سوء مدیریت علت کاهش قیمت نفت

اقتصاد ایرانی: نفت بعنوان یکی از مهم ترین فاکتورهای اقتصاد کلان جهانی شناخته می شود و با توجه به اهمیت و کاربردهای متفاوت این کالا در جهان امروز نه تنها بعنوان یک عامل تعیین کننده اقتصادی و صنعتی بلکه بعنوان یک عامل سیاسی و امنیتی نیز مطرح است در واقع نفت عاملی اساسی برای رسیدن به هدف های اقتصادی صنعتی سیاسی و تامین امنیت ملی بحساب می آید و از لحاظ تامین سرمایه باید به این واقعیت اشاره شود که تجارت نفت خام از نظر ارزش پولی ده درصد از مجموع تجارت جهانی را به خود اختصاص داده است که در قیاس با کالاهای تجاری دیگر مانند گندم با سه الی چهار درصد سهم از کل تجارت جهانی اهمیت آن در تامین سرمایه برای کشورهای دارای نفت و در جهت رشد اقتصادی بیشتر نمایان می شود.

 امروزه بیش از ۷۰ درصد انرژی مورد نیاز انسان را نفت و گاز و ۱۵ تا ۲۵ درصد آن را زغال سنگ و حدود ۱۰ درصد را برق و اتم تامین می کنند و با توجه به اینکه کشور ما نیز بعنوان کشوری که دارای منابع عظیم نفت و گاز بوده و قسمت عمده درامدهای ارزی آن ناشی از فروش نفت و فراورده های نفتی می باشد طبیعتا هرگونه کاهش و یا افزایش غیرنرمال می تواند تاثیر شگرف در اقتصاد و افق های اقتصادی و صنعتی کشور داشته باشد. در کشور ما متاسفانه همچنان اقتصاد برپایه درامدهای نفتی بنا شده است هرچند در سالهای اخیر با تدابیر ویژه ای که هم در بودجه نویسی و هم در نوع تخصیص درامدهای نفتی در نظر گرفته شده است میزان این وابستگی اندکی کمتر از قبل شده اما باز هم نفت مولفه ی اصلی اثرگذار در اقتصاد ایران است.

 روند کاهشی قیمت نفت در یکسال اخیر که در هفته ی جاری به کمتر از ۴۰ دلار در هر بشکه هم رسید افت حدود صد دلاری را نسبت به سال قبل تجربه کرد هرچند برخی علت را نقش آفرینی سیاسی چند کشور در فضای بازار انرژی و همچنین ورود گروه های تروریستی و تولید مازاد ظرفیت را دلیل این آشفتگی و سقوط قیمت می دانند اما باید این نکته را مورد توجه قرار داد که شرایط اقتصادکشور در سال آینده با توجه به قیمت نفت چگونه خواهد شد؛ در این راستا با محمد جواد عاصمی پور مشاور وزیر نفت و قائم مقام اسبق شرکت ملی نفت ایران به گفتگو پرداختیم که در ادامه آن را می خوانید:

اقتصاد ایرانی: پیش بینی ها حاکی از ادامه روند کاهش قیمت نفت در جهان است باتوجه به نقش نفت در اقتصاد کشورهای صادرکننده، این شرایط را برای ایران چطور ارزیابی می کنید؟

قبل از هر توضیحی باید اشاره کنم رسانه تاثیر بسزایی در جامعه دارد و با طوفان تحلیل های متفاوت اثر می پذیرد بخصوص صحبتی که اخیرا نمایندگان در مجلس مطرح کردند، شاید بهتر بود یک بار و برای همیشه به لحاظ علمی و کارشناسی علل این واقعه و پدیده را مطرح می کردیم. باید توجه داشت که خداوند برای تجلیل از بشر که اشرف مخلوقاتش است مدیریت دنیا را به دست آدمیزاد سپرده است، بالاترین هدیه خداوند به انسان که نشان از برتری او بر سایر مخلوقات است نعمت مدیریت و تصمیم گیری است، دستاوردهای کنونی بشر، تجهیزات مدرن و فناوری های برتر که اساس توسعه در جوامع کنونی و پایه های تسخیر آینده جهان به شمار می روند تا چند دهه گذشته برای انسان ها آمال و آرزو بود. به عقیده من آنچه امروز تمام جهان را تحت تاثیر قرار میدهد و با عث شادی یا ناراحتی می شود مدیریت است. در بحث نفت و اهمیت آن در کشور نیز تجربه نشان داده که بیشتر مشکلات این صنعت مربوط به بخش های اداری و پشتیبانی است اگر چه پیشانی صنعت نفت، بخش های تولید و اکتشافات به شمار می رود اما بخش های اداری و پشتیبانی است که اجازه می دهد مته ها بچرخند یا نچرخند.

