بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : سه شنبه 18 اسفند 1394      10:56

دو مجادله درباره سوئیفت

اقتصاد ایرانی: پس از عملیاتی شدن برجام، دولت از اتصال بانک های کشور به شبکه خدمات پیام رسانی مالی خبر داد. پس از اعلام این خبر دو گروه به مجادله درخصوص برقراری سوئیفت پرداختند. گروه نخست با نگاهی سیاسی، عدم اتصال بانک ها به سوئیفت را بهانه ای برای غیرکاربردی بودن برجام عنوان کردند. این گروه تمام تلاش خود را به کار بسته که نشان دهد که بانک های ایران به سوئیفت متصل نشده است. گروه دوم به دور از نگاه سیاسی ابهاماتی درخصوص عملیاتی شدن این فرآیند نظیر «چگونگی و زمان بندی اتصال سوئیفت» و «دلایل تاخیر در روابط کارگزاری بانک ها» مطرح کردند.

در حالی که مسوولان، اتصال بانک ها به سوئیفت را پس از لغو تحریم ها تایید می کنند، دو نوع سوءتفاهم از سوی منتقدان مطرح شده است. سوءتفاهم نخست ریشه سیاسی دارد و به دلیل آنکه گروهی با اصل برجام مخالف هستند، به دنبال نشانه ای برای رد اعتبار این سند بین المللی می گردند. سوءتفاهم دوم از سوی منتقدانی مطرح می شود که درخصوص کارکرد و عملیاتی شدن آن ابهاماتی دارند. این ابهامات عمدتا مواردی درخصوص چگونگی و زمان بندی اتصال سوئیفت و دلایل تاخیر در روابط کارگزاری بانک ها است.

به گزارش دنیای اقتصاد، این گزارش تحلیلی ابهامات مطرح شده از سوی دو گروه منتقد را بررسی کرده و به نقدهای مذکور، از بعد حقوقی و اقتصادی پاسخ داده است.

آرایش منتقدان سوئیفت

از همان زمان که متن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) منتشر شد، نقد و نظرها در مورد آن هم آغاز شد و طبیعی بود که سندی با این درجه از اهمیت در روابط بین المللی و اقتصادی ایران، آماج نقد و نظرها نیز قرار گیرد. اما در این میان، برخی از بخش های برجام بیش از سایر بخش ها نظرها را به خود جلب کرد. یکی از این موارد، تحریم سوئیفت بود. وصل شدن یا نشدن سوئیفت بانک های ایرانی، از همان روزهای آغازین انتشار برجام، موضوع بحث و اختلاف نظر جدی بود. به عنوان مثال، یکی از مذاکره کنندگان سابق هسته ای که در مقام منتقد برجام در کمیسیون برجام مجلس شورای اسلامی حاضر شده بود، به صراحت عنوان کرد: «اروپا قانون تحریم سوئیفت را تا ۸ سال دیگر هم تعلیق نخواهد کرد.» (جلیلی، ۱۳۹۴) استناد کسانی که چنین نقدی را بر برجام مطرح می کردند بر این بود که مقرره ای که تحریم سوئیفت براساس آن برقرار شده است، نه در روز اجرا یا Implementation Day که ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ است بلکه در روز انتقال یا Transition Day که ۸ سال بعد از تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است، تعلیق خواهد شد. آنها با مطالعه متن برجام و ضمیمه های ۲ و ۵ آن به این نتیجه می رسیدند که تحریم سوئیفت، ۸ سال دیگر تعلیق خواهد شد و بنابراین با اطمینان اظهارنظر می کردند که تحریم سوئیفت تا ۸ سال دیگر به قوت خود باقی است و بنابراین بانک های ایرانی تا آن زمان به سوئیفت وصل نخواهند شد.

با این حال، کسانی که چنین تحلیلی را مطرح می کردند، یک نکته را مورد توجه قرار نمی دادند: متن تحریم ها. در متن تحریم های اتحادیه اروپا درخصوص سوئیفت قید شده بود که بانک هایی که نام آنها در فهرست های مشخصی قرار دارد، از دسترسی به سوئیفت محروم خواهند بود. درست است که این متن تا روز انتقال به قوت خود باقی خواهد ماند، اما فقط شامل بانک هایی می شود که نام آنها در فهرست مشخصی ذکر شده است. از آنجا که از روز اجرا یا همان ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ نام اکثر بانک های ایرانی از فهرست تحریم ها خارج می شد، عملا تحریم سوئیفت آنها نیز برداشته می شد. این استدلال، بارها از سوی تیم مذاکره کننده ایرانی مطرح شد و به رغم اینکه منتقدان غیر دلواپس برجام، با این پاسخ قانع شدند، منتقدان دلواپس برجام همچنان بر این نکته پای می فشردند که تحریم سوئیفت حتی با وجود اجرای برجام نیز به قوت خود باقی خواهد ماند.

ابهامات منتقدان دلواپس

با فرارسیدن روز اجرای برجام، منتقدان یادشده، بدون آنکه لحظه ای تامل کنند، اعلام کردند که روز اجرا رسیده است و بانک های ایرانی به سوئیفت متصل نشده اند. این در حالی است که اتصال سوئیفت نیاز به انجام یکسری مقدمات فنی و اجرایی داشت که ناشی از تحریم ها نبود. به طور کلی، قطع هر سیستمی ساده و در یک لحظه انجام پذیر است، اما برقراری مجدد آن نیاز به گذشت زمان و پیگیری دارد. با گذشت مدتی از روز اجرا، کلیه بانک هایی که از فهرست تحریم ها خارج شده بودند به سوئیفت متصل شدند و ابتدا با بانک های کارگزار خود مبادله رمز کردند و سپس پیام های عادی و متداول بانکی را مبادله کردند اما منتقدان برجام، هنوز هم متقاعد نشده اند و در اثبات وصل نشدن سوئیفت دلیل و برهان می آورند.

آنها گاه امکان بازگشت تحریم ها یا snap back را به عنوان دلیل وصل نشدن سوئیفت مورد اشاره قرار می دهند، گاه وضعیت رتبه اعتباری بانک های ایرانی را به سوئیفت ربط می دهند و گاه نیز آمریکایی بودن نرم افزار سوئیفت را به عنوان مستند ادعای خود ذکر می کنند. (عقیلی، ۱۳۹۴) برخی از منتقدان، اظهاراتی را بیان می دارند که نشان می دهد حتی مفهوم سوئیفت نیز برای آنها روشن نشده است. به عنوان مثال، در یکی از جراید منتقد دولت در این مورد نوشته شده است: «با سوئیفت شما در ایران از حساب خودتان مبلغی را به هر بانک دلخواه عضو سوئیفت در سایر نقاط جهان و در ظرف مدت کوتاهی جابه جا می کنید.» (کیهان، ۱۳۹۴) این استدلال نشان می دهد که اولا تصور شده است سوئیفت مکانیزمی برای انتقال وجوه است؛ ثانیا بر این باورند که برقراری سوئیفت باعث می شود بازرگانان ایرانی بتوانند به راحتی وجوه خود را به تمامی بانک های عضو سوئیفت انتقال دهند. چنین تصوری در رابطه با سوئیفت کاملا نادرست است و سوئیفت تنها ارتباط بانک هایی که ارتباط کارگزاری با یکدیگر دارند را برقرار می کند، نه ارتباط تمامی بانک های عضو را. اگر دو بانک قصد نداشته باشند با یکدیگر روابط کارگزاری داشته باشند، ولو اینکه هر دو به سوئیفت وصل باشند، نقل وانتقال وجوه میان آنها ممکن و میسر نخواهد بود.

گام های تکمیلی اتصال به سوئیفت

بسیاری از کسانی که درباره وصل شدن مجدد سوئیفت تردید دارند، ابهاماتی از همین سنخ دارند. این افراد، این نکته را مطرح می کنند که پیش از وضع تحریم ها علیه نظام بانکی ایران، انتقال منابع به سایر کشورها به سادگی و با ارسال سوئیفت ممکن بود؛ حال چه شده است که انتقال منابع بانکی در حال حاضر، با آن سهولت و سادگی میسر نیست و بانک های ایرانی نمی توانند به همان سهولت و با همان چالاکی دوران پیش از وضع تحریم ها عمل کنند؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که اتصال به سوئیفت، تنها یکی از شرایط تسهیل نقل وانتقال وجوه و منابع بانکی است و برای اینکه امکان انتقال منابع به خارج از کشور وجود داشته باشد، لازم است شرایط دیگری نیز در کنار آن وجود داشته باشد. در مقام تشبیه می توان گفت که سوئیفت همانند یک خط تلفن است و وجود یک خط تلفن فقط به شما امکان می دهد که با سایرین تماس تلفنی بگیرید و پیام خود را به آنها برسانید و همچنین به سایر افراد امکان می دهد که درصورت امکان با شما تماس گرفته و مکالمه کنند. با این حال، داشتن خط تلفن به خودی خود تضمین نمی کند که شما دوستانی داشته باشید که حاضر و مایل به مکالمه با شما باشند. بانکی که سوئیفت دارد، می تواند پیام سوئیفتی به بانک های دیگر بفرستد و از آنها بخواهد که برای وی حساب کارگزاری افتتاح کنند و به وی خدمات بانکی ارائه دهند. اما داشتن سوئیفت تضمین نمی کند که چنین خدماتی ارائه شوند. ارائه این خدمات، منوط به تصمیم تجاری بانک مقصد است. تحریم های وضع شده علیه کشور، باعث شده بسیاری از بانک های خارجی روابط کارگزاری خود با بانک های ایرانی را قطع کنند و در حال حاضر، برقراری این روابط کارگزاری نیازمند این است که با این بانک ها به صورت جداگانه مذاکره و از آنها خواسته شود که روابط کارگزاری خود با ایران را از سر بگیرند. این امر، البته نیازمند گذر زمان است و به زودی و ظرف چند هفته میسر نخواهد شد. سال ها وقت صرف شد تا ایالات متحده آمریکا بتواند بانک های طرف معامله با بانک های ایرانی را یکی یکی قانع کند که روابط تجاری خود با ایران را قطع کنند. در حال حاضر نیز برقراری روابط تجاری بانک های خارجی با بانک های ایرانی، اگر نه سال ها، ماه ها وقت لازم خواهد داشت. علاوه بر این، در سال های اخیر، مقررات حاکم بر فعالیت بانکی به طور جدی تغییر کرده است و به خصوص بعد از بحران مالی سال های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ کشورهای مختلف، الزامات سفت و سختی را برای انجام فعالیت ها و همکاری های بانکی برقرار کرده اند و بانک های خارجی به سختی خود را با این الزامات تطبیق داده اند. این در حالی است که بانک های ایرانی، در همین سال ها از صحنه فعالیت های بین المللی غایب بوده و نتوانسته اند خود را با آن استانداردها هماهنگ و همگون سازند. اکنون بانک های کارگزار خارجی، برای آنکه با بانک های ایرانی روابط مالی و اقتصادی داشته باشند، باید اطمینان حاصل کنند که حداقل استانداردهای بین المللی توسط بانک های ایرانی رعایت می شود و حصول این اطمینان نیز نیازمند گذشت زمان است. همه اینها باعث می شود که اگرچه سوئیفت بانک های ایرانی وصل باشد، اما نقل وانتقال وجوه، آن گونه که در دوران پیش از تحریم انجام می شد، میسر نباشد.

