بررسی نتایج اقتصادی برجام

اقتصاد ایرانی: سهم تحریم های مرتبط با موضوع هسته ای، درصد بسیار زیادی از ارزش کل تحریم های اقتصادی ایران بوده که مفاد همه آنها به جز توقیف دارایی بانک مرکزی و بانک های ایران، مقررات ITSR خزانه داری (تحریم پرداخت دلار) و مقررات  Patriot 311 خزانه داری (تحریم دسترسی بانک های ایران به حساب های کارگزاری در آمریکا) متوقف شده است.
با توجه به وقفه چند ساله در مناسبات اقتصادی کشورمان با جهان در بخش های مختلف، تحرک دوباره در این زمینه به زمان نیاز دارد تا بتواند ضمن رفع تبعات این تحریم ها، گام های خود را برای رونق دوباره و توسعه اقتصادی کشور محکمتر برداشت.
با این حال، برخی منتقدان دولت بدون توجه به نتایج تحریم بر اقتصاد کشور، مدعی بی اثر بودن برجام در حوزه اقتصاد هستند؛ در حالی که نگاهی به شرایط پیش و پس از برجام، گویای آن است که چرخه اقتصاد کشور با تحریم ها قفل شده بود و اکنون با رفع تحریم ها، شرایط برای تحرک و پویایی دوباره اقتصاد فراهم شده است.
به گزارش ایرنا، نتایج برجام به خوبی نشان می دهد که بخش قابل توجهی از تحریم های اقتصادی موجود بویژه تحریم های مرتبط با هسته ای متوقف شده ضمن اینکه بخشی از تحریم های ثانویه کنگره آمریکا نیز تعلیق و بخشی دیگر همانند دستور اجرایی شماره 13382 به دلیل خارج شدن اسامی از فهرست تحریم، متوقف شده است.
بر اساس متن برجام، بیش از 90 درصد تحریم های مرتبط با هسته ای در همان روز اجرا (زمستان 94) متوقف شد. بنابراین تحریم های ثانویه علیه بانک مرکزی و بانک ها ی تجاری ایران، تحریم های فروش نفت، تحریم های ثانویه در مورد سرمایه گذاری در بخش نفت، گاز و انرژی ایران و تحریم های ثانویه در مورد بخش حمل و نقل و شرکت کشتیرانی ایران از مهمترین تحریم هایی است که در روز اجرا متوقف شد.
علاوه بر این، تحریم های اروپا در محورهای مهم همچون روابط بانکی، خرید نفت از ایران و بیمه نفتکش ها و بخش حمل و نقل ایران در روز اجرا تعلیق شده و همچنین خدمات سوئیفت برای بانک مرکزی، بانک ملی، بانک تجارت، بانک توسعه صادرات، بانک سینا، بانک رفاه، بانک صنعت و معدن و بانک ملت از روز اجرا دوباره برقرارشد. 
به گفته مسئولان بانک مرکزی، اکنون 29 بانک کشور به سوئیفت متصل بوده و تنها سه بانک امکان بهره گیری از این پیام رسان را ندارند.
تحریم های وضع شده علیه ایران، از منظر منبع تحریم کننده به سه دسته تحریم های شورای امنیت، تحریم های آمریکا و تحریم های اتحادیه اروپا تقسیم شده بودند که هریک از آن ها برای برداشته شدن، فرآیند و زمانبندی خاص خود را دارند، که این روند در متن برجام و قطعنامه تشریح شده است.
فرآیند رفع تحریم ها با ورود به مرحله «اجرای توافق» آغاز شد و در آن زمان سازمان ملل، اتحادیه اروپا و آمریکا، بر اساس یک جدول زمانی تحریم های مشخص شده را تعلیق یا لغو کردند.
بر این اساس، بندهایی از آیین نامه اجرایی سال 2012 لغو و مفاد مربوطه آن ها در تصمیم سال 2010 اتحادیه اروپا در ارتباط با ایران، تعلیق شدند.

