نقش بنگاه‌های کوچک در پیوستن ایران به تجارت جهانی
اقتصاد ایرانی: هفته گذشته اعلام شد که کشور افغانستان توانسته با کسب پیش نیازهای اقتصادی، قانونی و تجارتی وارد دایره کشورهایی شود که توانسته اند به سازمات تجارت جهانی بپیوندد. موضوعی که می تواند به عنوان تلنگری برای اقتصاد رکود زده ایران، یک بار دیگر بحث موانع پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی را در ویترین خبری جامعه بنشاند.
انتشار خبر پیوستن افغانستان به سازمان جهانی تجارت، بار دیگر این سوال را در اذهان اهالی اقتصاد در ایران تداعی می کند که چرا ایران هنوز نتوانسته عضو سازمان تجارت جهانی شود و با وجود گذشت بیش از دو دهه از ارائه درخواست عضویت ایران به این سازمان، هنوز فرآیند عضویت ایران در مهم ترین ساختار تجارت جهانی پایان نیافته، اما کشوری مانند افغانستان که مشکلات به مراتب ریشه دارتری در ابعاد مختلف اقتصادی اش حاکم است، موفق به عضویت در این سازمان تاثیرگذار جهانی شده است؟ نسبت صفحه بنگاه های روزنامه تعادل با ماجرای پیوستن ایران به «دبلیوتی او» در جایی برجسته می شود که بدانیم یکی از مهم ترین آیتم های پذیرش هر کشوری در این سازمان تجاری، شیوه یی است که کشور مورد نظر در فرآیند حمایت از بنگاه های اقتصادی کوچک، متوسط و مشاغل خانگی در پیش گرفته است.
به عبارت روشن تر؛ به اعتقاد تحلیلگران و براساس مفاد قانون تجارت جهانی کوتاه ترین راه برای پیوستن ایران به دبلیوتی او، روان سازی روند فعالیت های بنگاه های کوچک و متوسط در اقتصاد ملی است که می تواند اقتصاد ایران را وارد جریال سیال تجارت و بازرگانی جهانی کند.
به گزارش تعادل، گزارش پیش رو نگاهی است که اهالی اقتصاد و اساتید دانشگاه در این مورد داشته اند.
فرآیند تدریجی پیوستن به سازمان تجارت جهانی
یک واقعیت غیرقابل انکار درباره فرآیند الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی وجود دارد که نمی توان از آن چشم پوشی کرد. به همان اندازه که عوامل و گزاره های اقتصادی و تجاری در فرآیند پیوستن کشورها به سازمان تجارت جهانی موثر هستند، لابی های سیاسی هم در این زمینه سرنوشت ساز هستند. اسفندیار امیدبخش، مدیرکل پیشین دفتر نمایندگی تام الاختیار تجاری معاونت امور بین الملل وزارت بازرگانی، در پاسخ به این پرسش که چرا افغانستان هم توانست به دبلیوتی او بپیوندد، اما ایران همچنان در انتظار است؟ گفت: «درخواست الحاق افغانستان به این سازمان، ماه نوامبر یا دسامبر سال ۲۰۰۴ در شورای عمومی، مورد بررسی قرار گرفت، گروه کاری اش هم برای بررسی عضویتش تشکیل شد و حدود ۱۱ سال بعد؛ یعنی همین پنجشنبه که رسما عضویتش توسط دهمین اجلاس وزرا در شهر نایروبی کنیا اعلام شد، پروسه کارش پایان یافت.»
امیدبخش افزود: «طبق رویه این سازمان، هر کشوری که کارهای فنی و مسائل مربوط به الحاقش به دبلیوتی او به انجام می رسد، ابتدا باید این مصوبه را در پارلمان کشورش به امضا برساند. برای تصویب در پارلمان هم حدود شش ماه به کشورها مهلت می دهند که این فرآیند را در مجالس یا مراجع قانون گذاری داخلی خود سپری کنند. در واقع هر کشور حداکثر شش ماه فرصت دارد این درخواست یا مصوبه را در پارلمانش به تصویب برساند و تصویب نهایی در پارلمان کشورها به عنوان یک الزام باید مد نظر قرار بگیرد. نهایتا ۳۰ روز پس از تصویب پارلمان، آن کشور رسما به عضویت سازمان درمی آید.»
همیشه پای سیاست در میان است
امیدبخش اظهار کرد: «نکته یی که باید بر آن تاکید کرد این است که با توجه به اینکه دولت ها در سازمان جهانی تجارت عضو هستند، طبیعتا عامل سیاسی در این فرآیند نقش ایفا می کند. به این معنا که کشورهای عضو باید اجازه بدهند که کشور جدیدی به این مجموعه بپیوندد».
مدیرکل پیشین دفتر نمایندگی تام الاختیار تجاری معاونت امور بین الملل وزارت بازرگانی همچنین گفت: «درباره افغانستان حداقل با توجه به حضور ناتو و نظامیان امریکا بعد از سال ۲۰۰۱ و ۲۰۰۳ در افغانستان، عملا فرآیند توسعه اقتصادی افغانستان تا حدودی با کمک کشورهای غربی و به ویژه امریکا دنبال می شد.»
امیدبخش در ادامه تاکید کرد: «صرفا مانع و عامل سیاسی از دنبال شدن فرآیند الحاق ما به سازمان جلوگیری کرده است. کما اینکه از سال ۷۵ عملا تا سال ۸۴ مدت ۹ سال طول کشید تا فقط بتوانیم به عضویت ناظر خود دست یابیم. از آن موقع ۱۰ سال گذشته، اما متاسفانه تلاش هایی که صورت گرفته، منجر به رفع مانع سیاسی نشده است.»
آمادگی ایران برای الحاق به تجارت جهانی
این فعال اقتصادی ادامه داد: «این مساله تا به حال صرفا به خاطر مخالفت امریکا بوده است. چون مکانیسم تصمیم گیری در سازمان بر اساس اجماع است، اگر هر کشوری برای هر موضوعی مخالف باشد، طبیعتا آن تصمیم گیری اجرا نمی شود. بعد از تحریم های اقتصادی و در صورت بهبود مناسبات ارتباطی می توان از پتانسیل سیاست و دیپلماسی به نفع الحاق ایران استفاده کرد.»
این فعال اقتصادی در پاسخ به این پرسش که آیا در مجموع اقدامات ایران برای الحاق به سازمان تجارت جهانی کافی بوده است؟ اظهار کرد: «به نظر من فعلا باید برای رفع مانع سیاسی و آغاز مذاکرات الحاق، فقط اقدامات دیپلماتیک داشته باشیم. مسائلی که ما از آنها سخن می گوییم مانند اینکه آمادگی اقتصادی نداریم، مشکل واردات داریم و صنایع ما دچار مشکل خواهند شد، مسائلی است که تا ۱۰ سال آینده هم برای پرداختن به آنها زمان داریم تا خودمان را آماده تر کنیم. به هر حال ۱۰ سال با دو برنامه توسعه، تمرین خوبی است که کشور تدریجا خود را با هنجارهای اقتصاد بین الملل هماهنگ کند.»
عدم پیوند با جریان تجارت جهانی
اما دراین زمینه عباس آرگون، عضو کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران درباره الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی (دبلیوتی او) می گوید: «اینکه ایران به سازمان تجارت جهانی نپیوسته و صادرات در داخل کشور دچار مشکلات بوروکراتیک است هرکدام به نحوی در ناکامی های صادراتی ایران نقش دارند.»
آرگون با بیان اینکه در داخل کشور دلایلی باعث شده قیمت تمام شده محصولات افزایش پیدا کند و تولیدات ایران قابل رقابت با محصولات دیگر کشورها نباشند، افزود: «ازسوی دیگر عدم پیوند ما با سازمان تجارت جهانی باعث شده تعرفه هایی به کالاهای ما ببندند و به غیررقابتی بودن آن دامن بزنند.»
به گفته آرگون، متاسفانه در داخل کشور طی سال های گذشته نوع خاصی از خود تحریمی به وقوع پیوست که در دوره جدید اقتصادی پسابرجام باید به آنها توجه کرد. به اعتقاد این فعال اقتصادی اقتصاد ایران باید رویکردش را صادرات محور کند تا با توجه به افت قیمت نفت بتواند جایگاه خود را درتجارت و بازرگانی بین المللی پیدا کند.
الحاق صرفا تامین زیرساخت ها نیست
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران ادامه داد: «پیوستن به سازمان تجارت جهانی صرفا نیازمند آمادگی ساختارهای اقتصادی و فنی نیست بلکه بحث های سیاسی هم در پیوستن کشورها به این سازمان مطرح است. گذشته از بحث فنی، زمینه های سیاسی هم در الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی تاثیر داشته اند که نمی توان آن را نادیده گرفت و دوطرف باید از این نظر به تفاهم برسند.»
عضو کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران درباره آخرین وضعیت الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی نیز گفت: بطور قطع مذاکراتی در ارتباط با الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی انجام شده است. ما در دوره تحریم ها تقریبا یک جنگ تمام عیار اقتصادی را با کشورهای اروپایی تجربه کردیم که در دوره جدید باید از این مرحله عبور کنیم.
آرگون یادآور شد: «امروز که در دوران پساتحریم از نظر سیاسی فضای بازتری را تجربه می کنیم فرآیند پیوستن ما به این سازمان تسهیل شده، اما این سوال وجود دارد که چقدر از نظر فنی قابلیت پیوستن به سازمان تجارت جهانی و توان رقابت با دیگر کشورها وجود دارد.»
به هرحال با پایان گرفتن رسمی تحریم های اقتصادی باید منتظر ماند و دید که آیا دولت یازدهم از ابزارهای سیاسی و دیپلماتیکش برای زمینه سازی در جهت پیوستن به این ساختار اقتصادی استفاده می کند یا اینکه نوع دیگری از برنامه ریزی در دستور کار قرار می گیرد. از هر منظری که به بحث پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی ورود کنیم از این نکته نمی توان غافل شد که کسب و کار کوچک، متوسط و مشاغل خانگی نقش غیرقابل انکار در شمایل سازی مناسب برای ورود به عصر تازه یی مناسبات با سازمان های اقتصادی بین المللی دارد که باید از منظر تحلیلی به آنها پرداخت.