من درجنگ مدیر مناطق نفت خیز بودم همیشه این صحبت بود که علت افزایش تولید عربستان برای تامین سوخت هواپیماهای عراقی است به راحتی اجازه دادیم ظرفیت سازی ها اتفاق بیفتد بدون اینکه این ظرفیت سازی ها را در کشور خودمان انجام دهیم و پشت این متغیر خارجی سوء مدیریت را پنهان کردیم، امروز هم با این نگاه که عربستان سردمدار این کاهش قیمت است به بحران سوء مدیریت دامن زدیم، درحالیکه قیمت نفت مثل هر کالای دیگری در اقتصاد تابع دو دسته متغیر بنیادی و غیر بنیادین است، متغیرهای بنیادین که در هر معادله ی تقاضا و قیمت مشخص است؛ نرخ رشد، تولید، میزان عرضه، قیمت انرژی ها و کالای جانشین درامد ملی، شرایط فصلی که انرژی تابع آن است، می باشد. عوامل غیر بنیادی هم همین حوادث جنگ و بمباران ها و حوادث سیاسی است یا آنچه که امروز در صحنه سیاسی بعنوان یک عنصر سیاسی و توطئه طرح می شود.

 من فکر می کنم که جدا از این مطلب با فرض اینکه حتی توطئه است بحث ما این است که چگونه با این توطئه مبارزه کنیم، بجای اینکه خودمان را متوجه بحران خارجی کنیم باید به سوء مدیریت ها بپردازیم و سامان دهیم. امروز نفت یک کالای عادی نیست کالایی است که نقش های امنیتی و سیاسی دارد و در دیپلماسی جهانی را تحث تاثیر قرار میدهد. ما باید امنیت دنیا را با امنیت ملی مان پیوند و با افزایش تولید سهممان را در اوپک افزایش دهیم تا بدینوسیله در مذاکرات جهانی نقش خود را پر رنگ تر ایفا کنیم بعلاوه یادمان نرود اگر به لحاظ فنی نتوانیم در بازیافت اولیه که نفت با فشار طبیعی خود به خود از مخزن خارج می شود ضریب بهره وری و ذخایر را افزایش دهیم باید به سراغ فشار افزایی برویم که این مهم باعث به وجود آمدن هزینه های سنگینی خواهد شد. که در نهایت هزینه ی تولید را بالا می برد و امکان رقابت را در صحنه ی جهانی کاهش می دهد.

 از طرفی دیگر لازم بذکر است؛ ما میخواهیم به نفت وابسته نشویم و اقتصاد پایدار را شکل دهیم، قدرت خرید دلار امروز بیش از دلار فرداست و این یعنی هزینه دسترسی به سرمایه کاهش و رقابت پذیری افزایش می یابد و از آن مهمتر اینکه اگر در بازیافت ثانویه هم با تزریق گاز نتوانیم یک قسمتی از نفت را بالا بیاوریم برای همیشه به ازای هر صد بشکه، ۲۵ بشکه را از دست می دهیم که هیچ راه جبرانی ندارد، لذا همه ی این عوامل به ما یک چیز را دیکته می کند؛ اگر دشمن جبهه ای را برای ما باز کرده نباید همه ی نیروهایمان را  درگیر آن جبهه کنیم، باید جبهه دیگری را باز کنیم و زایش بحران در بحران انجام دهیم. بعبارتی اگر بحرانی را برای ما تحمیل کردند بجای اینکه با آن بحران مبارزه کنیم بحرانی را برای دنیا ایجاد کنیم و آن هم در سایه رقابت قیمتی است، جنگ قیمتی است که می تواند هزینه ی تولید انرژی را برای کشور دیگر افزایش دهد و سهم ما را زیاد کند، به این دلیل که در کشوری مثل ایران و جهان سوم هزینه های تولید بسیار پایین تر از دریای شمال یا کشورهای غیر اوپک است، هزینه ی تولید درخشکی که قسمت اعظمی از آن نیز در خشکی خواهد بود، بسیار پایین تر است لذا همه ی اینها به ما یک دستور نانوشته را می گوید، تولید، افزایش ذخایر، افزایش سهم بازار و الی آخر. بنابراین، دو استراتژی از زمانی که اوپک تشکیل شد حاکم بر این مجوعه شد، حفظ سهم بازار و حفظ قیمت این دو استراتژی مهم است.

اقتصاد ایرانی: خیلی از کارشناسان معتقد هستند که اوپک آن نقش و جایگاه خودش را در بازار نفت از دست داده نظر شما در این رابطه چیست؟

از زمانی که اوپک تشکیل شد عموما بر اساسی دو دیدگاه و استراتژی در واقع صف ارایی شد صف ارایی امروز حاصل صد سال تاریخی است که بر بازار نفت رفته، یک استراتژی، استراتژی اقای داسکوبتا بود که تئوریسین بزرگ اقتصاد منابع تمام شدنی است، او می گفت که باید قیمت را حفظ کرد لذا باید با یک ضریب گاما این نرخ تولید و عرضه را کاهش دهیم تا بتوانیم قیمت را حفظ کنیم چپهای اوپک که آن روز الجزایر، ونزوئلا، اندونزی و غیره بودند که در سایه ی نهضتهایی در کشورهای جهان سوم و غیرمتعهدها بود رهبری اوپک را داشتند. اما ایران بر این امر مصمم بود که باید سهم اوپک در بازار را حفظ و او را به یک انحصارگر تبدیل کرد، لذا باید در کوتاه مدت هزینه تولید را برای کشورهای غیراوپک بخصوص در دریای شمال غیر رقابتی و آنها را از بازار خارج کرد، بنابراین شروع به افزایش ظرفیت کردند و اوپک در آن دوره دو سوم بازار نفت را داشتند و شاخص لرنر که شاخص انحصارگر است در بازار ۴ بود که عکس ضریب حساسیت تقاضا نسبت به قیمت است بنابراین اوپک می توانست نقش ساز و بازیگر باشد مثل صنایع خودروسازی ما در بازار داخلی. کم کم این استراتژی و به خصوص بعد از انقلاب ایران متوجه شد که باید قیمت ها را حفظ کنیم که ایران به جبهه ی چپ اوپک پیوست و نقش بازیگری و به عقیده من رهبری خود را در اوپک از دست داد بدین ترتیب، حبابهای قیمتی در یک دوره هایی بوجود آمد اما این منجر شد تا تولید کنندگان جدیدی وارد بازار شوند با کمی دقت متوجه میشویم که سهم دو سوم اوپک به یک سوم تغییر پیدا کرد و امروز با سهم سی میلیون بشکه نفتی در بازار حضور دارد.

 یک عنصر سومی هم امد که امروز متاسفانه در تحلیلهای ما نیست انهم بخش تجارت نفت است یعنی IPA لندن بورس های بزرگی که بوجود اوردند که سهم اینها سه برابر تولید فیزیکال است یعنی اگر ما ۸۰ میلیون بشکه نفت تولید می کنیم و بهمان ترتیب کشورهای تولیدکننده اوپک و نان اوپک ایفای نقش می کنند بازیگران بازار که عموما بورس ها هستند ۲۵۰ میلیون بشکه در روز حجم معاملاتشان هست که معاملات اتی را معامله می کنند خب این یک عنصر جدیدی است که وارد بازار شده است و بنابراین اعتقاد من بر این است که اگر هزینه ی تمام شده ی قیمت تولید را با هم مقایسه کنیم می بینیم در دریای شمال هزینه ها بسیار بالاست و همیشه وقتی قیمت ها بالا می رفت دکلها علم می شدند و وقتی قیمت ها پایین می آید دکل ها می خوابیدند از زمانی که اوباما سر کار آمد ما باید به حفظ استراتژی سهم بازار بیشتر دقت داشته باشیم امروز یکی از ابزارهای موجود رقابت قیمتی است، از این رو رقابت قیمتی در کوتاه مدت را باید بپذیریم تا بتوانیم سهم خود را از بازار بدست اوریم و سهم کسانی که قدرت رقابت قیمتی را به لحاظ هزینه ی تولید با ما ندارند کاهش دهیم.

