بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : چهارشنبه 20 آبان 1394      11:28

اقتصاد از سرمایه‌داری طرفداری نمی‌کند

اقتصاد ایرانی: دیروز نشست چهارم از سلسله نشست های آسیب شناسی اقتصاد ایران با حضور ابراهیم رزاقی و جمشید پژویان، در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، با عنوان «نسبت اقتصاد مقاومتی با بازار آزاد» برگزار شد. رزاقی، اقتصاددان و پژوهشگر اقتصادی، با واگذاری اقتصاد به بازار مخالفت می کند و معتقد است مبانی فلسفی و جهان بینی اقتصاد مقاومتی در قانون اساسی نوشته شده که اگر به آن توجه نشود، ممکن است اقتصاد مقاومتی به گونه ای پیاده شود که سرمایه داری می پسندد. در مقابل جمشید پژویان، اقتصاددان و استاد دانشگاه، با بیان اینکه باید عنوان اقتصاد مقاومتی را تفسیر کنیم، اقتصاد مقاومتی را اقتصادی معرفی می کند که در کنار ضربه پذیری کم، کارآمد نیز باشد و کارآمدی را نیز فقط در یک بازار غیرانحصاریِ غیردولتیِ رقابتی امکان پذیر می داند.

به گزارش شرق، در ادامه مشروح این نشست آورده می شود:

آیا اقتصاد مقاومتی را می توان در بستر بازار پیاده سازی کرد؟

پژویان: در درجه اول باید بگویم اقتصاد زمانی مقاوم است که کارآمد باشد. ما در واژگان اقتصادی چیزی به عنوان اقتصاد مقاومتی نداریم، پس باید تفسیر و تعبیرش کنیم. تفسیر من از اقتصاد مقاومتی، اقتصادی است که ضربه پذیر نباشد یا ضربه پذیری کمی داشته باشد و این گونه اقتصاد، اقتصادی است که کارآمد باشد. سؤال این است که این کارآمدی در چه شرایطی فراهم می شود؟ شرایطی که بازارها در کنترل دولت باشند یا بازار آزاد و رقابتی باشد. بدیهی است که در یک بازار غیرانحصاری ِغیردولتیِ رقابتی می توان کارایی داشت. کارایی در بازاری است که در آن بنگاه ها با یکدیگر رقابت می کنند تا بتوانند محصولاتی با کیفیت بهتر و قیمتی ارزان تر تولید کنند و در داخل بفروشند یا صادر کنند. به نظر من این فرایند اقتصاد را مقاوم می کند.

پس به نظر شما اقتصاد مقاومتی همان اقتصاد بازار است که با برخی شاخصه ها مقاوم تر می شود؟

بله. فرض کنید بخواهیم از منظر رفاهی بگوییم که یک اقتصاد ایده آل چیست، می گوییم اقتصادی است که هم مقاوم باشد هم در آن توزیع درآمد عادلانه باشد و به حداقل رسیده باشد... اینها بیشتر به این موضوع برمی گردد که اگر یک اقتصاد کارآمد باشد، رشد مناسب و بالایی خواهد داشت؛ یعنی قرص نان بزرگ تری تولید می کند و در نتیجه وقتی این قرص نان بزرگ تر تولید و تا جایی که امکان دارد عادلانه توزیع شود، عدالت برقرار خواهد شد، اما اقتصادی که بخواهد یک نان کوچک را بین عده ای توزیع کند، قادر نخواهد بود شکم بخش زیادی از افراد را سیر کند.

جناب رزاقی نظر شما دراین باره چیست؟ با توجه به اینکه آقای پژویان می گویند اقتصاد مقاومتی همان اقتصاد بازار است که با برخی شاخص هایی که می توانند بهبود پیدا کنند و عملکرد را بهتر کنند، همراه است.

رزاقی: وقتی می گوییم «اقتصاد مقاومتی»، پرسیده می شود که این اقتصاد بر چه مبنایی است. در اقتصاد هر فردی براساس باورهای خود عمل می کند؛ یکی با پول دلالی می کند و یکی در تولید زحمت می کشد. در کلان اقتصاد نیز همین گونه است. سرمایه داری مبتنی بر منافع شخصی و حداکثر سود است، اما آنچه در قانون اساسی جمهوری اسلامی آمده است این طور نیست، همان ابتدا می گوید: اقتصاد وسیله است نه هدف؛ علت هم این است که اگر اقتصاد هدف باشد دیگر خداپرستی و دین معنی ندارد. پس مبانی فلسفی یا جهان بینی اقتصاد مقاومتی در قانون اساسی نوشته شده است که اگر به آن توجه نکنیم ممکن است اقتصاد مقاومتی به گونه ای پیاده شود که سرمایه داری می گوید. در این ٢٥ سال نیز همین اتفاق افتاده؛ به اقتصاد بازار توجه شده است آن هم بازاری که آزاد باشد؛ یعنی هرکس به دنبال سود خود می رود. وقتی می گوییم اقتصاد مقاومتی، براساس اصل ٤٣ قانون اساسی وظیفه دولت است که مسکن، کار، خوراک، پوشاک، آموزش و بهداشت را برای مردم فراهم کند. یعنی همه باید کار داشته باشند، استثمار هم نباید باشد، درحالی که در سرمایه داری اصل بر استثمار است. اصل ٤٤ قانونی اساسی هم به صورت مشخص گفته اقتصاد جمهوری اسلامی ایران سه بخشی است: یک دولتی، دوم تعاونی و سوم خصوصی که مکمل دولتی و تعاونی است، درصورتی که عملا تمام آنچه دولتی بوده، خصوصی شده است و در این خصوصی کردن به شکل سرمایه دارانه نیز عمل کرده اند؛ آن هم سرمایه داری ای که فقط به منافع خود توجه می کند و منافع ملی را مدنظر ندارد. رسما اعلام می شود که سه میلیون نفر بی کار هستند، اما اگر با اشتغال در کشوری مانند ژاپن مقایسه کنیم بیش از ١٥ میلیون بی کار داریم. کمیته امداد فقط شش میلیون از این طبقه را تحت پوشش دارد، درحالی که ٢٠ تا ٣٠ میلیون نفر با سختی زندگی می کنند. شش میلیون خانوار مستأجر هستند و هر ماه باید نیمی از درآمد خود را صرف مسکن کنند و بیشتر صاحب خانه ها، و نه همه، اختیار درآمد و زندگی شش میلیون خانواده را دارند. در ایران این اتفاق افتاده درحالی که طبق اصل ٤٣ قانون اساسی نباید این اتفاق می افتاد. به نظر می رسد به این دلیل این فضا ایجاد شده که ما ١٨٠ درجه از مبانی اندیشه فکری و فلسفی جمهوری اسلامی، دور شده ایم.

آیا اقتصاد مقاومتی می تواند فلسفه جداگانه ای داشته باشد؟

پژویان: تاکنون هیچ جایی ندیده ام که هیچ گروه یا مرکز تحقیقاتی ای یک تعریف مشخص یا یک مدل برای اقتصاد مقاومتی داشته باشد. برداشت من از اقتصاد مقاومتی همان است که گفتم. ما می گوییم سرمایه داری، نکته ای که من نمی توانم خوب درک کنم این است که سرمایه یک نهاده است که در کنار عامل کار یک تولید را انجام می داد. در زمان اتحادیه جماهیر شوروی هم سرمایه بود، در چین هم حالا سرمایه هست، اما اینکه این سرمایه به چه کسی متعلق است، بحث سرمایه داری را مطرح می کند. این سرمایه اگر به مردم متعلق باشد می گوییم سرمایه داری، اما اگر به دولت تعلق داشته باشد نه. آیا دولت هایی که سرمایه در دست دارند، استعمارگر نیستند؟ آیا استعمارگر فقط دولت هایی هستند که سرمایه شان در دست مردم است؟ بحث سرمایه داری از زمان مارکس که مطرح شد، به یک نوع ایدئولوژی تبدیل شده که کسانی که دارای سرمایه هستند در حال افزایش سرمایه اند و در مقابل طبقه کارگر هم هست که سرمایه ای ندارند و از نیروی کار خود استفاده می کنند. این به دوره مارکس مربوط می شد. حالا عامل کار با سرمایه آمیخته شده است. ثروت انسانی داریم؛ یعنی انسان هایی که سرمایه دارند و سرمایه میان آنهاست. در واقع اقتصادی که ثروت انسانی اش بیشتر باشد موفق تر است. در کل تصور می کنم ما باید قبول کنیم دانشی به نام اقتصاد وجود دارد و این دانش است که اصولی را برای ما مشخص می کند که به کارایی منتهی می شود. اقتصاد از سرمایه داری و اینکه سرمایه در دست افراد معدودی باشد طرفداری نمی کند، بلکه می گوید سرمایه به عنوان یک نهاده تولید چگونه می تواند در کنار دیگر نهاده ها یک تولید کارآمد داشته باشد و ما اگر بتوانیم از آن راه حل ها و راهکارهای اقتصادی بهره ببریم و مشکلات اقتصادی را حل کنیم، به سمت یک اقتصاد کارآمد مقاوم می رویم. در اقتصادی که حالا داریم شرایط رکود وجود دارد، راه بیرون آمدن از رکود چیست؟ دولت راه های غلط و اشتباه را در پیش می گیرد. درست این است که ضعف و مشکلات اقتصاد را پیدا کند، اینها مشکلات ساختاری است و به پایین بودن بهره وری کار و سرمایه برمی گردد و اینکه بازده سرمایه در بخش های مختلف اقتصاد ما تفاوت فاحش دارند به این برمی گردد که نظام مالیاتی هم قادر نیست خالص این بازده ناخالصی را که این قدر اختلاف فاحش دارد، به هم نزدیک کند. اینها را باید حل کرد؛ اینکه به مردم وام بدهیم که خودرو بخرند، راه حل نیست.

با توجه به نظراتی که استادان دارند نکات افتراق اقتصاد مقاومتی با اقتصاد بازار و بازار آزاد چه می تواند باشد؟

رزاقی: افتراق بسیار درخور توجهی است؛ اینها فلسفه مختلفی دارند. مثلا برای نمونه، می گویند بازار را آزاد بگذارید، دولت در خدمت سرمایه داران است و به حداکثر سود می پردازد. طرف دیگر می گوید بازار باید کنترل شود و مسئول هم دولت است، براساس جهان بینی اسلامی نظام تعاونی اصل است، برای اینکه به حداقل سود قانع است. وقتی فضا به این صورت است نشان می دهد در مبانی فکری اختلاف وجود دارد. می گویند تابه حال این در هیچ مکتب اقتصادی ای نبوده است، خوب نباشد! مگر سرمایه داری که دویست واندی سال پیش به وجود آمده در مکتب اقتصادی بوده؟ اقتصادها با جهان بینی دیگری اداره می شدند، در ایران و کشورهای اسلامی با جهان بینی اسلامی اداره می شدند و مردم لااقل با هم اسلامی رفتار می کردند. سرمایه داری را همیشه نفی می کرده اند. سرمایه می تواند دولتی، تعاونی یا خصوصی باشد، اما بحث ما این نیست؛ بحث این است که مدیریت سرمایه در اختیار کیست و با چه جهان بینی ای اداره می شود. ما می خواهیم اقتصادمان را اداره کنیم. سرمایه داری در ١٧٠-١٨٠ کشور پیاده شده، اما به جز چند کشور خاص بقیه صنعتی نشده اند. حالا ما باز با جهان بینی لیبرالی این کار را بکنیم؟ هرکسی با تفکر خود وارد فعالیت اقتصادی می شود. بانک در سرمایه داری به سرمایه داران وام می دهد، در سوسیالیست به دولت و در جمهوری اسلامی هر سه بخش بوده است، اما حذفش کرده اند و فقط به بخش خصوصی وام می دهد. هرکدام از ابزارهای اقتصادی را بررسی کنیم این داستان وجود دارد؛ یعنی اقتصاد ما با جهان بینی های مختلفی اداره می شود. این جهان بینی در سیاست مطرح شده، چرا از لحاظ اقتصادی نتواند مطرح شود، اما با کدام آدم ها؟ با آدم هایی که جهادی و ایثارگرانه فکر می کنند.

پژویان: از دوران ابتدایی اگر حساب کنید؛ بشری که به شکار می رفت ابزاری برای شکار داشت که سرمایه اش محسوب می شد. در عصر کشاورزی بشر زمین و مالکیت محصول خود را داشت که تولید، مبادله و تجارت می کرد. در دوران صنعتی سهم سرمایه بیشتر و با سرمایه، تولید انجام شد. مالکیت سرمایه باید به عهده چه کسی باشد؟ اگر اعتقاد داشته باشیم مالکیت باید با دولت باشد که همان نظام کمونیستی می شود. فکر نمی کنم اقتصاد مقاومتی و اسلامی مبتنی بر این ایدئولوژی باشد. مقام معظم رهبری، اصلاحات اصل ٤٤ قانون اساسی را نه تنها به عنوان یکی از اصول اولیه مطرح کرد، بلکه اجرای آن، قدم به قدم از طرف خود نهاد رهبری و مجمع تشخیص مصلحت پیگیری می شود. طبقه بندی بنگاه ها براساس گروه های یک، دو و سه که مالکیت و حد دخالت دولت را مشخص می کند، اعتقاد به مالکیت شخصی است. من نمی دانم جهان بینی آقای دکتر (رزاقی) از کجا آب می خورد.

رزاقی: از قانون اساسی.

پژویان: قانون اساسی گفته سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی، سهم را هم مشخص نکرده است. حتی همین طبقه بندی که در رأس اصل ٤٤ انجام شده، عاملی بود که باعث شد مقام معظم رهبری برای حل مشکل پایین آمدن کارایی و بهره وری که به دلیل مالکیت دولت شکل گرفته بود پا پیش بگذارند. لزوم آنچه حتی در خارج از دانش اقتصاد، در بحث های اجتماعی، به عنوان جامعه ای برخوردار از رفاه می خواهیم دنبال کنیم، مالکیت دولتی نیست. الزام این نیست که دولت بازارها را کنترل کند.
جناب رزاقی اگر جمع بندی دارید بفرمایید.

من هرگز نگفتم سوسیالیسم، چراکه اصلا نظر خود را نمی گویم. من هرآنچه گفتم براساس قانون و از اندیشه های امام (ره) است که به تصویب ملت ایران رسیده؛ قانون می گوید اقتصاد وسیله است، هدف نیست و اقتصاد را به سه بخش تقسیم می کند. دولت نباید کارفرمای مطلق باشد، بخش خصوصی هم نباید به تکاثر ثروت بپردازد؛ اینها را اصل ٤٤ قانون اساسی می گوید.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir