تورم هسته در میانه پاییز

اقتصاد ایرانی: بررسی ها از شاخص بهای مصرف کننده نشان می دهد که «تورم هسته» در آبان ماه به ۰.۸ درصد رسیده است. این گزارش براساس نتایج یک پژوهش، هسته تورم در دو سال اخیر را محاسبه کرده است. هسته تورم، اجزای ماندگار تورم کل را تشکیل می دهد و به عنوان معیار برای اعمال سیاست های پولی ملاک قرار می گیرد. در روش های محاسبه این متغیر، گروه پرنوسان شاخص بهای مصرف کننده کنار گذاشته می شود و با وزن دهی مجدد به سایر گروه ها، تورم هسته حاصل می شود.

به گزارش دنیای اقتصاد، آخرین آمارها حاکی از آن است که میزان «تورم هسته» (Core Inflation) در آبان ماه به ۰.۸ درصد رسیده و با تورم کل شاخص در این ماه همگرا شده است. این در حالی است که از تیرماه تا مهر ماه میان این دو متغیر شکاف به وجود آمده بود. تورم ماهانه هسته در آبان ماه به ۰.۸ درصد رسیده و تورم ماهانه کل نیز در این ماه ۰.۷ درصد بوده است. این در حالی است که شکاف میان این دو متغیر در ماه های تیر و مرداد به یک واحد درصد رسیده بود. تورم هسته، اجزای ماندگار تورم کل را تشکیل می دهند که تحت تاثیر عوامل فصلی و محیطی قرار نمی گیرد. به طور کلی بانک های مرکزی، همه تغییرات در شاخص مصرف کننده را به عنوان معیار برای اعمال سیاست های پولی ملاک قرار نمی دهند؛ زیرا بخشی از تغییرات دائمی و بخشی از آن گذرا است، به همین دلیل محاسبه تورم هسته می تواند به عنوان مسیر نیل به هدف گذاری تورمی، معیار مناسبی محسوب شود. به اعتقاد برخی کارشناسان، تداوم پایین تر بودن تورم کل نسبت به تورم هسته که علی الخصوص در ماه های تابستان مشهود است، می تواند سبب شود که تورم هسته به صورت ماندگار کاهش یابد و این به معنای کوچک شدن هسته سخت تورم است و این اتفاق می تواند به پایدار کردن تورم هسته در سطوح پایین کمک کند و تحقق پایدار تورم تک رقمی را تضمین کند؛ البته باید توجه داشت که در ماه های اخیر شکاف میان تورم هسته با مقدار کل کاهش یافته، اما تورم هسته در سطح پایینی قرار دارد.

ضرورت استفاده از تورم هسته

روند نرخ تورم کل ماهانه در دو ماه تیر و مرداد سال جاری منفی گزارش شده است. طبق بررسی ها در تیر ماه تورم ماهانه معادل منفی ۰.۱ درصد و در مرداد ماه این عدد معادل منفی یک دهم درصد ثبت شده است. روندی که نشان می دهد نرخ تورم در مسیر نزولی در حال حرکت بوده؛ اما با بررسی جزئیات بیشتر تورم می توان مشاهده کرد که تورم منفی در دو ماه مذکور، بیشتر تحت تاثیر گروه مواد خوراکی ها بوده است. به بیان دیگر کاهش قیمت ها در این گروه باعث شده که میزان تورم کل متاثر شود، با بررسی دقیق تر می توان این نکته را استخراج کرد که نوسان های این گروه نیز به دلیل تغییرات فصلی و آب و هوایی بوده است؛ زیرا با کاهش نوسان گروه خوراکی، اثر کاهشی بر تورم کل نیز کمرنگ شده است.

به طور کلی از نظر بانک مرکزی و سیاست گذاران اقتصادی، همه تغییرات شاخص بهای مصرف کننده به یک اندازه برای اعمال سیاست های پولی دارای اهمیت نیست؛ چرا که بخش از تغییرات دائمی و بخش دیگر از آن موقتی و گذرا است. تغییرات قیمت های نسبی حاصل از شوک های موقتی در بلندمدت به واسطه انعطاف پذیری قیمت ها و در نتیجه جانشینی کالاها توسط مصرف کننده تعدیل شده و در روند بلندمدت تورم بدون اثر خواهد بود، بنابراین بانک مرکزی کشورهایی که سیاست هدف گذاری تورم را دنبال می کنند، نباید تصمیمات سیاست گذاری خود را مبتنی بر تغییرات تمام گروه های شاخص مصرف کننده اتخاذ کند. در این بین، بحث «تورم هسته» موضوعیت پیدا می کند. تورم هسته نسبت به تورم کل نشانگر بهتری از فشارهای تورمی جاری است. در این موضوع سیاست گذار باید بداند که برخی از شوک های عرضه و تقاضا که در ادوار گذشته به اقتصاد تحمیل شده اند، اثرات ماندگاری بر تورم دارند که به مرور زمان برتورم تخلیه می شود و تورم دوره جاری وآتی را متاثر می کند، بنابراین حتی اگر در دوره جاری شوکی اقتصاد وارد نشود دوره جاری و آتی با میزان مشخصی از تورم روبه رو خواهد بود که این میزان تورم همان هسته است؛ بنابراین اگر سیاست گذار بخواهد تورم تک رقمی پایدار را مدنظر قرار دهد، باید میزان تورم هسته را به این سطح برساند، زیرا سایر مقادیر موجود در شاخص بهای مصرف کننده در بلند مدت بی اثر خواهد بود.

۴ ویژگی برای تورم هسته

در ادبیات اقتصادی تعریف مشخصی و دقیقی برای تورم هسته ارائه نشده است، معمولا تورم هسته به عنوان اجزای ماندگار تورم کل تعبیر می شود، اما رویکردهای متفاوتی برای محاسبه تورم وجود دارد. از نظر بانک های مرکزی می توان چند ویژگی برای تورم هسته تعریف کرد. نخست آنکه نرخ رشد قیمت کالاها و خدمات مصرف کننده را به صورت روند میان مدت و بلند مدت نشان می دهد و دوم آنکه نرخ رشد قیمت ها را به صورت تعدیل شده نوسانات فصلی و دوره ای نشان می دهد. ویژگی سوم، مرتبط بودن شدید هسته تورم با سیاست پولی است، زیرا کنترل سیاست گذار عمدتا بر این نوع از تورم شکل می گیرد. خصوصیت چهارم را نیز می توان تلاطم کمتر تورم هسته نسبت به تورم کل در طول زمان عنوان کرد. براساس این ویژگی ها بانک مرکزی روش های متنوعی را برای اندازه گیری تورم هسته به کار می گیرد. این روش ها در دسته کلی قرار می گیرد. در دسته اول، اجزایی از تورم خارج می شوند که در هر ماه تغییرات قیمتی بزرگی را تجربه کرده اند. در دسته دوم، همواره گروه های ثابتی از تورم کل در هر دوره خارج می شود، حتی اگر تغییرات قیمتی این گروه ها در برخی ادوار خیلی بزرگ نباشند، این گروه ها عمدتا شامل گروه خوراکی ها و آشامیدنی ها، انرژی و قیمت های مدیریت شده هستند. البته در این روش می توان بدون پیش داوری، گروه هایی را از تورم کل برای حذف کردن انتخاب کرد که دارای بیشترین تلاطم در بین سایر گروه ها بوده اند.