** تحریم های اقتصادی رفع شده ایران

تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه کشورمان در رابطه با موضوع هسته ای، با اجرایی شدن برجام برطرف شد که شامل موارد زیر است:

- نظام ممنوعیت واخذ مجوز حاکم بر نقل و انتقال مالی از ایران: ممنوعیت و محدودیت های انتقال پول به/از بانک های فعال در ایران به خصوص بانک مرکزی و شعب خارجی آن ها که در سال 2010 وضع و در سال 2012 تشدید شد.
- تحریم های مربوط به فعالیت های بانکی: ممنوعیت افتتاح شعب بانک ها و موسسه های اعتباری ایرانی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا، ممنوعیت همکاری با بانک ها و موسسه های اعتباری ایران بویژه بانک مرکزی و همچنین ممنوعیت افتتاح دفاتر نمایندگی موسسه های مالی اروپایی در ایران.
- تحریم های مربوط به بیمه: ارائه خدمات بیمه ای به دولت ایران یا نهادها و اشخاص وابسته و همچنین به افراد و نهادها و شرکت های فعال در حوزه سرزمینی ایران.
- تحریم های مربوط به حمایت مالی برای تجارت با ایران: ارائه حمایت مالی از جمله از طریق ارائه خط اعتباری صادرات، ضمانت نامه و بیمه نامه به افراد و موسسه هایی که قصد تجارت با ایران را دارند.
- تحریم های مربوط به کمک های بلاعوض، کمک های مالی و وام های ترجیحی
- تحریم های مربوط به انتشار اوراق قرضه تضمین شده توسط دولت ایران: همکاری یا ارائه کمک، خرید و فروش یا وساطت در انتشار اوراق قرضه توسط دولت، بانک مرکزی، بانک های مستقر در ایران یا بانک ها، اشخاص یا نهادهای تحت کنترل ایران.
- تحریم های مربوط به واردات نفت و گاز از ایران
- تحریم های مربوط به واردات فرآورده های پتروشیمی ایران
- تحریم های مربوط به صادرات تجهیزات کلیدی بخش های نفت، گاز و پتروشیمی
- تحریم های مربوط به سرمایه گذاری در بخش های نفت، گاز و پتروشیمی
- تحریم های مرتبط با کشتیرانی و کشتی سازی
- تحریم های مربوط به بخش حمل و نقل
- تحریم های مربوط به طلا، فلزات گرانبها و الماس، اسکناس و سکه
- تحریم های مرتبط با خدمات تبعی برای هر یک از گروه های فوق

علاوه بر این تحریم های در رابطه با فعالیت های منطبق با برجام شامل تحریم های مربوط به نرم افزار، تحریم های مربوط به فلزات، تحریم های مرتبط با خدمات تبعی برای هر یک از گروه های فوق نیز رفع شد.

** رفع تحریم سوئیفت مرکز ثقل برداشته شدن تحریم های بانکی

اما رفع تحریم سوئیفت(ارتباط بین بانکی بین المللی) را می توان مرکز ثقل برداشته شدن تحریم ها بانکی دانست که بر اساس آن، افراد و نهادهایی همچون بانک مرکزی که ذیل این تحریم قرار گرفته بودند، از شمول آن خارج شدند.
لغو تحریم روابط بانکی در حالی بود که در ۲۵ اسفند ۱۳۹۰ شرکت سوئیفت در بیانیه ای مطبوعاتی اعلام کرد:«به پیروی از تصمیم اتحادیه اروپا تصمیم گرفته است تا ارائه خدمات ارتباطی به بانک ها و موسسه های مالی ایرانی که موضوع تحریم اتحادیه اروپا هستند را قطع کند.»
در همین حال عباس عراقچی معاون وزیر خارجه، ۱۵ فروردین امسال اعلام کرد: زیرساخت تحریم های مرتبط با هسته ای کاملا رفع شده است.
رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام اضافه کرد: همه تحریم هایی که باید لغو می شد، لغو شده است و قسمتی که باید متوقف می شده متوقف شده و ما اکنون با شرایطی جدید مواجه هستیم.
وی گفت: فروش نفت پیش از تحریم ها ۲.۵ میلیون بشکه بود که پس از توافق ژنو به یک میلیون بشکه رسید. خریداران نفت ما در این مدت رفته اند و با کشورهای دیگر قرارداد بسته اند و ما باید دوباره مشتری های خود را پیدا کنیم و کسی نمی تواند انتظار داشته باشد که از فردای توافق ما به همان میزان صادرات نفت که در گذشته داشتیم بازگردیم.
عراقچی افزود: غربی ها باید تعهد می کردند که تحریم های نفتی را بردارند، اما تعهد نداده اند که برای ما مشتری خرید نفت پیدا کنند. 
معاون وزیر خارجه یکی از مشکلات را زمان بر بودن بازگشت به شرایط پیش از تحریم برشمرد و افزود: یکی از آنها برقراری روابط بین المللی بانکی است که وصل شدن دوباره این سیستم و برقراری روابط کارگزاری زمان بر است. این زمان بر بودن به لحاظ فنی مشکلی طبیعی است و کاری هم نمی توان کرد.

** برجام و سرنوشت صادرات نفت

به گفته عراقچی، پیش بینی می شود تا یک سال آینده فروش نفت به ۲.۵ میلیون بشکه برسد. آن هم در حالی که تا پیش از تحریم ها، فروش نفت کشورمان بین 2.2 تا 2.4 میلیون بشکه در روز بود.
البته در این زمینه وزیر امور اقتصادی و دارایی و همچنین رئیس جمهوری، مسایلی از روند ادامه دار بودن تحریم ها در صورت اجرا نشدن برجام را گوشزد کردند؛ به طوری که قرار بوده مرحله دیگری از تحریم های اقتصادی علیه کشورمان کلید بخورد که در آن صورت، صادرات نفت کشورمان به صفر می رسید.
علی طیب نیا در این رابطه افزود: صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در گذشته حدود 2 میلیون و 500 هزار بشکه در روز بود که در زمان تحریم و آغاز دولت یازدهم به 900 هزار تا یک میلیون بشکه در روز کاهش یافت. با اجرایی شدن برجام و رفع تحریمها تاکنون 700 هزار بشکه به صادرات نفت اضافه شده است.
به گفته وی، براساس مرحله دوم تحریم های آمریکا، قرار بود یک میلیون بشکه از صادرات ایران کاسته شود که با اجرای آن، صادرات نفت کشور به صفر می رسید.

** باز شدن نزدیک به ۲ هزار ال سی

عراقچی درباره روابط بین بانکی نیز افزود: این موضوع به خود بانک های کشورمان ارتباط دارد که در برقراری این روابط کارگزاری، چقدر سریع بتوانند پیش بروند. تاکنون بانک های ما نزدیک به ۳۰۰ کارگزاری توانسته اند ایجاد کنند و نزدیک به ۲ هزار ال سی نیز تاکنون باز شده است.
یک کارشناس مسایل اقتصادی درباره برآورد آینده اقتصاد ایران بعد از رفع تحریم ها به ایرنا گفت: برای بررسی این مساله ابتدا باید محورهای اساسی در بخش تحریم های اقتصادی برجام را در نظر بگیریم و سپس فرض هایی برای ثابت نگه داشتن سایر شرایط بپذیریم.
مهدی تقوی با اشاره به رفع خطرات تحریم افزود: با تعلیق تحریم ها، سرمایه گذاری شرکت های اروپایی (توتال، شل، انی، استات اویل) در میادین نفت و گاز ایران و به تبع آن افزایش توان صادراتی و ارز آوری کشور در سال های آتی در نظر قرار می گیرد. 
وی، سرمایه گذاری خارجی در بخش پتروشیمی و زنجیره پایین دستی بخش نفت،سرمایه گذاری خارجی در حوزه پالایشگاه نفت خام و کاهش خام فروشی در آینده، تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس و افزایش ظرفیت تولید سالانه فرآورده های نفتی، صادرات گاز به پاکستان، امارات و هند، تکمیل بخشی از فازهای پارس جنوبی و افزایش صادرات میعانات گازی و افزایش صادرات نفت خام به میزان یک میلیون بشکه در روز (بازگشت به مقدار سال 91) را از دستاورد های برجام در آینده دانست.
وی افزود: کسب حداکثر 50 میلیارد دلار درآمدهای ارزی نفت و گاز تا پایان سال 95 (از لحاظ ارزشی مشابه سال 92)؛ کاهش مشکل نقدینگی بنگاه های تولیدی به دلیل امکان گشایش اعتبارات مدت دار با بانک های خارجی، ثبات نرخ ارز و کاهش نرخ تورم را در پی خواهد داشت.
وی ادامه داد: رفع انسداد دلارهای بلوکه شده، نوسازی ناوگان هوایی و ورود تکنولوژی برای بخش تولید از دیگر مزایای برجام برای اقتصاد بوده است.
روند روزهای بعد از اجرای برجام به خوبی آثار آن را نشان می دهد، زیرا بسیاری از کشورها مترصد اعلام توافق هسته ای بودند تا مقام ها، نمایندگان و هیات های تجاری و اقتصادی خود را روانه ایران کنند. به عبارتی، سیر تحولات دیپلماسی اقتصادی دولت در فضای پسابرجام سبب شده تا شاهد نوعی مسابقه کشورها برای رسیدن به تهران باشیم و این، آینده روشنی برای پویایی در مناسبات اقتصادی بین المللی و رونق تولید و پیشرفت را در مسیر چشم انداز مورد نظر ترسیم می کند.