ایران، مرکز توزیع انرژی در پساتحریم

اقتصاد ایرانی: وزیر نفت دیروز میزبان مدیرعامل بزرگترین شرکت نفتی روس و دومین شرکت فعال در صنایع نفت و گاز روسیه بود و با وی دیدار و گفت و گو کرد. ایگور ساچین، مدیر شرکت روسنفت روسیه که در صدر هیأتی به دیدن بیژن زنگنه در وزارت نفت آمد طی این دیدار برای سرمایه گذاری در طرح های نفتی ایران اعلام آمادگی کرد. شرکت روسنفت پیش از این در کنار لوک اویل و زاروبژنفت روسیه برای مشارکت و سرمایه گذاری در طرح «چنگوله» اعلام آمادگی کرده بود. همچنین ٢٠ آبان ماه نمایندگان شرکت روسنفت به منظور مذاکره برای سوآپ گاز، نفت خام و فرآورده های نفتی به وزارت نفت آمده بودند؛ در آن دیدار قرار شد با تشکیل کمیته ای، مذاکرات دو جانبه ادامه پیدا کند تا دو کشور بتوانند اقدام به سوآپ کنند.
به گزارش ایران، بیژن زنگنه، وزیر نفت نیز در دیدار ٢٩ مهرماه با آلکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه در تشریح محورهای مذاکرات نفت و گاز با همتای روس خود یکی از زمینه های همکاری را سوآپ عنوان کرده بود. دو کشور در این زمینه امکانات خوبی دارند. ایران می تواند از روسیه در شمال ایران گاز، نفت خام و فرآورده های نفتی دریافت کند و در جنوب به مشتریان روسیه، گاز، نفت خام و فرآورده های نفتی تحویل دهد. اکنون روسیه و قزاقستان از جمله کشورهایی هستند که شرکت های تولیدکننده و سوآپ کننده نفت خام و فرآورده های نفتی آن آماده از سرگیری سوآپ از ایران شده اند و قرار است در فاز اول نفت خام مازاد تولیدی این دو کشور به پایانه نفتی نکا انتقال و در جنوب کشور تحویل داده شود.

سوآپ از ایران همیشه جذاب است

در دورانی که عملیات سوآپ از سوی ایران متوقف شد، فروشندگان بازارهای جدید پیدا کردند و سوآپ از مسیرهای دیگر را جایگزین سوآپ از ایران کردند اما موقعیت ژئوپلیتیک ایران یکی از مؤلفه های قدرت آن در زمینه سوآپ به شمار می رود که این مزیت جذابیت سوآپ از ایران را همیشه زنده نگه می دارد. اکنون اگرچه بازارهای دیگری جایگزین ایران شده است اما با دستیابی به توافق هسته ای و نزدیک شدن به زمان لغو تحریم ها بار دیگر این امتیاز رشد یافته و کشورهای متعددی خواهان از سرگیری سوآپ از مسیر ایران شده اند.
در این زمینه محمود آستانه مشاور وزیر نفت گفت: سوآپ نفت از مسیر ایران برای کشورهای همسایه بسیار جذاب است و همین موضوع بازگشت ایران به بازار را آسان تر کرده است.
آستانه معتقد است با توقف سوآپ ایران یکی از بزرگترین برنامه های نفتی خود را متوقف کرد و در این مدت فروشندگان بازارهای جدید پیدا کردند؛ بر این اساس بازگشت ایران به بازار اندکی مشکل است اما کشور ما موقعیت و جایگاه ویژه ای در دنیا دارد که همین جایگاه از سرگیری سوآپ از ایران را تضمین می کند. ایران از بهترین، امن ترین، کوتاه ترین و کم هزینه ترین مسیر برخوردار است.

تأثیر برجام بر برنامه های بلند مدت بخش انرژی

با نزدیک شدن به موعد لغو تحریم ها، ایران با همکاری روسیه و کشورهای آسیای مرکزی، در نظر دارد تا قفل چندین ساله سوآپ را بازکرده و با از سرگیری ترانزیت نفت خام، ایران را به قطب ترانزیت انرژی در خاورمیانه تبدیل کند. در این خصوص محمود آستانه بازگشت مشتریان سوآپ از مسیر ایران را از نتایج خوب برجام برشمرد و اظهار کرد: این موضوع می تواند ضمن درآمدزایی برای کشور به برقراری ارتباط سازنده با کشورهای همسایه منجر شود و قدرت چانه زنی و جایگاه سیاسی ایران را تقویت کند. چراکه در حوزه دیپلماسی انرژی از جمله مباحثی که اهمیت فراوانی دارد و علاوه بر درآمدزایی موجب تقویت پایه های امنیت جمعی و منطقه ای می شود، ترانزیت حامل های انرژی و سوآپ است. قرار گرفتن تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز در منطقه و وجود بازار گسترده مصرف انرژی، شرایط مناسبی را ایجاد کرده تا ایران به محور ترانزیت و سوآپ نفت و فرآورده های نفتی در منطقه تبدیل شود. بزرگترین ذخایر گازی و نفتی جهان در داخل ایران یا کشورهای همسایه جای گرفته اند که برای انتقال آنها به مبادی مصرف، ایران می تواند سهمی مهم ایفا کند. از طریق ترانزیت و سوآپ، همسایگان شمالی ایران، بخشی از فرآورده های نفتی خود را از طریق کشورمان به بازارهای هدف ارسال می کنند که این اقدام، موقعیت بی نظیر ایران به عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی را تقویت می کند. بهره گیری ایران از این موقعیت استراتژیک، نقش مهمی را در همگرایی سیاسی و اقتصادی همسایگان با کشورمان ایفا خواهد کرد. پس از اینکه سوآپ نفت خام در پس دستور عجولانه و نسنجیده وزیر نفت وقت، متوقف شد، خسارات فراوانی به کشور تحمیل شد و خطوط لوله و تأسیسات ساخته شده در پایانه نفتی شمال به حال خود رها شد. ضمن آنکه ما با استفاده از سوآپ نفت خام سبک را در شمال کشور تحویل می گرفتیم و در برخی از موارد این نفت را در پالایشگاه های کشور تصفیه می کردیم و معوض آن را به بازارهای هدف ارسال می کردیم که این موضوع سود ویژه ای برای کشور به همراه داشت. اکنون اگرچه مذاکرات برای سوآپ توسط ایران هنوز نهایی نشده، اما دستگاه های ذیربط تلاش می کنند که زیرساخت های لازم برای این فعالیت را آماده کنند. بر اساس برنامه ریزی های انجام شده، ایران قصد دارد با فراهم آوردن زیرساخت ها و حل مشکلات بین المللی، ظرفیت سوآپ و انتقال نفت خام همسایگان شمالی به مبادی مصرف را به 5/2 میلیون بشکه نفت خام در روز افزایش دهد. در حال حاضر ظرفیت سوآپ نفت خام حدود ١٢٠ هزار بشکه است.

تحقق طرح بلند مدت ایران با کمک همسایگان شمالی

مشاور وزیر نفت در گفت و گو با ما از برنامه ای بلند مدت یاد می کند که دولت قبل آن را با سکته مواجه ساخت. آستانه در این خصوص می گوید: قرار بود ایران طی چند سال به هاب انرژی در منطقه تبدیل شود و تا سال 1389 عملیات سوآپ نفت به مدت 13 سال با موفقیت در حال انجام بود اما به یکباره در مرداد سال 89 فعالیت قطع شد که عواقب حقوقی نسبتاً سنگینی نیز برای ایران داشت. لغو یکطرفه قرارداد سوآپ نفت ضررهای ارزشی و مالی زیادی برای ایران داشت که البته به اعتقاد من ضررهای ارزشی و موقعیتی آن بسیار بیشتر بوده است چرا که اعتبار ما در بین شرکت های نفتی و سوآپرهای منطقه حوزه خزر زیر سؤال رفت و یکی از مهمترین اهداف ایران در بازار انرژی متوقف شد. اما خوشبختانه اکنون وزیر نفت به دنبال از سرگیری سوآپ است و شرکت های فعال در این بخش نیز برای همکاری با ایران اشتیاق دارند. با نزدیک شدن به موعد برچیده شدن تحریم ها رایزنی ها برای از سرگیری سوآپ نیز تشدید شده است. از این رو به نظر می رسد که بزودی این هدف مهم از سر گرفته شود.  وی معتقد است که ایران در بلند مدت مرکز پایدار توزیع انرژی در جهان خواهد شد و این موضوع تنها به نفت و فرآورده های نفتی معطوف نخواهد بود بلکه تبادل و انتقال برق نیز یکی از طرح های مطرح برای ایران است.