کنترل نقدینگی، تورم و رشد اقتصادی پول ملی را تقویت می‌کند
اقتصاد ایرانی: طرح اصلاح پول ملی ایران که مدتی است توسط مسئولین و کارشناس مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، اشاره به طرح حذف صفر و تغییر نام احتمالی واحد پولی ایران دارد. با توجه به تورم بالا در ایران و پایین آمدن ارزش پول ملی قرار بر حذف چند صفر (پیشنهاد بانک مرکزی حذف ۴ صفر است) از پول ایران شده است. همچنین قرار است برای انتخاب نامی برای پول ملی جدید از مردم و مجلس نظرخواهی شود. ریال که در سال ۱۳۰۸ به جای تومان، واحد پول رسمی ایران شد در میان مردم ایران کاربردی ندارد و مردم هنوز از تومان به عنوان واحد پولی استفاده می کنند. در این خصوص با دکتر هادی حق شناس، اقتصاددان و استاد دانشگاه به گفت وگو نشسته ایم:
اقتصاد ایرانی: لطفاً بفرمایید لزوم حذف صفر از پول ملی چیست؟ و آیا این سیاست نفعی خواهد داشت؟
پیش از بیان لزوم حذف صفر از پول ملی باید بگویم، پول نه تنها واسطه مبادلات اقتصادی است بلکه بر هویت ملی شهروندان و اقتدار دولت نیز تأثیر می گذارد و می تواند به عنوان ابزاری برای تحکیم آن به شمار رود. امروزه مشکلاتی برای کنترل سیاست های پولی وجود دارد و حذف صفر از پول ملی می تواند به عنوان بخشی از بسته اصلاحات اقتصادی به شمار رود. حذف صفرها به خودی خود نمی تواند در مهار تورم مفید باشد. این عمل باید در چارچوب یک سلسله اصلاحات مهم اقتصادی انجام شود. مهم ترین وظایف پول، ابزار مبادله بودن، قیمت گذاری و ذخیره است؛ در واقع وقتی یک ماه کار می کنیم، با پول حاصل کارمان ذخیر و سنجیده می شود. اگر بخواهم معامله ای با پول انجام دهم دچار مشکل نیستم زیرا مبادله پول کار سختی نیست. در ده سال گذشته با ایجاد کارت الکترونیکی شاید نیاز به پول نباشد و شاید ده سال دیگر، پرداخت روزانه پول اصلاً وجود نداشته باشد، همه با کارت این کار را انجام دهند و مفهومی به نام پول دیگر وجود نداشته باشد. در شرایط کنونی بزرگ ترین اسکناس ما ده هزار تومانی است که این نشان می دهد می توانیم پول بزرگ تر از این هم داشته باشیم. همچنین با توجه بر اینکه میانگین تورم اقتصاد ایران در چهل سال گذشته، حدوداً ۱۸ درصد بوده، به نظر می رسد دیگر به تورم های ۱۸ و ۲۵ درصد نخواهیم رسید زیرا اصلاً چنین ظرفیتی نداریم ضمن آنکه رشد ۵ درصدی را برای اقتصاد ایران پیش بینی کردند. از این رو وقتی پول تقویت شود و در کنار آن کارت الکترونیکی داشته باشیم و پول درشت هم وارد چرخه کنید، این عوامل نشان می دهد ضرورتی به حذف سه صفر در بلندمدت نیست.
اگر رشد اقتصادی ۵ درصد را در سال آینده داشته باشیم بدین مفهوم است که تولید ناخالص ملی اقتصاد ایران در ۱۴ سال آینده دو برابر خواهد شد. الآن تولید اقتصاد ایران تقریباً ۱۲۰۰ میلیارد تومان و نقدینگی ما حدود ۸۰۰ هزار میلیارد تومان است، ۶ سال آینده ۵۰ درصد هم زیاد شود مفهوم ساده اش این است که با یک کنترلی که نظام بانکی بر رشد نقدینگی خواهد کرد که متأسفانه در این سال های گذشته میانگین رشد اقتصادی حدود ۲۶ درصد بود و این رقم رشد نقدینگی کاهش پیدا کند، باز هیچ ضرورتی برای حذف صفر از پول ملی نخواهد بود.
انتظاری که عامه مردم دارند ضمن کاهش تورم، کنترل رشد نقدینگی توسط نظام بانکی در کنار رشد اقتصادی است، اگر این سه اتفاق در کنار هم بیفتد پول ملی تقویت خواهد شد، وقتی تقویت بشود هیچ ضرورتی برای حذف صفر از پول ملی نخواهد بود.
در برنامه ۵ ساله توسعه به طور حتم واگذاری امور به بخش خصوصی مورد تأکید بیشتر قرار خواهد گرفت که فلسفه تفسیر اصل ۴۴ قانون اساسی و تبدیل آن به قانون این بوده که سهم دولت در اقتصاد ایران کم شود از طرف دیگر یکی از مشکلات اقتصاد ایران استقلال بانک مرکزی است، اگر بانک مرکزی به معنای واقعی بتواند شاخص های پولی را کنترل کند نگرانی برای بحث تورم نخواهیم داشت، به عبارت بهتر اگر بانک مرکزی دو وظیفه ی تقویت پول ملی و کنترل نرخ تورم را به درستی انجام می داد به طور حتم بازارهای اقتصادی تحت کنترل قرار می گرفت؛ اما سؤال اساسی این است که کسانی که سیاست گذار و تصمیم گیر هستند متوجه این معضل اقتصاد ایران نبودند؟ من معتقدم که بودند، اگر نبودند، برنامه سوم تا پنجم تدوین نمی شد، اگر نبودند، هیچ وقت اصل ۴۴ قانون اصلی به نفع بخش خصوصی ابلاغ و تبدیل به قانون نمی شد، شاید مسائلی که در یک دهه گذشته متوجه اقتصاد ایران بوده مثل تحریم های ظالمانه که نگذاشت اقتصاد ایران کارآمدی خود را داشته باشد و یا عمل به برنامه ۵ ساله چهارم که توسط دولت قبلی به کنار گذاشته شد مهم ترین دلایل ضعیف شدن پول و به هم ریختگی اقتصاد کشور بشمار می رود.
اقتصاد ایرانی: اما چرا دولت ها صفرهای پول ملی خود را حذف می کنند؟
زمانی که ارزش پول به جای طلا و نقره توسط اعتماد عمومی مردم حفظ می شود، دولت ها مسئولیت سنگینی برای حفظ ارزش و جایگاه پول ملی دارند. یکی از مواردی که موجب حذف صفر پول ملی می شود، تورم است. رشد نقدینگی و افزایش عرضه پول موجب رشد تورم می شود وممکن است دولت بتواند با حذف صفر از پول ملی، جلوی افزایش تورم را بگیرد. کشورهایی چون بولیوی و ترکیه در سال های اخیر با حذف شش صفر از واحد پول ملی خود در شرایطی که تورم بسیار سنگینی را تجربه می کردند، نمونه بسیار خوبی از خنثی کردن اثرات تورم هستند؛ اما کارشناسان توصیه به رواج و توسعه کارت های اعتباری بجای حذف صفر از پول ملی دارند. در این خصوص باید گفت در کشورهای صنعتی جهان هم که کارت های اعتباری بیشترین کاربرد را دارند، باز هم اسکناس در دست مردم وجود دارد با این تفاوت که تعداد آن نسبت به وضعیت ما کمتر است. بااین حال باید به دنبال توسعه استفاده از کارت پول های الکترونیکی و همچنین شیوه های پرداخت غیرحضوری نیز بود و کلاً شیوه مصرف و نقش پول در مبادلات مورد بازبینی قرار گیرد.
بنده با حذف صفر از پول ملی موافق نیستم اما در صورت نیاز لازم است بدانیم، پیش از اقدام برای حذف صفر از پول ملی باید شرایط اقتصادی کشور به صورت ویژه بررسی شود. باید توجه داشت حذف صفرها بدون اصلاحات اقتصادی به مهار تورم کمک نمی کند و در بسیاری از کشورها مثل شیلی و کرواسی، سیاست حذف صفر پس از اجرای سیاست های تثبیت اقتصادی انجام شده است. علی ای حال پس از آماده سازی زیرساخت های اجرایی این طرح از جمله ضریب تبدیل پول جدید به واحدهای کوچک تر پول، نحوه قیمت گذاری کالاهای خرد و همچنین در نظر گرفتن موضوع بسیار مهم شاخص های به ظاهر غیراقتصادی مثل ابعاد روانی این عمل، توانایی مردم در بکار گیری پول جدید و اقبال مردم، این کار اجرایی گردد. در این راستا بهتر است قبل از هر اقدام افکار عمومی آماده و به مردم برای تطبیق با شرایط و پول جدید فرصت داده شود. به عبارتی بهترین راه برای موفقیت حذف صفر از پول، شفافیت و فرصت دادن به مردم برای تطبیق با شرایط و پول جدید است.
در پایان لازم به تأکید است اگر دولت ها با رعایت استقلال بانک مرکزی و عمل به قانون برنامه توسعه و اصل ۴۴ توجه ویژه به قوت گرفتن پول ملی داشته باشند و بدین ترتیب بانک مرکزی با اختیارات خود مانع رشد نقدینگی در کشور شود و به رشد اقتصادی کمک کند، دلیلی برای حذف صفر از پول ملی نخواهیم داشت.
