بازار نفت در دوران پساتحریم چگونه خواهد بود؟

اقتصاد ایرانی: صنعت نفت ایران که طی سال های اخیر با تحریم های چندلایه و پیچیده ترین تحریم های وضع شده تاریخ در این صنعت دست به گریبان بود، توانست این تحریم ها را با کسب تجربیاتی گرانبها پشت سر گذاشته و خود را برای آغاز عصری جدید آماده کند.

به گزارش خبرآنلاین، براساس مطالعه ایانچویچاینا، متقی و دی واراجان اکتبر (۲۰۱۵)، صادرکنندگان در حال توسعه صنعت نفت در منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی (منا) به استثنای الجزایر و ایران در دوره پساتحریم با زیان دو چندان کاهش قیمت نفت و جنگ های داخلی مواجه هستند. تشدید درگیری ها و خسارت بر میادین نفتی رشد متوسط را در سطح پایینی نگه می دارد. درگیری های لیبی، یمن، عراق و سوریه صدمات بسیار جدی بر اقتصادشان وارد کرده است. اکثر صادرکنندگان نفت این منطقه (منا) با کاهش تقریبا ۴۰ درصدی یا بیشتر تولید نفت خود مواجه شده اند.

پیش بینی می شود با لغو تحریم های ایران، احیای اقتصادی با سرعت بیشتری پیش رود. البته ورود یک میلیون بشکه نفت در روز به بازار، حدود ۱۳ درصد از قیمت های کنونی نفت را در سال ۲۰۱۶ خواهد کاست. این امر برای کشورهایی با اقتصادی ضعیف در منطقه منا مخرب خواهد بود، اما اقتصاد ایران از این افول قیمت نفت اثرپذیری کمتری خواهد پذیرفت.

براساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس، در دوره پساتحریم عرضه نفت به میزان نیم میلیون بشکه در روز توسط ایران به عرضه نفت جهانی خواهد افزود و این میزان در شرایطی وارد بازار جهانی خواهد شد که اکثر واردکنندگان نفت منطقه منا با حملات تروریستی، مهاجرت جنگ زدگان از کشورهای همسایه، رشد آهسته اقتصادی منطقه یورو و بی ثباتی سیاسی دست به گریبان هستند.

برخی از صادرکنندگان نفت در منطقه منا برای کاستن لطمات ناشی از افول قیمت های نفت مبادرت به بهره برداری از ذخایر ارزی و استفاده از صندوق های توسعه ملی خود کرده اند. برای مثال، پیش بینی می شود ذخایر ارزی لیبی تا پایان سال ۲۰۱۵ در حدود ۵۰ درصد کاهش یافته و در مقایسه با ۱۰۰ میلیارد دلار دو سال قبل به ۵۰ میلیارد دلار برسد.

عربستان سعودی نیز در سال جاری بیش از ۶۰ میلیارد دلار کاهش ذخیره ارزی دارد و انتظار می رود در سال آینده این میزان به بیش از ۸۰ میلیارد دلار نیز برسد. ایران نیز برای به روزرسانی میادین نفتی خود و بازگشت به سطح تولید پیش از تحریم ها به بیش از صدها میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد.

در جدول زیر میزان دارایی در صندوق رفاه ملی برخی از کشورهای منا به انضمام سال تأسیس ارائه شده است.

ایران پس از لغو تحریم ها خواهد توانست از ۴۰ میلیون بشکه ذخایر شناور نفتی خود بهره گیرد. نیمی از این میزان شامل نفت خام و بخش اعظم آن میعانات گازی است که عمدتا از میدان پارس جنوبی تولید می شود. گرچه می توان آن را از نفت خام نیز تولید کرد، اما این رویه همچنان در تحریم غرب است و فروش آن نیز ممنوع شده است و همین امر قیمت های میعانات و حاشیه های پالایشی را به ویژه در آسیا حتی در صورت عرضه مناسب این محصول تحت تاثیر قرار داده است.

در شرایط رفع تحریم ها، ایران روزانه ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه بر تولید نفت خود می افزاید تا به ظرفیت تولید خود در سال ۲۰۱۱ در سطح ۳.۶ میلیون بشکه در روز برسد. این در حالی است که که احیای برخی میادین نفتی به منظور افزایش قابل توجه تولید به بازه زمانی زیادتری نیاز دارد. افزایش سطح تولید نفت ایران در حالی صورت گرفته که عرضه جهانی به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته و سایر اعضای اوپک و رقبای روسی به سهم زیادی در بازار به ویژه بازار آسیا دست یافته اند. ایران به سرعت به دنبال بازیابی سهم اولیه خود در بازار به ویژه در اروپاست.

میزان سهم فروش نفت ایران به اروپا در دوره پیش از تحریم روزانه ۷۰۰ هزار بشکه بود. بنابراین افزایش صادرات نفت ایران به مازادهای مورد انتظار عرضه در سال آینده خواهد افزود و فشارهای قیمتی زیادی را به همراه خواهد داشت؛ مگر این که اوپک از سطح تولید خود بکاهد یا از محل دیگری از هزینه های ناشی از این افزایش مازاد کاسته شود. البته پیش بینی ورود پر رنگ و بیشتر نفت ایران به بازارهای جهانی در ماه های اخیر تا حدی به کاهش قیمت های آن کمک خواهد کرد.

بنا به پیشنهاد تحلیلگران در صورتی که ایران در نیمه دوم سال ۲۰۱۶ به ظرفیت عرضه خود در بازار جهانی بیافزاید، و همین طور نیز سایر اعضای اوپک سطح عرضه خود را کاسته و عرضه کل اوپک به ۳۰ میلیون بشکه در روز برسد، در این صورت عرضه و تقاضا متوازن خواهد شد و انتظار می رود که افزایش در قیمت کنونی نفت اتفاق افتد و سطح آن به سطحی معقول و منطقی برسد.

با وجود این، سطح تولید ایران در شرایط پساتحریم فقط به سطح تولید در سال ۲۰۰۸ معادل ۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید، زیرا تا پایان دهه جاری بهدلیل هزینه بر بودن و ضرورت جذب سرمایه گذاری خارجی و فناوری های جدید امکان افزایش ظرفیت تولید وجود ندارد. بنابراین ایران برای بالا بردن سطح سرمایه گذاری ها در حوزه افزایش ظرفیت تولید و جذب فناوری های جدید از شرکت های بین المللی لازم است مشوق هایی برای سرمایه گذاری ایجاد کند که گفته می شود در قراردادهای جدید نفتی IPC این امر در نظر گرفته شده است. حتی با اجرای برجام، شرکت های آمریکایی حق مشارکت تجاری و نفتی با ایران را ندارند، بنابراین تحریمهای آمریکا در این بخش باز هم پا برجا باقی می ماند. در این صورت شرکته ای نفتی غیرآمریکایی این فرصت را از آمریکا خواهند رُبود.

با در نظر گرفتن شرایط موجود بازار جهانی نفت می توان انتظار داشت با این که همزمان با لغو تحریم ها میزان صادرات نفت کشور افزایش خواهد یافت، اما قیمت های نفت نیز به دنبال این تحولات کاهش خواهد یافت. قمصری، مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت در این باره معتقد است: «گرچه در صورت لغو تحریم ها میزان صادرات نفت ایران افزایش می یابد، اما قیمت ها نیز به تبع آن پایین می آید، بنابراین میزان درآمد نفتی ایران در سال ۱۳۹۴ در خوشبیناته ترین حالت ۲۸ میلیارد دلار و در بدبینانه ترین وضعیت ۲۵ دلار خواهد بود.