بازی سیاسی ریاض با طرح فریز نفتی

اقتصاد ایرانی: عربستان که چندی است رقابتی همه جانبه با ایران را در عرصه های مختلف شروع کرده است این بار قصد دارد طرح فریز نفتی (ثابت نگاه داشتن میزان تولید) را به بهانه تلاش ایران در افزایش تولید خود به میزان پیش از تحریم، زیرسئوال ببرد تا شاید کشورمان تسلیم این فشارها شود.

** توافق اولیه برای تثبیت تولید نفت

به گزارش ایرنا، روسیه، ونزوئلا، قطر و عربستان سعودی که از تولیدکنندگان بزرگ نفت دنیا هستند، در بهمن ماه ۱۳۹۴ به توافقی اولیه برای ثابت نگه داشتن سقف تولید نفت (طرح فریز نفتی) با هدف مقابله با کاهش قیمت دست یافتند. در صورت تصویب نهایی، کشورهای موافق موظفند، تولید نفت خود را حداکثر در سطح تولید ماه ژانویه (دی- بهمن) ۲۰۱۶ حفظ کنند.
قرار است اعضای اوپک و تولیدکنندگان غیراوپک مانند روسیه در ۱۷ آوریل (۲۹ فروردین) در دوحه قطر گردهم آمده و درباره این طرح تصمیم گیری کنند.
هر چند طرح فریز نفتی به سبب کمک به افزایش قیمت نفت، برای تولیدکنندگان این محصول هیدروکربوری خبر خوبی به شمار می رود که می تواند بخشی از کسری بودجه آنها را جبران کند، اما احتمال بازی سیاسی عربستان با این طرح، امیدواری نسبت به موفقیت این طرح را زیرسوال برده است.
در حالی که قیمت ها در بازار جهانی نفت پس از اعلام موافقت تولیدکنندگان با فریز نفتی، افزایش یافت و بهای نفت از محدوده قیمتی ۲۵ تا ۳۰ دلار به نزدیکی ۴۰ دلار در هر بشکه صعود کرد، به یکباره مقام های عربستانی با سخنان خود امیدواری های ایجاد شده برای بهبود بازار را بر باد دادند.
محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد عربستان در گفت وگو با پایگاه خبری بلومبرگ، تثبیت سقف تولید عربستان را به شرکت ایران و دیگر کشورهای تولیدکننده نفت در طرح فریز نفتی، مشروط کرد. بر اساس گزارش بلومبرگ، محمد بن سلمان گفته است که کشورش تنها در صورتی که همه کشورها از جمله ایران، روسیه، ونزوئلا و همه تولید کنندگان مهم تصمیم به توقف رشد تولید بگیرند با آنها مشارکت خواهد کرد.
این موضع گیری عربستان درباره لزوم حضور ایران در طرح فریز نفتی و خودداری کشورمان از افزایش تولید در حالی مطرح شده که تهران به تازگی از زنجیر تحریم ها رها شده و قصد دارد پس از لغو تحریم ها میزان تولید نفت خود را افزایش داده و به سطح پیش از تحریم بازگرداند.

** کاهش تولید نفت ایران در سایه تحریم های بین المللی

ایران به دلیل اعمال تحریم های نفتی ناچار بود روزانه یک میلیون بشکه نفت خام صادر کند و به تبع آن میزان تولید خود را نیز کاهش قابل توجهی دهد.
در زمان تحریم، با توجه به مصرف روزانه یک میلیون و ۸۰۰ تا یک میلیون و ۸۵۰ هزار بشکه نفت در پالایشگاه های داخلی و صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت، میزان تولید نفت ایران به دو میلیون و ۸۵۰ هزار بشکه نفت خام در روز محدود شده بود.
اما پس از اجرایی شدن برجام و آزاد شدن صادرات، ایران در نظر دارد میزان صادرات نفت خام خود را در دو مرحله یک میلیون بشکه دیگر افزایش داده و به دو میلیون بشکه در روز برساند.

** مقایسه میزان تولید نفت ایران و عربستان پیش از تشدید تحریم ها

در حالی عربستان باهدف جلوگیری از بازگشت کامل ایران به بازار جهانی نفت، خواستار توقف روند افزایش تولید نفت کشورمان شده و همراهی خود با طرح فریز نفتی را به مشارکت تهران مشروط کرده است، که گزارش ها از اشغال سهم ایران در بازار توسط این کشور حکایت دارد.
پیش از تشدید تحریم ها و حذف نظام سهمیه بندی در اوپک، سهمیه تولید عربستان روزانه ۸.۱ میلیون بشکه و ایران ۴.۲ میلیون بشکه در روز در نظر گرفته شده بود.
هر چند نظام سهمیه بندی اوپک در سال ۲۰۱۱ متوقف شد و به جای سهمیه اعضا، سقف ۳۰ میلیون بشکه ای برای مجموع تولید نفت اوپک در نظر گرفته شد، اما نگاهی به سهمیه ۸.۱ میلیون بشکه ای عربستان در آن مقطع و مقایسه آن با تولید فعلی با حدود ۱۰.۲ میلیون بشکه، به خوبی نشانگر افزایش تولید این کشور است.
در واقع ظرفیت تولید نفت ایران از ۴.۲ میلیون بشکه پیش از تشدید تحریم ها، در دوران تحریم به ۲.۸ میلیون بشکه کاهش یافت، اما میزان تولید عربستان از ۸.۱ میلیون بشکه در آن مقطع به ۱۰.۲ میلیون بشکه در حال حاضر رسیده است.
در دوره زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲ که تحریم های نفتی علیه ایران وضع و روند کاهش قیمت ها آغاز شد، عربستان از فرصت استفاده و میزان تولید خود را به طور قابل توجهی افزایش داد.
در نتیجه افزایش تولید عربستان که با بازگشت نفت عراق به بازار و افزایش میزان تولید نفت روسیه و شیل اویل آمریکا همزمان بود، مازاد حدود دو میلیون بشکه ای در بازارهای جهانی نفت شکل گرفته و قیمت ها از بالای بشکه ای ۱۰۰ دلار به حدود ۳۰ دلار سقوط کرد.
همچنین ایران تا پیش از تحریم ها، روزانه ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت در بازارهای جهانی به فروش می رساند که در دوران تحریم به یک میلیون بشکه در روز کاهش یافت.
این در حالی است که میزان صادرات نفت عربستان نیز در دوران تحریم ایران افزایش یافته است و براساس اطلاعات منتشر شده از سوی موسسه جودی، میزان صادرات این کشور در ژانویه ۲۰۱۶ (دی-بهمن) به هفت میلیون و ٨٣٠ هزار بشکه در روز رسیده است.

** تصاحب بازارهای صادراتی ایران در دوران تحریم 

عربستان در سال های تحریم ایران، از غیبت کشورمان در بازارهای جهانی همانند اروپا استفاده کرد و توانست میزان تولید و صادرات نفت خود را افزایش قابل توجهی دهد و بر این اساس تمایلی ندارد که تهران دوباره محموله های نفتی خود را روانه بازارهای جهانی کند.
مقام های عربستانی در زمانی که کشورهای غربی طرح تحریم نفتی ایران را در سال های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ پیگیری می کردند، به مصرف کنندگان غربی اطمینان خاطر می دادند که حاضرند، خلاء ناشی از غیبت ایران از بازار جهانی نفت را پر کنند.
عربستان در زمانی که ایران از ورود به بازار اروپا محروم شده بود، توانست بخشی از سهم ایران در این بازار را اشغال کند؛ همچنین با توجه به محدودیت ایران در صادرات نفت به مشتریان سنتی مانند چین و هند، این کشور سهم خود در بازارهای آسیایی را نیز افزایش داد.

** برنامه ایران برای افزایش تولید و صادرات نفت

ایران پس از اجرایی شدن برجام، بازگرداندن جایگاه جهانی صنعت نفت به دوران پیش از تحریم را در دستور کار قرار داده و به دنبال افزایش صادرات نفت و جذب مشتریان سنتی خود در اروپا، آسیا و آفریقاست.
میزان صادرات نفت ایران که در دوران تحریم به یک میلیون بشکه در روز محدود شده بود، قرار است در دو مرحله به دو میلیون بشکه افزایش یابد و به تدریج به حجم صادرات در پیش از تحریم (دو میلیون تا دو میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز) برسد.
وزارت نفت، بدون درنگ پس از اجرای شدن برجام، دستور افزایش تولید و صادرات نفت را صادر و رایزنی ها برای یافتن خریداران جدید و بازگرداندن مشتریان قدیمی را آغاز کرد.

** شرط ایران برای همراهی با فریز نفتی

با توجه به فاصله ایران از سطح تولید پیش از تحریم ها، بیژن زنگنه وزیر نفت ایران شرط همراهی با طرح فریز نفتی را دستیابی کشورمان به تولید روزانه چهار میلیون بشکه نفت اعلام کرده است.
میزان تولید نفت که در دوران تحریم به حدود دو میلیون و۸۰۰ هزار بشکه محدود شده بود، اکنون به بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه رسیده است. با توجه به اینکه هرگونه افزایش تولید نفت باید برای صادرات اختصاص یابد، میزان افزایش تولید به امضای قراردادهای جدید صادرات بستگی دارد.
بر این اساس، اگرچه برخی مقام های عربستانی تلاش کرده اند که با راه اندازی جنگ روانی علیه ایران، کشورمان را وادار به همراهی با طرح فریز نفتی کرده و تهران را به عنوان مقصر شکست احتمالی این طرح و کاهش قیمت ها معرفی کنند، اما ایران تصریح کرده که زیربار این فشارها نمی رود و افزایش تولید به دوران پیش از تحریم را حق خود دانسته است.