علامت گذاری برای سیاست گذار

در ادبیات اقتصادی، مطالعات فراوانی درخصوص تورم هسته صورت گرفته است. یکی از مهم ترین و جدیدترین این پژوهش ها، «ارزیابی و مقایسه روش های اندازه گیری تورم هسته در ایران» است که توسط هومن کرمی و سعید بیات در پژوهشکده پولی و بانکی صورت گرفته است. در این پژوهش از چهار روش «میانگین پیراسته»، «میانه»، «حذف اجزا با بیشترین تلاطم بین دو دوره» و «حذف اجزا با بیشترین تلاطم در کل» دوره برای استخراج سری زمانی تورم هسته استفاده شده است. روش میانگین پیراسته نخستین بار از سوی برایان و سچتی ۱۹۹۴ مبتنی بر توزیع تورمی مطرح شد. در این روش ابتدا توزیع تغییرات قیمت هر یک از اقلام CPI محاسبه می شود و سپس اقلامی که در یک درصد مشخص از دو طرف توزیع قرار گرفته اند کنار گذاشته و با وزن دهی مجدد به اقلام باقی مانده و میانگین گیری وزنی از آنها، تورم هسته به روش میانگین پیراسته محاسبه می شود. روش میانه نیز مانند روش قبلی است که ابتدا تغییر قیمت اجزای CPI در هر دوره نسبت به دوره قبل مرتب شده و سپس بنابر ضریب اهمیت هر یک از اجزا توزیع تورمی اجزای CPI به دست می آید. میانه این توزیع نیز به عنوان تورم هسته در نظر گرفته می شود. در روش حذف اجزایی از تورم با بیشترین تلاطم در هر دوره، اجزایی از CPI که شدیدا تحت تاثیر شوک عرضه و تقاضا و همچنین تغییرات فصلی هستند، خارج می شوند. مشخص کردن این اجزا کار تجربی است وبه این صورت انجام می شود که در هر دوره انحراف معیار اجزای CPI  محاسبه شده و گروه های با بالاترین تلاطم حذف می شوند. سپس با وزن دهی مجدد به اجزای باقی مانده و میانگین گیری از آنها تورم هسته محاسبه می شود. در روش حذف اجزای با بیشترین تلاطم در کل دوره، تورم هسته گروه های ثابتی از اجزای شاخص قیمت مصرف کننده که عمدتا شامل خوراکی ها، آشامیدنی ها و انرژی می شود، حذف می شوند. پژوهش حاضر با مقایسه روش های مختلف استخراج تورم هسته با استفاده از آمارهای فروردین ۱۳۶۹ تا آذر ۱۳۹۱ به این نتیجه رسیدند که روش میانگین پیراسته بهترین عملکرد را در میان کلیه روش ها دارا است. این پژوهش تاکید می کند که اگرچه روش «میانگین پیراسته» نسبت به روش «حذف اجزا بیشترین تلاطم در کل دوره» عملکردی بهتری دارد، اما روش دوم، بهترین روش برای برقرار کردن ارتباط سیاست گذار با عموم مردم است. سیاست گذاران می توانند از روش های ساده محاسبه تورم هسته (مانند روش دوم)، برای برقراری ارتباط موثر با عموم مردم استفاده کنند، تا عموم مردم بتوانند تفاوت تورم کل و تورم هسته را درک کنند و واکنش مناسب و مورد انتظار را از خود نشان دهند.

محاسبه تورم هسته 

براساس یافته های این پژوهش، این گزارش به محاسبه تورم هسته با استفاده از حذف اجزا با بیشترین تلاطم در کل دوره پرداخته و این مقدار را در ماه های اخیر محاسبه کرده است. این روش به دلیل ساده تر بودن می تواند بیشتر مورد توجه مخاطبان قرار گیرد. در این روش گروه هایی که حساسیت زیادی نسبت به شوک های داخلی و خارجی هستند حذف شده اند، این گروه ها شامل خوراکی ها، آشامیدنی ها و انرژی هستند. چون گروه های خوراکی و آشامیدنی ها شدیدا تحت تاثیر اثرات آب و هوایی و فصلی است و به دلیل کم کشش بودن تقاضا برای آنها در صورت بروز شوک عرضه، رسیدن به نقطه تعادل بعدی عمدتا با تعدیل قیمت صورت می گیرد. در مورد گروه انرژی نیز تجربه دهه های اخیر نشان می دهد که قیمت سوخت همواره با نوسان بوده است. مکانیزم به کار گرفته در این گزارش، به این شکل است که پس از حذف گروه های پرنوسان، وزن گروه ها را براساس نسبت های قبلی محاسبه کرده و در شاخص بهای مصرف کننده جدید را استخراج کنیم. بررسی ها نشان می دهد که میزان تورم هسته در تیر ماه معادل مثبت ۰.۶ درصد گزارش شده است و این در حالی است که تورم ماهانه در این گروه معادل منفی ۰.۴ درصد بوده است، اما نکته جالب درخصوص تورم مرداد ماه است. بررسی ها نشان می دهد که میزان تورم هسته ماهانه در مرداد ماه معادل ۱.۲ درصد بوده و این در حالی است تورم ماهانه در این مرداد ماه معادل منفی یک دهم گزارش شده بود. در شهریور ماه اندکی از این شکاف کاسته شد و میزان تورم هسته معادل یک درصد و تورم ماهانه کل ۰.۶ درصد ثبت شد. این روند در مهرماه نیز تقریبا مشابه بوده، اما در آبان ماه این شکاف تا حدود قابل توجهی کاهش یافت و تورم هسته ماهانه در این ماه به ۰.۸ درصد رسید، تورم ماهانه در این ماه معادل ۰.۷ درصد گزارش شده است، بنابراین این موضوع نشان می دهد اثرگذاری گروه های پرنوسان تورمی در این ماه کاهش یافته است.