اتفاق جدیدی که به لحاظ حوادث سیاسی در عناصر غیربنیادین تعیین قیمت بخصوص در خاورمیانه ای که قرار است در ۲۰۳۰ میلادی ۶۵ درصد ارزی نفت دنیا را تامین کند، افتاد این بود؛ که اقایان آمدند استراتژی قطع ارتباط با نفت خاورمیانه را اتخاذ کردند لذا به بخش انرژی خودشان یارانه پرداخت کردند. در امریکا از زمان اوباما این اتفاق افتاد، در کانادا نفت ماسه ای که ۳۵ دلار هزینه تولید هر بشکه است یارانه زیادی را دریافت کرد شل اویل در امریکا علیرغم تمام تخریبهای زیست محیطیش هنوز یارانه دریافت می کند و مقابل پارلمان ایستاده لذا یک عرضه جدیدی بنام شل اویل با دریافت یارانه و سوبسید به بازار می اید و درواقع این وظیفه و مسئولیت اوپک را در جلوگیری ازاقتصادی بودن شل اویل و نفت ماسه ای بیشتر می کند و ضرورت اتحاد در اوپک و تقویت اوپک را روز به روز افزایش می دهد من برخلاف نکته ای که اشاره فرمودید اعتقاد دارم ایران بایستی سردمدار و موسس وبانی اوپک باشد نه اینکه اوپک را از صحنه ی بازار حذف کند.

اقتصاد ایرانی: اقتصاد بدون نفت واژه ای است که طی سالهای گذشته زیاد شنیده ایم اما آیا این اقتصاد واقعا بدون نفت می تواند به کشور کمک کند؟

برای پاسخ به این سوال باید بگویم یکی از نقدهای جدی من به وزارت نفت عدم توسعه ی پالایشگاه هاست به اعتقاد من بعضی از موارد بحث های استراتژیک است مثل تولید گندم ، که برای ما استراتژیک است. چرا پالایشگاههایی که شروع کرده بودیم متوقف کردیم و امروز می خواهیم سهام پالایشگاه اندونزی بخریم؟ چرا وزارت نفت بعنوان یک مولد خودش ارزش افزوده ایجاد نمی کند؟ این سوال منطقی است. ما مولد ثروت هستیم مدیریت ثروت با سازمان برنامه و بودجه و اقتصاد و دارایی و دولت و مجلس است وزارت نفت اختیار مدیریت کردن کل درامد ملی را ندارد، همین که امروز تولید معادن از ۴۰ میلیون تن به ۸۰ میلیون تن رسیده است یا دربخش فلزات امروز بالای ۲۰ میلیون تن فولاد است اینها در سایه ی سهمی است که ۸۶ و نیم درصد نفت تولیدکرده و بعنوان منابع ارزی داده است.

مزیتهای نسبی هر سرزمینی را متغیرهای کلان اقتصادی تعریف می کنند ممکن است ما باز هم ناچار شویم ۱ میلیون بشکه نفت صادر کنیم و پالایشگاه های دنیا را به بجای سهام، به ایران وابسته کنیم. اما  باید با تولید در کوتاه مدت دلارهای مورد نیاز برای سرمایه گذاری را تامین کنیم بنابراین بدین ترتیب سهممان را در امنیت ملی بالا خواهیم برد.

اقتصاد ایرانی: چرا این روزها تلاش می شود تمامی مظاهر و مبادی فساد در صنعت نفت را در پدیده ای به نام بابک زنجانی یا دکل گمشده خلاصه کنند؟

در فساد مربوط به بابک زنجانی، بسیاری از مدیران رده اول شریک هستند و نمی توانند خود را تبرئه کنند. باید پاسخ داد که چرا و به چه دلیل بسیار یاز مدیران در افطارهای بابک زنجانی شرکت می کردند چه کسانی به مه آفرید خسروی، بابک زنجانی و شهرام جزایری ها فضای رشد قارچ گونه داده  اند؟ امتیازهای مختلف، کشتی های نفت یا مجموعه فولاد را که از سر کوچه نمی آورند! چه کسی می گوید بابک زنجانی دیگر تکثیر نمی شود

معتقدم انتقام جویی ها باید تمام شود الان همه به دنبال پرونده سازی و کشف بابک زنجانی ۲ و ۳ از پرونده های قدیم هستند. مدیر عامل یک شرکت خطایی کرده و یک دکل گمشده یا اصلا دزدیده و آن را بردند. انگار شما یک گله را به دست یک چوپان نا اهل داده باشید و گرگ ۲ گوسفند را هم خورده باشد. به جای تحویل گرفتن گله، شما یقه یقه چوپان را گرفته اید او را زندانی کرده اید و اتفاقا گله را به حال خودش رها کرده اید.

این دکل ها و مته ها اگر کار نکنند، تولید و توسعه صنعت نفت صورت نمی گیرد امروز همه به دنبال این هستند که در گذشته چه شرکتی، چه کارهایی کرده است  غافل از اینکه همین دلار های نفتی شما را به اینجا رسانده است دیروز آنها بودند و امروز شما

آقای زنگنه باید نگران این مسائل هم باشد که چرا قرارگاه خاتم ۷۰ درصد سهامش را به دیگری واگذار کرده است چرا وقتی قرار است پروژه های نفتی را صدرا مدیریت کند به مدیریت آینده سهام صدرا توجه یی نمی شود؟

چه بلایی سر شرکت تاسیسات دریای آمده ؟ به جای مسائلی از این دست که اهمیت بسیار بیشتری دارند دنبال این هستند که یک نفر را به دولت قبلی مرتبط و زندانی کنند. در حالی که اصل قضیه و شرکت هایی که از محل دلار های نفتی ایجاد شده اند با لشکری از بیکاران مواجه و در حال نابود شدن هستند و پولی هم وصول نمی شود.

اقتصاد ایرانی: در سال های آینده و رفع تحریم ها و ورود شرکت های بین المللی به پروژه های بالا دستی، رسیدن به میزان تولید 4 میلیون بشکه هم با اما و اگر های بسیاری مواجه شده است. دلیل این عقب ماندگی ها را چه میدانید؟

نگاهی به اهداف سند چشم انداز ۱۴۰۴ که از سوی رهبری ابلاغ شده است همچنین صنعت نفت که در دوران پیشین وزارت آقای زنگنه به خوبی و بطور جامع تدوین شده است بیندازید. در صفحات ابتدایی این سند چشم انداز، میخوانیم؛ نفت باید ظرفیت سازی کند و به ۷ درصد تقاضای بازار جهانی در افق ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ جواب دهد.

همان وزیر که آن موقع برنامه نوشت و اهداف را مشخص کرد امروز می گوید بعد از لغو تحریم ها و بسیاری از اما و اگرهه ان شاءا.. ظرفیت تولید را ۵۰۰ هزار بشکه افزایش می دهیم الان که در مصدر کار هستید و اختیار دارید چرا ظرفیت سازی نمی کنید؟ شما تولید را افزایش بده و توان عرضه آن را به بازار داشته باش بقدری باید رقابت قیمتی ایجاد کرد که امکان اقتصادی بودن تولید برای رقبا به صفر برسد چرا باید منتظر امور بین الملل باشیم که ببینیم قادر به فروش چند بشکه نفت است تا به همان مقدار شیرها را باز کنیم؟

اقتصاد ایرانی: در این شرایط پیشنهاد شما که هم در دوران جنگ در صنعت نفت مسئولیت داشتید و هم از عمق فاجعه آگاهی دارید، برای رهایی از این وضع کنونی چیست؟

هدایت این کشتی شکسته نیاز به ژنرال های بیشتری دارد نه افراد کوتاه قد، در قدم اول ساختارها نیازمند اصلاح هستند و سپس، باید افرادی را پیدا کرد که بتوانند همچون زمان جنگ، نفت را اداره کنند. امروز تحریم به عنوان دغدغه اصلی مطرح نیست، بلکه موضوع اصلی، معضلات داخلی است. امروز نیاز به مدیرانی داریم که بتوانند ظرفیت تولید ۵ میلیون بشکه ای ایجاد کنند. باید جواب دهند تولید نفت که در آغاز فعالیت دولت نهم به حدود ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز هم رسیده بود، چه بر سر آن آمده است؟ با اضافه شدن عمق بحران و سخت تر شدن شرایط، نیاز به مدیرانی حتی قدبلندتر از دوران رونق و شکوفایی صنعت نفت داریم. چگونه است که این صنعت هر چقدر رشد کرده، آدم هایش هم در اخلاق، هم در فرهنگ سازمانی و هم در قضیه مدیریت آب رفته اند؟ در مجموع اینکه رهایی از وضع موجود، نیازمند انتخاب و حضور مدیران قدبلندتر برای حفاری، تولید، فروش و سایر موارد است.