شرط لازم برای شروع روابط

نقل وانتقال وجوه مستلزم آن است که بانک ایرانی در حساب های خود نزد بانک های خارجی وجهی داشته باشد تا خواستار نقل وانتقال آن شود. فرض کنیم که یک بانک ایرانی با یک بانک اروپایی روابط کارگزاری خود را آغاز کرده اند. آیا به صرف آغاز روابط کارگزاری، تاجر ایرانی می تواند مبلغی ارز را از حساب خود نزد بانک ایرانی، به حساب ذی نفعی نزد آن بانک خارجی حواله کند و آیا با یک سوئیفت ساده این کار انجام شدنی است؟ پاسخ منفی است. برای آنکه حواله انجام شود، لازم است بانک ایرانی نزد بانک اروپایی مبالغی ارز داشته باشد. این ارز از کجا می آید؟ در نظام مالی و اقتصادی ایران، ارز در بانک های اروپایی در صورتی وجود خواهد داشت که شرکت ملی نفت ایران، به خریداران اروپایی نفت بفروشد و آن گاه وجوه آن (عواید نفتی) در حساب های بانک مرکزی در کشورهای اروپایی دریافت شود. وقتی که بانک مرکزی در بانکی حساب داشته باشد و در آن حساب نیز وجوهی موجود باشد، بانک های ایرانی نیز نزد آن بانک حساب باز می کنند و وقتی آن بانک ها از بانک مرکزی ایران ارز می خرند و ریال را در داخل به بانک مرکزی می دهند، بانک مرکزی به بانک خارجی دستور می دهد که ارز را از حساب بانک مرکزی به حساب بانک تجاری مزبور واریز کند. با این مکانیزم، ارز وارد حساب های بانک های تجاری می شود و آن گاه آنها می توانند در داخل از مشتری ریال یا ارز دریافت کرده و در عوض، به بانک کارگزار خارجی دستور دهند که در خارج، از حساب آنها ارز را برداشت کند و به حسابی که مشتری گفته است واریز کند. اما حالا که هنوز نفتی به اروپایی ها فروخته نشده است – یا حداقل مقدار معتنابهی فروخته نشده است – ارزی در اروپا وجود ندارد که خواستار انتقال آن با حواله شویم و بخواهیم پیام این حواله با سوئیفت منتقل شود. مشکل از عدم اتصال سوئیفت نیست، بلکه از این است که پولی در آن بانک ها وجود ندارد که بخواهیم با سوئیفت آن را منتقل کنیم. البته ممکن است گفته شود می توان منابعی را که در سایر کشورها وجود دارد ، به اروپا انتقال داد. این امر درست است و قطعا بانک ها در پی انجام این امر برخواهند آمد اما باید توجه کرد که در دوران تحریم، بانک های ایرانی با آن دسته از بانک های خارجی همکاری داشتند که خود آنها نیز یا به دلیل همکاری کردن با ایران، یا به سایر دلایل با انواع و اقسام محدودیت ها مواجه شده بودند و روابط کارگزاری آنها نیز بسیار محدود بود. از این رو، انتقال منابع به اروپا برای این بانک های نیز دشوار خواهد بود. روشن است که این امر، از خسارات تحریم هاست، نه خسارات برجام و دستورالعمل های آن.

به طور خلاصه، سوئیفت متصل است اما سوئیفت نه برای بانک های ایرانی جای بانک کارگزار را می گیرد و نه به خودی خود، باعث ایجاد منابع ارزی در خارج از کشور می شود. سوئیفت فقط یک مکانیزم پیام رسانی مالی است و بس. از اتصال سوئیفت، نباید بیش از این انتظار داشت.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir