پایان روزهای مفید اقتصاد

اقتصاد ایرانی: بهره وری مفهوم غریب و جدیدی نیست بلکه در دو سده اخیر، نگاه ویژه ای به بهره وری همراه با تلاش های فراوانی برای بهبود آن در دنیا انجام شده است. مفهوم بهره وری از طرف انسان بواسطه درک محدودیت منابع برای ایجاد راه حل هایی که بسیار بهره ور بوده است. محدودیت منابع در کنار فعالیت انسان های علاقمند به تولید و ایجاد ارزش بهره وری بوجود می آید.

مفهوم بهره وری با تولید و صنعت گره خورده است دانش بشری در تلاش مهندسی کردن تولید و صنعت بوده که از طریق تجزیه و تحلیل و محاسبه آن, راهکار ایجاد کند و دوباره اثبات کند که بهره وری محقق شده است.

در کشور ما بیش از سی سال است که علم مهندسی بهره وری وارد شده است جالب اینکه ایران یکی از پایه گذاران بهره وری آسیا است. توجه به دانش این کار و آموزش آن از اوایل دهه 60 ایجاد شد.

در برنامه توسعه سوم و چهارم بنا را بر این امر گذاشتند که کشور به 8 درصد توسعه اقتصادی دست یابد که یک سوم این میزان از بهره وری بدست می آید. برای دو سوم باقی مانده که از طریق افزایش سرمایه گذاری است، بسیار برنامه و مستندات و کنترل داریم. اما متاسفانه برای پیگیری یک سوم بهره وری هیچ مرجعی وجود ندارد. طبق آمار بانک مرکزی در 40 سال گذشته شاخص بهره وری 4%- رشد داشته است یعنی ما الان همانگونه از منابع استفاده می کنیم که در 40 سال پیش استفاده می کردیم.

موضوع بهره وری تا اندازه ای نمایش رفاه حرفه ای و پایدار کشور به حساب می آید. به دو عارضه مهم در بهره وری کشور اشاره می کنم؛ یکی بسیار سخت دیدن بهره وری و دیگر خیلی ساده انگاشتن آن هست . این دو عارضه دلیل انجام ندادن کار است. یعنی گاهی اینقدر آرمانی و دست نیافتنی آن را تعریف می کنیم و گاهی هم بسیار ساده و سهل الوصول بودن که حاصل آن کم توجهی به بهره وری شده است. در همین حال با حسن فروزانفر کارشناس بهره وری و عضو هیات نمایندگان اتاق ایران گفت و گویی را ترتیب داده ایم.

در فضای تولیدی اگر از تولید و کار حمایت کنیم بهره وری چطور معنی پیدا خواهد کرد؟

باید دید مشکل در زمینه تولید ارزش و ثروت کشور در کجاست؟!!! کشور ما از لحاظ منابع زیر زمینی و روی زمین بسیار غنی است. در طول تاریخ صنعت کشور بالای 8 هزار میلیارد دلار سرمایه گذاری شده است.

مدیریت مفهوم پیچیده ای نیست استفاده بهتر منابع برای رسیدن به اهداف، اهداف هم در برنامه ی توسعه و چشم انداز توسعه کشور مشخص شده است. که برنامه کنترل و محاسبه آن هم وجود دارد در اینجا بحث هماهنگ کردن مصرف منابع بوجود میاد.

رسیدن به اهداف و میزان دست یابی به اهداف و اثر بخشی آن و دیگری اینکه چقدر منابع برای رسیدن به اهداف صرف کردیم مفهومی هستندکه میزان بهره وری را نشان می دهند. مثلا ما دو ساعت زمان برای سه متر آسفالت کردن محاسبه می کنیم اینکه در این دو ساعت سه متر اسفالت شده است اثربخشی است و اینکه چقدر هزینه صرف شده است کارایی به حساب می آید. بهره وری همزمانی این دو است مشکل در همین نکته است چرا که ما در برنامه های خود تمرکز بیشتر را در یک بعد قضیه قرار می دهیم، یا در کارایی و یا در اثربخشی. همه پیچیدگی کار همراه با هم بودن اینهاست، که در واقع لازمه این امر نوآوری بیشتر، دقت بیشتر و استفاده از عقل جمعی که این دو مفهوم کنار همدیگر باشند. در فرهنگ ما واژه بالاخره بسیار استفاده می شود  بعنوان مثال، بالاخره برج میلاد ساخته شد یا بالاخره خانه را ساختیم که این بالاخره هایی که استفاده می شود اشاره به از دست دادن کارایی دارد یعنی زمان یا منابع بیشتر از چیزی که فکر می کردیم برای دسترسی به اهداف صرف کردیم و نیل به هدف انجام شده است.

در طول 6 دهه گذشته منبع جدیدی در اقتصاد ما شکل گرفته که ربطی به تلاش شخصی ما ندارد آن هم منابع نفتی است. یک ظرفیتی ایجاد کرده که واژه بالاخره بار منفی خود را از دست داده است. چرا که سرانجام و یا بالاخره موضوع دسترسی به هدف مهم شده دسترسی به منابع به اندازه کافی وجود دارد. اما کارایی اهمیت چندانی ندارد.

با توجه به تجربه ای که شما دارید در فضای صنعتی نیز وضع به همین روال است؟

بله. در بخش صنعتی ما دو تا رویکرد کلان داریم؛ یکی پروژ ها و دیگری بهره برداری . در پروژه ها نیز بیش از 15 هزار طرح یا پروژه نا تمام در کشور داریم که اینها همان کلمه بالاخره است که بالاخره کی تمام می شود. که این امر نشان دهنده بهره وری پایین است. در زمینه بهره برداری نیز ما در برخی از صنایع رقابت پذیر هستیم شاخص بهره وری رقابت پذیری است که توان بنگاه را برای رقابت پذیری مشخص می کند. مشکل اصلی این است که زمانی پروژه ای را به اتمام می رسانیم برای افتتاح آن روبان پاره می کنند اما هنگامی که بهره وری دو برابر می شود کسی احترامی برای آن قائل نیست. هر جا که بخواهد توسعه و پیشرفت بوجود بیاید مفهوم اندازه گیری آغازگر کار است نداشتن اندازه وضعیت موجود و نداشتن اندازه مطلوب تلاش لازمه را در شما ایجاد نخواهد کرد. بنابر این یکی از شاخصه های توسعه افزایش بهره وری است که باید توجه به آن فزایش یابد.

بهره وری مردم از درآمدهای خود به چه شکل خواهد بود؟

از منابع به روش بهتری استفاده شود که به اهداف به شکل کوتاه تر و مناسب تری دست پیدا کنیم. مثلا اگر یک میلیون تومان درآمد داریم سعی کنیم که رفاه بیشتر و ارزش بیشتری ایجاد کنیم. تلاش فردی همه در ایجاد ارزش در اقتصاد به امید بهره مندی بیشتر ناخودآگاه اقتصاد را توسعه خواهد داد. رفاه و آسایش بیشتر لزوما با هزینه کردن همه منابع بوجود نمی آید.