کسب و کار کوچک در سرزمین فوتبال و قهوه

اقتصاد ایرانی: در اذهان عمومی ایرانیان (و شاید بسیاری از کشورها)، برزیل کشوری است که سلاطین بلامنازع فوتبال از آنجا برخاسته اند و «فرهنگ فوتبال» مهم ترین محصولی است که از این کشور امریکای جنوبی به جهان پیرامونی صادر می شود. اما واقعیت این است که طی دهه اخیر اقتصاد برزیل به یک نمونه عالی از توسعه کسب و کار کوچک، متوسط و خانگی بدل شده و توانسته قدم های رو به رشدی در این خصوص بردارد. در سال های اخیر، اهمیت برزیل چیزی بیش از میزبانی جام جهانی قبلی (۲۰۱۴) و المپیک بعدی (۲۰۱۶) در فرآیند توسعه منطقه یی و بین المللی برآورد شده است.

به گزارش تعادل، برزیل یک اقتصاد رو به رشد و براساس گزارش های اخیر سازمان های آماری خاستگاه بسیاری از شرکت های چلنجر دنیا مثل Embraer، Marcopolo و Natura است. بعد از ارزیابی کسب و کار خرد در کشورهایی مانند «مالزی»، «ترکیه» و «تایوان» در این شماره، ایده های اجرایی و اقتصادی برزیل در حوزه توسعه بنگاه های کوچک و متوسط را روی میز ارزیابی های مان قرار می دهیم تا از دل خاکستر مباحث مطرح شده، تصویری از توسعه بنگاه های کوچک و متوسط در کشورمان نمایان شود. این گزارش با بهره مندی از اطلاعات سایت سفارت ایران در برزیل به دنبال پاسخگویی به این پرسش کلیدی است که از چه طریقی برزیل در طول ۲۰ سال گذشته توانسته از یک کشور بدهکار و بحران زده به یک کشور نوظهور و موثر در اقتصاد جهانی تبدیل شود؟

بازخوانی تاریخچه اقتصادی برزیل

در فضای پس از تحریم ها و در شرایطی که اقتصاد ایران بلافاصله پس از عملیاتی شدن برجام با حجم بلندبالایی از درخواست های اقتصادی و تجاری روبه رو شده، باید با ارزیابی دقیق ویژگی های اقتصادی کشورهای مختلف، زمینه طراحی مراودات اقتصادی موثر با این کشورها را تدارک دید. برزیل هم ازجمله کشورهایی است که طی ماه های اخیر برنامه ریزی های اجرایی گسترده یی برای سرمایه گذاری مشترک در زمینه صادرات و گشایش بازارهای جدید صادراتی درآن صورت گرفته است. دیدار مقامات بانک توسعه صادرات ایران با مسوولان برزیلی و بازدید هیات های تجاری برزیل از کشورمان ازجمله برنامه هایی است که برای دوران پساتحریم برنامه ریزی شده است. اما قبل از هر همکاری مشترک، اقتصاد ایران باید درک درستی از ویژگی های تولیدی و صادراتی این کشور داشته باشد تا براساس آن بتوان از فرصت های سرمایه گذاری مشترک استفاده کرد. برزیل بزرگ ترین و پرجمعیت ترین کشور در امریکای جنوبی است و جز شیلی و اکوادور با همه کشورهای امریکای لاتین هم مرز است. تاریخچه پرفراز و نشیب اقتصادی و سیاسی برزیل نشان می دهد که توجه به تولید و توسعه کسب و کار کوچک برای رونق صادرات ازجمله مهم ترین عواملی است که توانسته اقتصاد برزیل را به یک وضعیت تثبیت شده سوق دهد. بعد از روی کار آمدن حزب چپ گرای کارگر در برزیل این کشور پس از سال ۱۹۸۵ با تداوم و تغییری معنادار، روند توسعه را در بعد اقتصادی، با اتخاذ سیاست های اقتصاد حمایتی در داخل و در بعد سیاسی، اتخاذ سیاست چندجانبه گرایی منطقه یی در خارج را دنبال کرد. اما پس از روی کار آمدن داسیلوا و پیگیری این سیاست ها در چارچوب افزایش توان صادراتی از طریق بنگاه های کوچک و متوسط و توجه به افزایش توان رقابتی این بنگاه ها، برزیل را در آستانه یک جهش اقتصادی و تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی منطقه یی و جهانی قرار داد.

برزیل ریسک پذیرترین کشور در زمینه بنگاهداری

کسب و کارها در کدام کشورها ریسک پذیرتر هستند؟ این پرسشی است که برای تحلیل اقتصادهای پویا رسیدن به پاسخ آن ضروری است. بر اساس تحقیق جدیدی که روی ۱۱ هزار شرکت در سراسر جهان انجام شده، این کشور ایالات متحده نیست که عنوان ریسک پذیرترین را به خود اختصاص داده،، بلکه برزیل است. هرچند برخی تحلیلگران کشور برزیل را ازجمله اقتصادهایی قلمداد می کنند که بدون سپری کردن مراحل توسعه به رشد اقتصادی دست پیدا کرده، اما عملکرد اکثر بنگاه های کوچک و متوسط (SME) برزیل گویای این واقعیت است که ریسک پذیرتر از بنگاه های کشورهای ایالات متحده، آلمان، آفریقای شمالی و ۱۲ کشور دیگر این رنکینگ هستند. همچنین  SMEهای ریسک گریز (بنگاه های کوچک ومتوسط) در برزیل نسبت به کشورهای دیگر کمترند. بر اساس نتایج نظرسنجی مشترکی که توسط  Sageو شرکت نظرسنجی  Populusصورت گرفته است، شرکت های برزیلی نسبت به آینده خود خوشبین تر هستند.
این مساله نشان می دهد، روحیه کارآفرینی در این کشور به شدت جریان دارد. افراد ترجیح می دهند همه چیز را خودشان امتحان کنند. حدود ۳۱۶ هزار شرکت با مسوولیت محدود سال های ابتدایی دهه اخیر در برزیل ثبت شده که طبق آمار بانک جهانی، بعد از بریتانیا بیشتر از تمامی کشورهای دیگر است و حدود ۷۳ درصد از این شرکت ها بیش از دو سال دوام می آورند.

نقش استارتاپ ها در توسعه صادرات برزیل

بخشی از این ریسک پذیری بالا نتیجه مشکل بودن راه اندازی و اداره کسب و کار در برزیل است. بر اساس شاخص آسانی انجام کسب و کار بانک جهانی، برزیل بین ۱۸۵ کشور در رتبه۱۳۰  قرار دارد؛ بنابراین کارآفرینان برزیلی مجبورند ریسک پذیر باشند. این مساله خوشبینی آنها را نیز کمی توجیه می کند. راه اندازی یک کسب و کار در برزیل حدود ۱۲۰ روز طول می کشد؛ این زمان دو برابر میانگین در امریکای لاتین و دریای کاراییب و بسیار بدتر از کشورهای توسعه یافته است.  برزیل گام های فعالانه یی به سوی ارتقای کارآفرینی و استارتاپ های نوآورانه برداشته است. به عنوان مثال بانک توسعه قاره امریکا و سرویس پشتیبانی کسب و کار ها و بنگاه های کوچک برزیل (SEBRAE) به طور مشترک حدود ۱.۵ میلیون برنامه همکاری فنی برای کمک به بازگشت برزیلی ها از ژاپن و شروع کسب و کارهای جدید مشارکت داشته اند. برزیلی ها سومین و بزرگ ترین گروه مهاجران در ژاپن هستند. خوشبختانه دانشگاه ها نیز نقش مهمی در توسعه کارآفرینی و نوآوری برای خود دارند و انکوباتورهای دانشگاهی در حال ظهور هستند و بر اساس آمار بانک جهانی ۷۵درصد از شرکت هایی که توسط انکوباتورها (ساختارهای حمایت کننده کسب و کار کوچک) پشتیبانی می شوند بعد از سه سال هنوز فعالند.

اشتیاق مردم برزیل برای کارآفرینی

لی جاکوبز، بنیانگذار استارتاپ آموزش زبان Colingo که یک کارآفرین امریکایی مقیم برزیل است، می گوید که برزیلی ها یکی از پرشورترین، خوشبین ترین و پرانرژی ترین افرادی هستند که تاکنون ملاقات کرده است. مراحل اولیه راه اندازی یک استارتاپ نیازمند چنین شور و اشتیاقی است و مطمئنا در چند سال آینده استارتاپ های بزرگی را از برزیل شاهد خواهیم بود. آقای لی در خاطره یی از یک ضیافت شام با چند نفر از کارآفرین های برزیلی در سائوپائلو تعریف می کند که این کارآفرین ها راجع به راه اندازی شرکت برای خرید کشور پرتغال صحبت می کردند. بحث بر سر این مساله بود که با توجه به رشد سریع اقتصاد برزیل و جنجال بدهی های آن سال های پرتغال (و با توجه به معکوس شدن تاریخ، چراکه بسیاری از پرتغالی ها برای یافتن شغل به برزیل سفر می کنند)، زمان این رسیده که برزیل یک انتقام کوچک از کشورهایی که برزیل زمانی مستعمره آنها بود بگیرد.

تولید محصولات صادرات گرا

تولید ناخالص داخلی برزیل در سال ۲۰۱۴ برابر با ۵۱۷.۲ تریلیون دلار است. بر اساس آخرین اطلاعات موجود، خدمات این کشور با ۶۷ درصد، بزرگ ترین بخش تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد. بخش کشاورزی هم در این دهه شاهد رشد چشمگیری بوده؛ طبق آمارهای سال ۲۰۱۲، ۸.۵ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را بخش کشاورزی تشکیل می دهد.
در چند سال گذشته بخش صنعت برزیل با تولید کالاهای پیچیده یی چون ماهواره، خودرو، فولاد، لکوموتیو و هواپیما رشد قابل ملاحظه یی را تجربه کرده است. ۵.۲۷ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور امریکای لاتین را صنایع کوچک و خانگی تامین می کنند. بخش صادرات این کشور هم در سال های اخیر دو تحول اساسی داشته است؛ نخست شروع روند گسترش صادرات به بازارهای غیرسنتی یعنی آفریقا و خاورمیانه و دوم افزایش تنوع کالاهای صادراتی؛ به گونه یی که در سال ۲۰۱۴ معادل ۶۰ درصد صادرات برزیل به بخش تولیدات صنعتی بنگاه ها تعلق داشته است.
هرچند بازتاب تمام زوایای توسعه صادرات برزیل در قالب یک گزارش ۱۵۰۰ کلمه یی امکان پذیر به نظر نمی رسد، اما در جریان تهیه این گزارش تلاش شد تا با بررسی اعداد و ارقام اقتصادی برزیل، طرحی از برنامه ریزی های اجرایی این کشور برای حمایت از کسب و کار کوچک را تصویر سازی کند.