بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : چهارشنبه 4 آذر 1394      10:59

سهم اقتصاد زیرزمینی از تولید ناخالص داخلی

اقتصاد ایرانی: هرروز در این مرزوبوم حجم وسیعی فعالیت اقتصادی قانونی و غیرقانونی انجام می شود، بدون اینکه در هیچ سندی ردی از خود باقی گذارد، این دست فعالیت ها به دلیل ثبت نشدن و غیررسمی بودن از زیربار هرگونه مالیات طفره می روند و به دور از دید مقامات قانونی انجام می شوند و شاید تنها فاعلیت جامعه به این فعالیت ها، لقب دادن های بی شمار به آنهاست؛ «اقتصاد سیاه»، «اقتصاد سایه یی»، «پولشویی» و «اقتصاد پنهان» تنها بخشی از این القاب است. حال مجمع تشخیص مصلحت نظام با انجام یک پژوهش اقتصادی از نقش پررنگ اقتصاد زیرزمینی در تولید ناخالص داخلی خبر می دهد. برآوردهای این نهاد از سری زمانی اقتصاد زیرزمینی نشان می دهد، در دوره زمانی ۱۳۹۲-۱۳۵۳، اقتصاد زیرزمینی دارای روند افزایشی بوده است، هرچند که در نیمه اول سری زمانی فراز و نشیب هایی دارد و شدت کمتری نشان می دهد اما در دو دهه اخیر روندی کاملا صعودی را نشان می دهد. به طوری که اندازه آن از ۷ درصد تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۵۳ شروع شده و به ۲۰ درصد در سال ۱۳۷۳ می رسد و تا ۵.۳۸ درصد در سال ۱۳۹۲ افزایش می یابد. در همین حال پیش از این برخی برآوردهای غیررسمی سهم اقتصاد زیرزمینی از تولیدناخالص داخلی را بین سال های ۱۳۴۰ تا ۶۸ را معادل ۶۸ درصد برآورد کرده بود.
اما تازه ترین گزارش مجمع تشخیص مصلحت در تشریح وضعیت این بازار از بین علت های پیدایش اقتصاد زیرزمینی؛ شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی (تورم) بیشترین اثر مثبت بر اقتصاد زیرزمینی را دارد و بعد از آن بار مالیاتی مستقیم، شاخص باز بودن تجاری، اندازه دولت و نرخ بیکاری به ترتیب بیشترین اثر را بر اقتصاد زیرزمینی دارند.
به گزارش تعادل، یکی از ویژگی های اقتصاد ایران، وجود حجم گسترده اقتصاد زیرزمینی در آن است و گستردگی آن موجب دشواری تهیه حساب های ملی و آمارهای کلان اقتصادی و در نتیجه کاهش دقت و جامعیت این آمارها است. بررسی های سازمان بین المللی کار نشان داده است که در مناطق شهری کشورهای در حال توسعه، بسیاری از فقرای شاغل، یا به کارهای آزاد اشتغال دارند، یا در کارگاه های کوچک که سرمایه ثابت آنها ناچیز و روش های تولیدی آنها کاربر است، به کار مشغولند (سازمان بین المللی کار، ۱۳۸۳). کارگرانی که در بخش زیرزمینی کار می کنند هیچ گونه خدمات اجتماعی یا بیمه یی دریافت نمی کنند اما این کارگران ترجیح می دهند به جای بیکاری ماندن و نداشتن درآمد در اقتصاد زیرزمینی مشغول به کار شوند. بخش زیرزمینی که تا این زمان به دلیل نبودن توجه و حمایت دولت ها نادیده گرفته می شد، نقش موثر و برجسته یی را در کاهش بیکاری و فقر ایفا کرد و با جذب میزان قابل توجهی از بیکاران شهری و مهاجران روستایی به بازار کار، مورد توجه سیاست گذاران، اقتصاددانان و برنامه ریزان دولتی قرار گرفت. اما گسترش اقتصاد زیرزمینی معایب بزرگی را نیز برای اقتصاد به دنبال دارد و آن کاهش درآمدهای مالیاتی دولت و بروز کسری بودجه است.

علل ایجادکننده اقتصاد زیرزمینی در ایران

این گزارش در دسته بندی عوامل ایجاد اقتصاد زیرزمینی به عناصر محدودیت تجاری، بیکاری، بارمالیاتی، تورم و درآمد سرانه اشاره می کند و توضیح می دهد: یکی از عوامل شکل دهنده اقتصاد زیرزمینی در ایران محدودیت تجاری است. در ایران علاوه بر محدودیت های تعرفه یی از سیاست های غیرتعرفه یی مانند ممنوعیت واردات یا صادرات برخی از اقلام به طور کلی یا موقت یا قطع رابطه تجاری با کشورهای خاص سبب گسترش پدیده قاچاق کالا به داخل کشور شده است که می تواند بر اقتصاد زیرزمینی تاثیرگذار باشد. افزایش بیکاری همراه با فقر نیز یکی دیگر از انگیزه های فعالیت در حوزه های غیرمجاز است. ازآنجا که این افراد از وقت بیشتری برخوردارند و از سوی دیگر کارگرانی که در بخش رسمی کار خود را از دست داده اند ترجیح می دهند در اقتصاد زیرزمینی مشغول به کار باشند تا اینکه بدون درآمد بمانند. از این رو می توانند به افزایش حجم اقتصاد زیرزمینی کمک کنند.
افزایش مالیات ها یکی از مهم ترین دلایل اقتصاد زیرزمینی است مالیات ها بر چگونگی انتخاب میان کار و فراغت اثر می گذارند. به طوری که با افزایش مالیات ها، سطح درآمد خالص کارگران کاهش می یابد و سبب می شود که کارگران فراغت را بر کار ترجیح دهند. این موضوع نیز می تواند باعث ایجاد انگیزه برای فعالیت در اقتصاد زیرزمینی شود. از سوی دیگر، تولیدکنندگان و بنگاه داران با افزایش مالیات ها سعی در پنهان کردن همه یا بخشی از فعالیت های خود برای فرار از مالیات می کنند. با افزایش بار مالیات مستقیم می توانیم شاهد رشد فرار مالیاتی و گسترش اقتصاد زیرزمینی باشیم مالیات مستقیم، حاصل جمع بار مالیات بر شرکت ها و بار مالیات بر درآمد است و بار مالیاتی از تقسیم مالیات های مستقیم به تولید ناخالص داخلی حاصل می شود.
افزایش سطح عمومی قیمت کالاهای مصرفی نیز یکی دیگر از عواملی است که در گزارش مجمع تشخیص مصلحت نظام به آن اشاره شده است. این گزارش می افزاید: با توجه به وضعیت نابرابری توزیع درآمد، با افزایش سطح عمومی قیمت ها تعداد زیادی از خانوارها زیر سطح خط فقر قرار خواهند گرفت و فقر و ناتوانی در تامین حداقل درآمد، مخاطره ورود به فعالیت های زیرزمینی را افزایش می دهد. بنابراین با گسترش پدیده فقر در جامعه گرایش به فعالیت های زیرزمینی افزایش می یابد، از این رو انتظار می رود که همبستگی مثبتی بین نوسانات این شاخص و حجم اقتصاد زیرزمینی وجود داشته باشد. همچنین افزایش درآمد سرانه سبب می شود تا خانواده های کمتری در معرض فقر قرار گیرند که این سبب می شود افراد کمتری گرایش به حضور در فعالیت های زیرزمینی و ممنوع داشته باشند. بنابراین انتظار می رود درآمد سرانه عاملی در جهت ممانعت از رشد بیشتر اقتصاد زیرزمینی باشد.

آسیب پذیری تولید ناخالص داخلی از محل اقتصاد زیرزمینی
افزایش فعالیت های اقتصاد زیرزمینی بدون شک به کاهش تولید ناخالص داخلی می انجامد از یک سو این پدیده با جذب نقدینگی موجود در جامعه سبب کاهش فعالیت های بخش رسمی اقتصاد می شود. از سوی دیگر اقتصاد زیرزمینی با جذب نیروی کار در جامعه روی بازار کار اثر گذاشته و به دنبال آن بازار محصول نیز دچار رکود می شود. اما این همه ماجرا نیست؛ بالاتر بودن هزینه های فعالیت و تولید در بخش رسمی اقتصاد نسبت به بخش زیرزمینی سبب می شود که بنگاه های موجود در بخش رسمی توانایی کمتری برای رقابت با بخش زیرزمینی داشته باشند و در بلندمدت ممکن است سبب خروج بنگاه ها از بخش رسمی اقتصاد شده و تولید ناخالص داخلی جامعه کاهش یابد. اما در مقابل، دیدگاه دیگری هم مطرح است.
گروهی معتقدند اقتصاد زیرزمینی با جذب نیروی بیکار در جامعه و ایجاد درآمد برای آنها سبب افزایش تقاضا برای تولیدات بخش رسمی اقتصاد شده و از این رو می تواند سبب رونق در تولید ناخالص داخلی جامعه شود.
افزایش یا کاهش تولید کالا و خدمات در کل اقتصاد رسمی و زیرزمینی با توجه به نیازمندی به عوامل تولید از جمله نهاده انرژی بر میزان مصرف عوامل اثر می گذارد. فعالیت های انجام شده در اقتصاد زیرزمینی قابلیت محاسبه و ثبت ندارند اما میزان انرژی کل مصرف شده در اقتصاد قابل محاسبه است. برای تولید هر واحد کالا و خدمات در اقتصاد زیرزمینی نیاز به مصرف انرژی است بنابراین می توان انتظار داشت که با افزایش تولید کالا و خدمات در اقتصاد زیرزمینی مصرف انرژی نیز افزایش یابد.
از آنجا که فعالیت های انجام شده در اقتصاد زیرزمینی عمدتا به صورت پنهانی و غیرقانونی انجام می شوند، عاملان و فعالان اقتصادی در این بخش ترجیح می دهند برای مخفی ماندن از سیستم ثبت اطلاعات و نهادهای قانونی معاملات خود را با پول نقد انجام دهند. از این رو انتظار می رود با افزایش اقتصاد زیرزمینی تقاضا برای پول نقد و به دنبال آن نسبت پول در گردش افزایش یابد.
از بین علت های پیدایش اقتصاد زیرزمینی، شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی (تورم) بعد از آن بار مالیاتی مستقیم، شاخص باز بودن تجاری اندازه دولت و نرخ بیکاری به ترتیب بیشترین اثر را بر اقتصاد زیرزمینی دارند.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir