چند درصد بودجه کشور به صدا و سیما می رسد؟

بهراد مهرجو : ساختمان روی شیب، 45 درجه قرار گرفته است. پژو405 مشکی کم رنگی به سختی در شیب پارک کرده است. روی دیوار با فونت درشت وخط قرمز نوشته اند:« زمین های حسن تریلر». کمی بالاتر از مرتفع ترین خانه منطقه، تنها کوه خشک است. پایین دست را کوچه های کم عرض و مرتفع گرفته است. صدای آهنگ از خانه ها به بیرون می آید. بخش مهمی از کوچه ها تخریب شده اند و تنها خانه های باقی مانده تلاش می کنند با دریافت 15 میلیون تومان از شهرداری، پیش از ویرانی منطقه را ترک کنند. لوله های گاز به ارتقاع بیش از 2 هزار و 500 متر نرسیده است و تنها سیم های بی محافظ برق روی آسمان با هر بادی به رقص در می آیند. دو خانه به کمک پرده از هم جدا شده اند. روی پشت بام هر کدام از خانه  ها «دیش های ماهواره» جایی گرفته است. چند کودک در کوچه بازی می کنند. صدای دوبله فارسی «گلدرشت» سریال های ترکی از خانه ها به گوش می رسد. هر کدام از دیش های ماهواره به کمک دو گیرنده تمام شبکه های فارسی و انگلیسی و برون مرزی و داخلی را دریافت می کنند. صاحب خانه می گوید:« اصلا نیروی انتظامی برای جمع کردن دیش ها تا حالا اینجا نیامده است. اینجا اینقدر گرفتاری دارد که دیش ماهواره در ان بی اهمیت ترین به حساب می آید.» جمع آوری دیش های ماهواره فایده چندانی هم ندارد چراکه به گفته یک عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نهم تنها 16 درصد مردم پس از جمع آوری دیش هایشان اقدام به نصب مجدد ماهواره نکرده اند.

به نوشته پرویزپیران در شماره 96 مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی زمین های منطقه 30 سال قبل به فردی به نام «حسن تریلر» و «رضا پلنگ» تعلق داشته است. کارگران کارخانه های صنعتی اطراف استان البرز به سختی زمین ها را خریداری می کنند و منطقه مرادآب را تاسیس می کنند. بالادست ترین خانه های منطقه از اصلی ترین امکانات رفاهی محرم مانده اند ولی دیش های ماهواره به خانه ها رسیده است. دیش هایی که گاهی سریال های دوبله شده شبکه های فارسی برون مرزی را به خانه ها می آورند وگاهی هم برنامه های شبکه های تازه دیجیتالی را برای اهالی منطقه نمایش می دهند. بزرگترین دکل گیرنده صدا و سیما تنها چند صدمتر با مرتفع ترین منطقه تپه های مرادآب  یا همان اسلام آباد فاصله دارد. اهالی باقی مانده منطقه به نظر می رسد که به گیرنده بزرگ نصب شده روی کوه توجه چندانی نداشته باشند، دیش های ماهواره برای آنها کفایت می کند.

کمی دورتر مردی میان سال  با موهای جوگندمی پشت فرمان تاکسی نارنجی رنگ نشسته است. در خیابان های مشهد به جست و جوی مسافری می گردد. با لهجه ای مشهدی توضیح می دهد:« ما چون بچه های کم سن و سال در خانه داریم به همین دلیل از ماهواره استفاده نمی کنیم و از همین آنتن های دیجیتال خریده ایم.» او شبکه های استانی و شانزده گانه جدید را تماشا می کند. اما مشکل بزرگشان «تکرار» برنامه هاست. برخلاف شبکه های ماهواره ای فارسی زبان، برنامه های شبکه های ایرانی همگی از آرشیو سازمان صدا و سیما خارج شده و پیش از پخش در شبکه های تازه تاسیس حداقل یکبار هم رنگ آنتن را در شبکه های شش گانه دیده بوده اند. عزت الله ضرغامی رئیس سازمان صدا و سیما وعده راه اندازی شبکه های فرهنگ و گردشگری را هم به مخاطبان رسانه ملی داده است. به تایید انواع آمارهای رسمی و غیررسمی تنها 30 درصد مردم ایران به تماشای تولیدات همکاران او علاقه مند باقی مانده اند. ضرغامی دشوارهای بسیاری پیش روی دارد. عده ای او را یکی از نزدیکان فعلی محمود احمدی نژاد می دانند که حامل پیغام های مهمی میان او و دیگران شده است. از سوی دیگر از آیت الله خشوقت روحانی سرشناس و پرنفوذ تهرانی تا چهره های سیاسی اصلاح طلب و اصولگرا به منتقدانی سرسخت برای ضرغامی و محصولاتش بدل شده اند. دولت بودجه سازمان را پرداخت نمی کند و تلویزیون دولتی ایران هرروز باید با شبکه های فارسی زبان ماهواره ای رقابتی سخت تر را ادامه دهد.

چه کسانی تلویزیون می بینند؟

طبقه متوسط مخاطب تلویزیون

برآوردهای اولیه نشان می دهد 21 میلیون جمعیت روستایی، 40 میلیون طبقه متوسط شهری و حداقل 10 میلیون خانواده سرمایه دار در ایران زندگی می کنند. 18 درصد مردم ایران در آستانه خط فقر یا زیرخط فقر زندگی می کنند. مخاطبان تلویزیون دولتی در ایران باید از میان طبقه متوسط شهری و روستایی باشند

مخاطبان اصلی تلویزیون در ایران طبقه متوسط شهری است. در مورد حجم طبقه متوسط برآوردهای مختلفی صورت می گیرد. استانداردهای جهانی نشان می دهد هر فردی که در ایران بین یک میلیون و 200 هزار تومان تا 6 میلیون تومان ( براساس تبدیل قیمت دلار به ریال) درآمد داشته باشد، طبقه متوسط است.

گروهی از اقتصاددانان هم اعتقاد دارند، تمامی دارندگان خودروهای شخصی طبقه متوسط شهری را تشکیل می دهند. در ایران 15 میلیون خودرو شخصی وجود دارد و سالیانه 2 میلیون و 100 هزار خودرو تولید می شود. صنایع خودروسازی کشور سالیانه به طور متوسط 24هزار میلیارد تومان فروش دارند.  البته طی یکسال گذشته و در پی بحران مالی کمپانی های خودروسازی میزان تولید خودرو با 46 درصد کاهش به 650 هزار دستگاه رسیده است.

تعداد جمعیت شاغل کشور براساس اعلام مرکز آمار ایران 23 میلیون و 466هزار نفر برآورد شده است. جمعیت بیکار کشور هم 3 میلیون و 500 هزار نفر اعلام شده است. مصرف روزانه 60 میلیون لیتر بنزین در کشور نشان می دهد، با وجود فشارهای اقتصادی همچنان طبقه متوسط شهری برحجم خود می افزاید. مرکز آمار ایران به تازگی اعلام کرده است متوسط قیمت اجاره بها در تهران 15 هزار تومان و متوسط قیمت خرید ملک 2 میلیون و 690 هزار تومان است. همین برآوردها نشان می دهد حداقل 13 میلیون جمعیت تهران در دسته طبقه متوسط شهری قرار می گیرند.  در صورتی که مخاطبان اصلی تلویزیون ایران، طبقه متوسط شهری و حتی شهروندان روستایی باشند، بازهم طیف گسترده ای از بیننده ها پیش روی تلویزیون قرار گرفته است.

 براساس اعلام گمرک سالیانه 15 میلیون دلار پوشاک به صورت رسمی و به میزان 500 برابر بیشتر پوشاک خارجی قاچاق وارد کشور می شود که مصرف کنندگان آن نیز همین گروه متوسط و منمول به شمار می روند. حتی برآورد میزان نقدینگی در اختیار مردم هم خبر از طیف گسترده طبقه متوسطی می دهد. سازمان امور مالیاتی اعلام کرده است سرمایه گذاران خرد تنها طی شش ماه 126 میلیارد تومان مالیات برارزش افزوده داده اند. آمارهای تکمیلی گمرک هم مشخص می کند طی نه ماه ابتدای سال جاری 564 تن گوشی تلفن همراه به ارزش 118 میلیون و 475 هزار دلار وارد کشور شده است. آمار دیگری نشان می دهد طبقه متوسط ابزارهای ارتباطی مورد نیاز برای تماشای شبکه های تلویزیونی را هم خریداری کرده است. براساس اطلاعاتی که گمرک منتشر کرده است طی نه ماه گذشته 500 میلیون دلار «ال سی دی» و «ال ای دی» وارد کشور شده است. این دو کالا در گروه ده قلم جنس اصلی وارداتی به کشور قرار دارند.

 برآورد اندازه طبقه متوسط در ایران با استفاده از شاخص های مالی هم قابل محاسبه است. بانک مرکزی خبر داده است  100 میلیون کارت هدیه بانکی بدون نام در اختیار مردم قرار دارد. براساس تعاریف رایج کارت های هدیه در اختیار طبقه متوسط و طبقه سرمایه دار است. حتی در صورتی که یک میلیون و 800 هزار پیمانکار رسمی کشور را هم در دسته طبقه متوسط قرار گیرند، بازهم تصویری روشن از اندازه این گروه اجتماعی به دست می آید. شاخص های دیگری هم اندازه طبقه متوسط در ایران را نمایان می سازد. سازمان اوقاف کشور در تازه ترین گزارش مالی خود اعلام کرده طی نه ماه ابتدای سال 91 مردم 51 میلیارد تومان نذر کرده اند. پرداخت کنندگان نذرهای رسمی به 9269 امامزاده کشور درآمدهای بیش از یک میلیون تومان در ماه دارند.

 از سوی دیگر طبقه سرمایه دار و متمول هم بخش قابل توجه ای از شهرنشینان کشور را تشکیل می دهند. انجمن روانشناسی ایران اعلام کرده است طی سه سال گذشته 240 هزار ایرانی جراحی بینی با هزینه متوسط 2 میلیون و 100 هزار تومان انجام داده اند. این جراحی ها سالیانه 200 میلیارد تومان هزینه به همراه دارد همچنین روزانه 550 تا 600 پرواز داخلی و 200 پرواز خارجی در فرودگاه های کشور انجام می شود.  سال گذشته هواپیماهای کشور 16 میلیون و 500 هزارمسافر داخلی و 6 میلیون و 500 هزار مسافرخارجی جابه جا کرده بودند. برای اسکان مسافران 800 هتل لوکس در ایران فعالیت می کنند و تنها سالیانه 20 میلیون نفر با میزان ماندگاری متوسط دو شب به مشهد سفر می کنند. مخاطبان سفرهای هوایی و ساکنان هتل های لوکس همگی می توانند در دسته طبقه سرمایه دار و متمول باشند.

اتکا به شاخص استفاده از خودروهای شخصی هم بخشی دیگر از اندازه این گروه اجتماعی را نشان می دهد. طی نه ماه ابتدای سال جاری 33 هزار دستگاه خودروی لوکس وارد کشور شده که قیمت متوسط آنها 22 هزار و 663 دلار بوده است. خریداران این خودروها با درآمدی بیش از شش میلیون تومان در ماه طبقه متمول را می سازند. از سوی دیگر خانواده های که فرزندان خود را برای تحصیل به آنسوی مرزها می فرستند، درآمدی در اختیار دارند که آنها را به بخش بالایی هرم ثروت هدایت می کند. 80 هزار دانشجوی ایرانی خارج از کشور تحصیل می کنند که تنها 25 درصد آنها بورسیه تحصیلی دارند. هر ماه 83 میلیون دلار ارز صرف دانشجویان غیربورسیه می شود. همزمان تنها سالیانه 5 میلیارد دلار ارز مسافرتی در اختیار ایرانیان قرار می گیرد. پیش از بحران های ارزی این رقم 7 میلیارد دلار بود. همین برآوردها نشان می دهد، تلویزیون در ایران حداقل 40 میلیون مخاطب از میان 21 میلیون و 400 هزار خانوار می تواند داشته باشد. اما آمارهای رسمی در مورد فراگیری ماهواره در کشور نشان می دهد، تلاش های رسانه ملی برای جذب مخاطب چندان موفق نبوده است. برآوردها نشان می دهد بین 37 تا 45 میلیون نفر در ایران از برنامه های ماهواره ای استفاده می کنند.

شبکه های جدید چه تعداد از مردم را جذب کرده اند؟

چند درصد مردم ماهواره می بینند

سه برآورد در مورد میزان استفاده از ماهواره در ایران وجود دارد ولی معتبرترین آنها نشان می دهد، حداقل 70 درصد مردم ایران ماهواره دارند

تحقیقات مستقل در مورد میزان استفاده مردم از رسانه ها نشان می دهد، مردم ایران اعتقاد چندانی به کسب خبر از رسانه های داخلی ندارند. مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه وزارت ارشاد، پژوهشی انجام داده که مشخص می کند یک سوم مردم معمولا روزنامه نمی خوانند، 13 درصد مردم تنها سه بار در هفته روزنامه می خوانند و 22 درصد هم هر روز روزنامه می خوانند. همین تحقیق میزان استفاده مردم از تلویزیون را هم نشان می دهد. براساس آن 7/3 درصد از شهروندان اصلا تلویزیون تماشا نمی کنند. 10 درصد شهروندان روزانه حدود یک ساعت و یا کمتر تلویزیون تماشا می کند. در مقابل 2/16 درصد یک تا 2 ساعت، 1/ 17 درصد تا سه ساعت، 6/13 درصد تا 4 ساعت و 3/12 درصد تا 5 ساعت تلویزیون تماشا می کنند.

 از سوی دیگر اعتماد شهروندان به برنامه های تلویزیون هم خبر از اتفاقات ناگواری می دهد. علی ربیعی تحقیقی در مورد میزان اعتماد مخاطبان به برنامه های تلویزیون ایران صورت داده که نتایج این تحقیق نشان می دهد در میان کسانی که تلویزیون تماشا می کنند، بیش از یک پنجم معتقد به صحت و درستی «زیاد» و «بسیار زیاد» اخبار تلویزیون هستند. در مقابل بیش از یک چهارم از شهروندان صحت و درستی اخبار تلویزیون را «کم» و «بسیار کم» می پندازند. همچنین حدود 30 درصد از شهروندان تهران به اخبار داخلی تلویزیون اعتماد «زیاد» و «بسسیار زیاد» دارند. در مقابل نزدیک به یک سوم اعتماد «کم» و«بسیارکم» دارند. تحقیقات علی ربیعی در مورد سطح سواد مخاطبان رسانه ملی در ایران نکات تازه ای در دل خود دارد. در این تحقیق ربیعی چنین نوشته است:« سه اولویت اول بی سوادان برای کسب اطلاعات بیشتر درباره رویدادهای داخلی که تازه اتفاق افتاده است، به ترتیب تلویزیون ایران، دوستان و خویشاوندان و رادیو و تلویزیون های خارجی است. همچنین سه اولویت شهروندان با تحصیلات ابتدای به ترتیب سیمای جمهوری اسلامی، روزنامه های کشور و دوستان و خویشاوندان و اخبار اینتنرنت است. همچنین سه اولویت کسب اطلاعات درباره رویدادهای داخلی که تازه اتفاق افتاده برای شهروندان با تحصیلات بالاتر از دیپلم به ترتیب اخبار اینترنت، تلویزیون ایران و رادیو تلویزیون های خارجی است.»

مطالعات علی ربیعی نشان می دهد حداقل 69 درصد افراد مورد پرسش دارای ماهواره و 31درصد فاقد ماهواره اند. برخی مدیران صدا و سیما نیز خبر استفاده 70 درصد مردم از ماهواره را تایید می کنند. تلویزیون نظرسنجی را در مورد میزان مخاطبان ماهواره در تهران انجام داده که نشان می دهد، بهره مندی مردم از ماهواره در قیاس با سال 89 حداقل 10 افزایش داشته است. پایگاه اطلاع رسانی اداره کل روابط عمومی صدا و سیما این تحقیق را منتشر کرده که نتایج آن چنین است:« از میان پاسخ دهندگان 90/۴۰ درصد بیننده شبکه های فارسی زبان بوده اند و ۱۴ درصد فقط شبکه های خارجی را تماشا می کنند. با این وجود 50درصد از پرسش شوندگان گفته بودند که ماهواره با فرهنگ ما سازگاری ندارد و 34 درصد مخالفت کردند و معتقد بودند که ماهواره منطبق با فرهنگ جامعه است.» سازمان ملی جوانان نیز مطالعه ای در مورد اقبال جوانان به ماهواره صورت داده که نشان می دهد:« درمجموع جوانان برنامه ها و عملکردهای صدا و سیما را قابل قبول نمی دانند. نیمی از جوانان معتقدند که افزایش شبکه های تلویزیونی در برآورده کردن انتظارات جوانان موثر بوده است، اما ۶۷ درصد آنان معتقدند که این تغییرات نتوانسته است گرایش جوانان به ماهواره را کاهش دهد. مشکل دیگر این است که ۶۵ درصد جوانان معتقدند تصویری که صدا و سیما از زندگی مردم ارائه می دهد واقعی نیست. ۷۳ درصد آنها گله مند از فقدان تنوع لازم در برنامه های رادیو و تلویزیون در ایران هستند و ۶۴ درصد آنان می گویند که صدا و سیما در انعکاس مسائل و مشکلات جامعه عملکرد مناسبی نداشته است. کمی بیش از نیمی از جوانان بر این باورند که صدا و سیما در پخش اخبار موجب گرایش های مردم به رسانه های بیگانه شده است. ۶۰ درصد جوانان می گویند که اگر امکان استفاده از ماهواره را داشته باشند ترجیح می دهند برنامه های تلویزیونی سایر کشورها را تماشا کنند. ۵۳ درصد آنان معتقدند که صدا و سیما در مقابله با تهاجم فرهنگی غرب عملکرد قابل قبولی نداشته است و نکته دیگر آنکه ۵۷ درصد جوانان برنامه های صدا و سیما را شادی بخش و نشاط آفرین نمی دانند. ۴۵ درصد جوانان نیز برای دسترسی به اخبار و اطلاعات به رسانه های کشورهای بیگانه روی می آورند.»  سایت الف متعلق به احمد توکلی هم متن پژوهشی را منتشر ساخته که مشخص می کند نارضایتی از برنامه های صدا و سیما دلیل استفاده از ماهواره است. 

علی ربیعی هم در تحقیق خود به این جمع بندی رسیده است:« در این تحقیق نزدیک به ۶۹ درصد از پاسخگویان اعلام نموده اند که دارای ماهواره و حدود ۳۱ درصد فاقد ماهواره بوده اند. نتیجه نویسنده این تحقیق از پاسخ به سئوال شما اخبار و وقایع اخیر را که در پی انتخابات ریاست جمهوری پیش آمد از چه طریقی دنبال می کردید؟ این بوده است که شبکه های ماهواره ای از اقبال بیشتری به نسبت سایر رسانه ها برخوردار بوده اند و میزان روی آوری مردم به صدا و سیما در این وقایع در شهر تهران کاهش یافته است. این بررسی همچنین نشان می دهد که بیش از ۳۹ درصد از پاسخگویان( که بیشترین گروه نیز می باشند) از شبکه فارسی بی بی سی استفاده می کنند و نزدیک به ۲۳ درصد از پاسخگویان به صدای آمریکا گرایش داشته اند. طبق یافته های این پژوهش اطمینان به صداوسیما به نسبت سایت های اینترنتی و شبکه های ماهواره ای به شکل محسوسی کمتر شده است.»

استفاده فراگیر ازماهواره در میان مردم از سوی مدیران رسمی تلویزیون هم تایید شده است. روزنامه جام جم ارگان رسمی صدا و سیمای ایران جمعیت کسانی که از ماهواره استفاده می کنند را 37 میلیون نفر برآورد کرده است. رجبی معمار مدیرباسابقه تلویزیون هم به آمارهای استناد می کند که نشان می دهد 50 درصد مردم ماهواره استفاده می کنند. یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس هم چندی قبل اعلام کرده بود تنها 16 درصد از مردمی که دیش های ماهواره آنها جمع آوری شده بازهم اقدام به نصب ماهواره نکرده اند.

رسانه ملی چقدر برای جذب مخاطب پول خرج می کند؟

یک هزار میلیارد برای هیچ

صدا و سیما در سال 91 تنها یک سوم بودجه سالیانه خود را دریافت کرده است. با این حال جذب 60 میلیارد تومان آگهی این نهاد را به یکی از پرهزینه ترین بنگاه های کشور بدل کرده است

گزارش های رسمی نشان می دهد میزان درآمدهای کشور 45 درصد کاهش داشته است. دولت حداقل 53 هزار میلیارد تومان در سال 91 کسری بودجه دارد و حجم بودجه در سال 92 از 144هزار میلیارد تومان به 100 هزار میلیارد تومان کاهش یافته است. بودجه تلویزیون هم در پی بحران های مالی کشور کاهش یافته است. برخی منابع آگاه اعلام کرده اند با تصمیم سران بلندپایه نظام، دولت موظف شده بود ماهیانه 14 میلیارد تومان به صدا و سیما پرداخت کند. دولت ماه اول پس از این ابلاغ رسمی 7 میلیارد تومان و در ماه بعدی تنها 3 میلیارد و 500 میلیون تومان به صدا و سیما پرداخت کرد. در قانون بودجه سال 91 قید شده بود 72 میلیارد تومان بودجه ویژه هم برای تحقق هدف های استراتژیک مانند توجه به  سال « تولید ملی و حمایت از سرمایه ایرانی» باید پرداخت شود ولی اطلاعات تکمیلی نشان می دهد تا ماه دهم سال 91 هنوز این بودجه پرداخت نشده است.

 پس از بروز بحران های مالی، هزینه های برنامه سازی تلویزیون هم به شدت کاهش یافته است. یکی از فیلم نامه نویسان مطرح تلویزیون می گوید:« در نیمه دوم سال 91 ساخت هر نوع سریالی در تلویزیون به دلیل کمبود بودجه متوقف شده است. به طور مثال برای عید تنها یک سریال ساخته می شود.» یکی از کارگردانان مطرح تلویزیون هم روایت می کند:« به نظر می رسد کاهش بودجه صدا و سیما روند تولید انواع سریال و تله فیلم را متوقف کرده باشد.» هر تله فیلم به طور متوسط بین 70 تا 150 میلیون تومان هزینه دارد. پیش از این به گفته دارابی معاون سازمان صدا و سیما در دو حوزه دفاع مقدس و انقلاب  بیش از 100 فیلم سینمای و 61 سریال تولید کرده بود. پیش از بحران مالی سالیانه 100 تله فیلم در صدا و سیما تولید می شد.

بودجه سال 90 سازمان صدا و سیما 1120 میلیارد تومان بود. صدا و سیما در لایحه بودجه شرکتی سودده ارزیابی شده بود ولی در لایحه نهای رقمی معادل 607 میلیارد کمک زیان برای سازمان در نظر گرفته شده بود. کل هزینه های رسانه ای کشور طی یکسال 180 میلیارد تومان است اما تنها هزینه های توسعه مراکز استانی، نوسازی تجهیزات صدا و سیما، احداث ساختمان معاونت سیاسی ،افزایش پوشش شبکه سراسری رادیو 126 میلیارد تومان برآورد می شود. شورای نظارت برصدا و سیما هم سالیانه 984 میلیون تومان بودجه دریافت می کند.  در سال 91 هم میزان استفاده صدا و سیما از بودجه عمومی 993 میلیارد تومان بوده است. رقم اسمی افزایش میزان بودجه صدا و سیما 44 درصد بوده است.

براساس بررسی های مرکز پژوهش های مجلس درلایحه بودجه سال 1391، کل منابع صدا و سیما در لایحه بودجه مبلغی معادل 1622 میلیارد تومان است. میزان 628 میلیارد تومان آن از محل درآمد یا منابع داخلی صدا و سیما، 840 میلیارد تومان آن به صورت کمک و 153.8 میلیارد تومان آن از محل طرح تملک دارایی های سرمایه ای تامین خواهد شد.

 مرکز پژوهش های مجلس در گزارش خود می نویسد:«از مجموع منابع مالی 1622 میلیارد تومانی در نظر گرفته شده برای صدا و سیما، 1468 میلیارد تومان مربوط می شود به هزینه های عمومی و جاری و 153.8 میلیارد تومان دیگر هم قرار است برای سرمایه گذاری و تملک دارایی های سرمایه ای (خرید و ساخت ساختمان و تجهیزات و...) مورد استفاده قرار گیرد. حدود 10 درصد بودجه صدا و سیما در سال 91 قرار است برای زیرساختها و 90 درصد دیگر هم برای پرداخت حقوق پرسنل، هزینه های جاری و تولید گزارش و فیلم و نگهداشت و ..... مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به قانون بودجه سال 1390 هزینه های عمومی ( حقوق کارمند و ساخت فیلم و سریال و برنامه و ...) این سازمان در سال 1391 نسبت به سال 1390 با افزایش  348 میلیارد تومانی و رشد 31 درصدی روبرو بود. همچنین سرمایه لازم برای تملک دارایی های سرمایه ای نیز با رشد 86 درصدی دارای افزایش 71 میلیارد تومانی است. مجموع منابع عمومی صدا و سیما در لایحه 1391 نسبت به قانون 1390 رشدی معادل 34 درصد داشته است.»

تمام پیش بینی های صورت گرفته در مورد بودجه سال 91 صدا و سیما به سرانجام نرسید. صدا و سیما 47 هزار کارمند دارد که 12 هزار نفر از آنها تنها به صورت «برنامه ای» با این نهاد همکاری می کنند. بخش مهمی از درآمدهای صدا و سیما که قرار بود از طریق جذب آگهی ها تامین شود، در سال 91 محقق نشد.

 مدیر یک شرکت تبلیغاتی طرف قرار دارد با صدا و سیما می گوید:« حدود 5 شرکت بازرگانی مسولیت تامین آگهی ها را برعهده دارند. در سال 91 میزان جذب آگهی حداقل 40 درصد کاهش داشته است. فضای نامطلوب بنگاه های اقتصادی کشور و همچنین کاهش کارایی تلویزیون اصلی ترین دلیل کاهش میزان جذب آگهی بوده است.» گفته های او از سوی مدیر یکی از بزرگترین شرکت های صنایع عذایی در شیراز تایید می شود. شرکت او تا سال 89 بخش مهمی از تبلیغات خود را براساس پخش در صدا و سیما برنامه ریزی کرده بود ولی در سال 91 به میزان 50 درصد از سفارش های خود به تلویزیون کاسته است. مدیر شرکت دفتر کارش یک طبقه بالاتر از خط تولید کارخانه قرار گرفته است. روی مبلی نشسته و در حالی که آمارهای تولید کارخانه را مرور می کند می گوید:« ضریب نفوذ تلویزیون به شدت کم شده است. به همین جهت 50 درصد از تبلیغاتی که به آنها می دادیم کم کرده ایم به جای آن به سمت استفاده از بیلبوردهای شهری و تبلیغات کاغذی رفته ایم. مشکل اصلی تلویزیون این است که در نقاط شهری نفوذش را از دست داده است. مصرف کنندگان کالاهای صنایع غذایی شهرنشین هستند. اما تلویزیون میان آنها نفوذ ندارد. از طرف دیگراستفاده از امکان تبلیغات در شبکه های ماهواره ای هم ممنوع است. در حالی که این شبکه ها بیشتر بیننده دارند.» یکی از مدیران شرکت های تبلیغاتی طرف قرار داد با صدا و سیما نقل می کند ماهیانه 50 میلیارد تومان آگهی توسط صدا و سیما جذب می شد که طی سال 91 میزان جذب آگهی به شدت کاهش یافته است.

 گفته های رئیس سازمان صدا و سیما هم نشان می دهد، درآمدهای حاصل از تبلیغات تلویزیون کاهش چشمگیری داشته است. ضرغامی در یکی از کنفرانس های خبری خود اعلام کرده است:« سازمان صدا و سیما نیمی از اعتباراتی را که برای اداره اش نیاز دارد از طریق درآمدهای بازرگانی به دست می آورد. من فکر می کنم هیچ دستگاهی این توانمندی را ندارد که بخش بزرگی از بودجه خود را که بالغ بر 600 تا 700 میلیارد تومان می شود از طریق درآمدهای خود کسب کند اما همین قدر هم که باید از طریق درآمدهای خود کسب کند تبلیغات مجانی انجام می دهد. مثلا تبلیغات بسیاری از نهادهای تبلیغی و دینی هم در همان باکس تبلیغات بازرگانی و در ساعات پربیننده به همان میزان مجانی پخش می شود. با این حال کسب درآمدی در این سطح کار بالایی است. تقریبا بالغ بر چند صد میلیارد تبلیغ را هم به خاطر ضوابط نظارتی ای که داریم پخش نمی کنیم. مثلا تبلیغات خیلی از کالاهایی که در کشور تولید می شوند و یا خدماتی که انجام می شود و البته ممکن است بخشی از آنها مربوط به شرکت های داخلی و خارجی باشند را به خاطر ضوابطی که داریم پخش نمی کنیم. ما طبق ضوابط خودمان چهارچوب هایی داریم . مثلااگر یک کالا از وزارت بهداشت و درمان پروانه می گیرد، آرم استاندارد و مجوزهای کلی و قانونی دارد مشمول برخی از بندهای نظارتی ما نمی شود.» میزان جذب برنامه های مشارکتی در صدا و سیما هم پس از بحران های اقتصادی کاهش داشته است. آیین نامه های معاونت بازرگانی صدا و سیما برای چنین برنامه هایی قیمت مشخصی ندارد. تنها اشاره شده است در دوره های پربینده مانند بهمن ماه و اسفندماه هر سال قیمت ها گران تر و دوره های کم ببیننده مانند فرودین و اردیبهشت ماه قیمت ها کاهش می یابد. برنامه های مشارکتی که در واقع گزارش های سفارشی از شرکت ها و ارگان های دولتی پخش می کنند در شبکه های سراسری پنج گانه به طور متوسط 100 تا 200 میلیون تومان برای هر ساعت هزینه دارد. همین برنامه ها در شبکه های شانزده گانه دیجیتالی تنها 5 تا 10 میلیون تومان قیمت گذاری می شوند. بخش مهمی از این برنامه ها توسط شرکت های دولتی و بانک ها خریداری می شوند. در سال 91 بخش مهمی از شرکت های دولتی تنها 10 درصد بودجه سالیانه خود را دریافت کرده اند. بانک ها نیز با توجه به پرداخت متوسط 10 درصدی تسهیلات بیش از منابع شان به آستانه زیاده دهی مطلق رسیده اند. در این شرایط تعداد مخاطبان چنین برنامه هایی هم به شدت کاهش داشته است.

شبکه های جدید به چه کار می آید؟

از مستند تا سریال

هزینه راه اندازی یک شبکه تلویزیونی به طور متوسط در ایران دو میلیارد تومان برآورد می شود. همین هزینه در ترکیه و امارات به یک سوم کاهش می یابد

هزینه های اداره تلویزیون طی سال های گذشته به شدت رشد داشته است. شبکه های تلویزیونی شانزده گانه جدید قصد داشتند فضایی را مهیا کنند تا ماهواره ها به حاشیه رانده شوند. برآوردهای اولیه نشان می دهد راه اندازی شبکه های تلویزیونی در ایران حداقل دو میلیارد تومان هزینه دارد. هزینه راه اندازی شبکه های تلویزیونی به 800 هزار دلار در منطقه می رسد. از طرف دیگر اجاره کانال برای برنامه های دو ساعت تنها 1500 دلار هزینه دارد. 

 ضرغامی رئیس سازمان صدا و سیما اعلام کرده است، راه اندازی شبکه های تازه هزینه های مازادی برای صدا و سیما به همراه ندارد و همگی آنها برای اداره خود از برنامه های آرشیوی استفاده می کنند. گفته های او چندان هم دور از واقعیت نیست. تلویزیون برای کاهش فشارهای مالی از تمامی امکانات خود بهره گرفته است.

 اسکان سه شبکه تلویزیونی در یک ساختمان اداری یکی از همین تکنیک های کاهش هزینه ای بوده است. هر کدام از شبکه های تلویزیونی ماهواره ای تازه تاسیس به طور متوسط 15 تا 25 کارمند در اختیار دارند. هزینه های ماهیانه اداره شبکه بین 20 تا 30 میلیون تومان تنها برای امور پرسنلی و اداری برآورد می شود. در صورتی که شبکه ها وارد فعالیت های برنامه سازی شوند، لیست هزینه ها طولانی تر می شود. شبکه های تلویزیونی برای برنامه سازی باید به استودیوهای تاسیس شده در تهران رجوع کنند. در پایتخت حداقل 15 استودیو بخش خصوصی و 25 استودیو دولتی فعالیت می کنند. هزینه استفاده از خدمات این استودیوها بین 800 تا یک میلیون تومان برای هر شب برآورد می شود. مدرن ترین استودیو تهران 3 میلیارد تومان هزینه راه اندازی داشته است ولی استودیوهای بخش خصوصی به طور معمول در واحدهای آپارتمانی و حتی پارکینگ ساختمان های مسکونی با حداقلی ترین امکانات احداث می شوند. تلویزیون قصد داشت با توزیع آنتن های موسوم به «ستاب باکس» به جنگ شبکه های ماهواره ای بروند. شرکت «تکتا» وابسته به صدا و سیما مسولیت اولیه ساخت این دستگاه ها را برعهده گرفت. شرکت اطلاعاتی از تعداد دستگاه های ساخته شده خود ارائه نمی دهد.

برخی منابع میزان آنتن های دیجیتالی فروخته شده را 100 هزار مورد اعلام می کنند. ساخت هر دستگاه ستاب باکس، بین 15 تا 17 دلار هزینه دارد ولی همین آنتن ها در بازار به قیمت 45 تا 100 هزار تومان عرضه می شوند. تمامی تولیدکنندگان داخلی آنتن های دیجیتال سفارش محصول خود را به چینی ها می دهند. رئیس انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی و صوتی و تصویری اعتقاد دارد تولید این آنتن ها سود نسبی دارد. او می گوید:« نکته مهم این است که ساخت به صورت انحصاری با یک شرکت وابسته به صدا و سیما آغاز شد. تولید کنندگان ترجیج می دهند سفارش تولید را به چینی ها بدهند. نکته مهم این است که شبکه های جدید تلویزیونی با استفاده از ماهواره قابل دریافت هستند. بنابراین خرید این آنتن ها منطقی نیست. در این شرایط دلیلی هم ندارد بخش خصوصی اقدام به ساخت این آنتن ها کند.» آمارهای ارائه شده نشان می دهد پروژه استفاده از آنتن های ستاب باکس در ایران چندان موفق نبوده است.

شبکه های جدید تلویزیونی چقدر مخاطب دارند؟

خارجی ها پیش تازی می کنند

نتایج یک تحقیق اینترنتی نشان می دهد تعداد مخاطبان شبکه های ماهواره ای مشابه با شبکه های داخلی 35 درصد بیشتر است

در میان اظهار نظرهای رسانه ای مدیران شبکه های تازه تاسیس بخش مهمی از نقل قول ها به کمبود بودجه و بحران مخاطب اختصاص دارد. از شبکه آی فیلم تا مستند همگی برای جذب مخاطب به هر روشی دست می زنند. برخی برآوردها نشان می دهد شبکه های تازه تاسیس بین 13 تا 20 درصد مخاطب جذب کرده اند. مدیران شبکه های تلویزیونی از انتشار آمارهای رسمی پرهیز می کنند. رجبی معمار مدیر شبکه بازار در گفت و گویی با خبرگزاری ایلنا می گوید:« اینکه یک مخاطب از بین شبکه هایی که سالانه حداقل 700 فیلم هالیوودی پخش می کنند؛ را کنار بگذارد و برنامه های جام جم را نگاه کند؛ اتفاق بسیار خوبی است. بخشی از مردم به خاطر مشکلات فنی، قادر به دریافت شبکه های داخلی نیستند، ولی شبکه های ماهواره ای به دلیل امکان فرستادن و دریافت امواج از طریق امواج دیجیتال ماهواره ای، در هر جای خاک ایران، قابل دریافت هستند و به همین دلیل عده ای شبکه های داخلی را نیز از طریق ماهواره ها نگاه می کنند.چون در بسیاری از مناطق؛ آنتن زمینی وجود ندارد.» برخی پژوهش ها نشان می دهد شبکه های تازه صدا و سیما بین 4 تا 500 هزار مخاطب دارند. بررسی روند فعالیت شبکه های دیجیتالی نشان می دهد آنها به موفقیت نسبی دست پیدا کرده اند.

90 درصد کشور زیرپوشش امواج ماهواره ای شبکه های داخلی قرار دارند

سریال های تکراری برای جذب 400 هزار مخاطب

98 درصد مردم روستایی کشور به تلویزیون دسترسی دارند. اما از جمعیت 21 میلیون نفرروستایی کشور تنها 18 میلیون و 500 هزار نفر راه آسفالته در اختیار دارند

آمارهای صدا و سیما نشان می دهد امواج ماهواره ها در 90 در صد مناطق مختلف کشور در دسترس است. آمارهای دقیقی از میزان مخاطبان شبکه های تازه تاسیس وجود ندارد. مدیران صدا و سیما اعتقاد دارند، شبکه های آی فیلم و تماشا پربیننده ترین برنامه های تلویزیونی را پخش می کنند. یکی از مدیران باسابقه صدا و سیما تعداد ببینندگان شبکه آی فیلم در حالت عادی را 500 هزار نفر ارزیابی می کند. براساس گفته های او برای برخی سریال های خاص تعداد بییندگان تا 5 برابر افزایش می یابد. اما شبکه تماشا، رقیب داخلی آی فیلم در حداکثری ترین حالت تنها 200 هزار بییننده ثابت دارد. مهدی فرجی معاون سازمان صدا و سیما در مورد این شبکه گفته است:«هنوز برای تولید سریال های جدید در این شبکه فکری نشده، اما چون شبکه های رسمی ما پخش سریال های تکراری شان را قطع کرده اند، تعداد زیادی از سریال هایی که پخش شده اند وجود دارند که مردم علاقه مند هستند آن ها را ببینند و دنبال کنند؛ جایی که برای این کار به طور رسمی پیش بینی شده که بتواند متمرکز کار کند، خوب معرفی کند و پخش خوب و شایسته ای داشته باشد، شبکه تماشا است.» به گفته مهدی محسنیان راد، عدم توازان در عرضه محصول برای مخاطب و برنامه های شبکه های ایرانی ماهواره ای موجب ریزش بیننده شده است. چهار سریال کره ای، شش سریال خارجی و 14 سریال ایرانی اصلی ترین برنامه های  شبکه تلویزیونی تماشا را تشکیل می دهند. «ای فیلم» شبکه ایرانی رقیب تماشا هم حداقل از نظر جذب بیننده شرایط بهتری در قیاس با دیگر شبکه های تلویزیونی ندارد. به گفته مدیر این شبکه، ای فیلم اولویت اول 56 درصد از مخاطبانش است. براساس نظرسنجی که در همین شبکه انجام شده 55.28 از شرکت کنندگان مشاهده سریال و 27.64 از آنان پخش فیلم را ترجیح داده اند.همچنین 86.18 درصد از بینندگان آی فیلم در خارج از کشور، برنامه های شبکه را از طریق ماهواره دریافت می کنند و سایر بینندگان خارجی نیز با استفاده از اینترنت و موبایل تی وی، فیلم ها و سریال های شبکه آی فیلم را می بینند. طبق اعلام آی فیلم، در ماه های اخیر بیشترین مراجعان خارجی به وب سایت این شبکه به ترتیب از کشورهای عربستان سعودی، امریکا، عراق، مصر، انگلستان، آلمان، کانادا، الجزایر، بحرین و لبنان بوده اند. مدیر شبکه در گفت و گویی که با خبرگزاری ایرنا انجام داده است در مورد مخاطبان شبکه تحت مدیریتش می گوید:« بسیاری از مخاطبان ما دو زبانه هستند. مثلا در کشورهای عربی شمال آفریقا، لبنان و مصر زبان فرانسوی هم رایج است و در بعضی از کشورهای عربی نیز زبان انگلیسی به صورتی فراگیر، مورد استفاده قرار می گیرد. بنا بر این، می توانیم بگوییم همه شبکه هایی که از طریق سیستم های مختلف به زبان های عربی، فارسی و حتی فرانسه و انگلیسی، فیلم و سریال پخش می کنند، به نوعی رقبای شبکه «آی فیلم» محسوب می شوند.»

 شبکه او تنها سریال های تکراری پخش می کند و تولید تازه ای ندارد. مدیر شبکه در این مورد هم می گوید:« گاهی بعضی از دوستان فراموش می کنند که آثاری که در سال های گذشته در شبکه های سیما پخش شده است برای بسیاری از مخاطبان شبکه آی فیلم، کارهایی جدید محسوب می شود و جذابیتی فوق العاده دارد. میزان جذب مخاطبان خیلی خوب بوده است، در بعضی از کشورها، جزو شبکه های پربیننده هستیم و علی رغم همه کمبودها و موانع، راهی را که رقبای ما در سال های متمادی پشت سر گذاشته اند، در مدت کوتاهی پیموده ایم.»

محمدرضا حاتمی اعتقاد دارد شبکه آی فیلم موفق شده تصویری تازه از ایران به بینندگان خارجی نشان دهد. او میزان پیام های دریافتی از مخاطبان شبکه را «صدها» ارزیابی می کند. مهمترین کلیپ تولید شبکه که با صدای احسان خواجه امیری در ایام عاشورا پخش شد، در سایت یوتویپ تنها یکصد هزار بار بازدید شده است. براساس شیوه محاسبه در صدا و سیما در شرایطی که بینندگان آی فیلم 4 برابر در نظر گرفته شود، مخاطبان آن به 400 هزار نفر می رسد.

مدیر آی فیلم مدرس ادبیات عربی در دانشگاه و مدیر شبکه های بین المللی سیما بوده است. مدیر شبکه تماشا هم پیش از حضور در ساختمان کوچک این شبکه مدیریت شبکه استانی فارس را برعهده داشته است.برخلاف گفته های مدیران دو شبکه داخلی به نظر نمی رسد که موفقیت های گسترده ای در حوزه پخش سریال ها به دست آمده باشد.

برآورده های یک تحقیق دانشگاهی نشان داده است، مخاطبان ایرانی به طور متوسط برروی هر شبکه تلویزیونی تنها 4 دقیقه مکث می کنند. استراتژی های تلویزیون برای تاسیس شبکه های تازه هم در تغییر این رویکرد مخاطبان موثر نبوده است. محسنیان راد در این مورد چنین نظر می دهد:« این اتفاق حاصل دو پدیده است. طی سی سال گذشته روزنامه نگاران را به شدت سردرگم کرده ایم. اگر یک روزنامه نگار یک سبک کاری را طی سال های گذشته ثابت نگاه می داشت، به طور حتم یکبار به او ایراد می گرفتند و با او برخورد می کردند چراکه هنجارها دائما در حال چرخش بود. یعنی سردرگمی مدام وجود داشت. از سوی دیگر با مردم چه کردیم؟ در دهه 60 ساعت نه شب تلویزیون را تعطیل می کردند و می گفتند مردم به دعای کمیل بروند. اما همین مردم چه می کردند؟ درهر دوره ای از یک طرف بام می افتادیم. اجازه داده ایم که دائقه مخاطبان تغییر کند و به کسی هم یاد نداده ایم که چه چیزی را انتخاب کند. شاید مخاطب کنترل تلویزیون را در دست گرفته است و در میان شبکه های تلویزیونی می گردد ولی در نهایت نیاز خود را پیدا نمی کند. البته باید اشاره کنم که پیدا کردن سلیقه و خواسته مخاطب هم دشوار و شاید ناممکن باشد. یک مثال می زنم. کسی که قصد دارد رستورانی تاسیس کند میان مردم دوره نمی افتد تا سوال کند چه کسانی چه غذاهایی بیشتر دوست دارد. او یکسری غذا تولید می کند، پس از چند هفته متوجه می شود بعضی از آنها بیشترمی فروشد و بعضی خریدار ندارد. بنابراین شیوه پخت و پز خود را براین اساس تنظیم می کند. حالا در دوره پرتقاضای مانند نوروز غذایی تولید می کند که بیشتر خریدار داشته باشد. در واقع یک ارتباط دوسویه میان او و مخاطبانش وجود دارد. فرآیند اصلاح در او صورت می گیرد. در نهایت رستوران او سود آور می شود. وقتی ماهواره آمد به سرعت سراغ هند رفتم و آنها را چک کردم. هند تصمیم گرفته بود تا با ماهواره رقابت کند. همان زمان هند و پاکستان با هم در مورد کشمیر جنگ داشتند. هند تصور می کرد ماهواره می تواند روی اندیشه مسلمانان اثربگذارد. بنابراین بگیر و ببند ایجاد نکردند. سه سال قبل بازهم برای سخنرانی به هند سفر کرده بودم. در آنجا متوجه شدم در هند 22 فرستنده اسلامی وجود دارد که از شیعه ترین تا سنتی ترین برنامه ها را پخش می کنند. همگی برنامه های آنها هم تولید هند است. بالای سر این فرستنده های تلویزیونی هم روسای خاصی نیست. در کشوری مانند هند با 200 شبکه تلویزیونی، شبکه های دولتی، خصوصی و خارجی کار می کنند. اگر هر ادای در ایران در آورده شود تنها برای اینکه از شبکه های بیرونی تقلید شده باشد، بازهم به نتیجه نمی رسد. دقت کنید اخباری که در دهه 60 با شعار و سرود آغاز می شد حالا با اخباری با دکور عظیم رسیده است. اما تنها دکور عوض شده است و محتوا همان است.»

شبکه های تخصصی چه اندازه مخاطب دارند؟

مستندسازی بدون بودجه

بهراد مهرجو:  میزان مخاطبان شبکه مستند کمتر از شبکه نشنال جئوگرافیک ارزیابی می شود. شبکه نشنال جئوگرافیک نیز براساس یک نظرسنجی اینترنتی در ایران تنها 8 درصد مخاطب دارد. در مورد میزان فراگیری ماهواره در ایران اختلاف چندانی وجود ندارد ولی میزان جذب بیننده توسط شبکه های فارسی زبان تردیدهای بسیاری را به همراه آورده است. نظرسنجی های مختلفی در مورد میزان بیننده شبکه های ماهواره ای صورت گرفته است. تازه ترین نظرسنجی اینترنتی صورت گرفته نشان می دهد شبکه من و تو 32 درصد،  بی بی سی فارسی 17 درصد، شبکه جم  10 درصد، نشنال جئوگرافیک 8 درصد،  صدای امریکا 5 درصد و شبکه پی ام سی هم 5 درصد بینندگان را جذب خود کرده اند. همین برآوردها نیز نشان می دهد شبکه های فارسی زبان ماهواره ای مخاطبان بیشتری به نسبت شبکه های داخلی دارند. مدیر شبکه مستند در تازه ترین گفت وگوی خود اعلام کرده حداکثر مخاطبان این شبکه 5 هزار نفراست. شبکه با بحرا کمبود بودجه مواجه است. خرید هر مستند خارجی برای شبکه بین 500 تا 1000 دلار هزینه دارد. نمونه های ارزان قیمت 200 تا 400 دلاری هم در بازارهای جهانی عرضه می شوند. اما شبکه مستند حتی بودجه خرید مستندهای 200 دلاری را هم در اختیار ندارد. مدیر شبکه در مورد شیوه پخش برنامه ها می گوید:« ما تا یک سال باید از تولیدات آرشیوی استفاده کنیم تا به جایی برسیم که تولیدات مستقل داشته باشیم. در حال حاضر 20 درصد داخلی و 80 درصد خارجی است، اما با برنامه ریزی مناسبی که انجام دادیم در آینده تولیدات داخلی بیشتر می شود. برنامه های شبکه را به سه بخش هشت ساعته تقسیم کردیم که از ساعت هشت صبح تا 16 تکرار بخش اول، از ساعت 16 تا 24  بخش اول و از ساعت24 تا ساعت هشت صبح تکرار بخش دوم است. با این برنامه ریزی مخاطبان می توانند در زمان هایی که فرصت دارند برنامه های این شبکه را تماشا کنند.» سخنگوی انجمن مستندسازان سینمایی هم اعلام کرده است شبکه مستند برای خرید برنامه های مستند تولید داخلی بودجه کافی در اختیار ندارد. به گفته او راه اندازی شبکه امیدهای بسیاری را میان مستندسازان ایجاد کرده بود هرچند که استدلال بودجه ناکافی رویاهای آنها را نقش برآب کرد.

رضا پورحسین مدیر شبکه مستند نیز در گفت گوی با خبرگزاری ایسنا خبر کمبود منابع مالی را تایید می کند:« محدودیت بودجه مساله جدیدی نیست؛ سازمان صداوسیما معمولا با محدودیت بودجه مواجه بوده است.هیچ قراردادی در شبکه مستند لغو نشده است. منتها با توجه به مضیقه ای که داشتیم تولید برخی مستندها از مرحله ی برآورد بودجه تا مرحله ی بستن قرارداد طولانی شده است. ما معمولا کارهایی که شروع شده باشند را ادامه داده ایم. ضمن اینکه برخی کارها ممکن است به دلایلی غیر از مشکل مالی از جمله ضعیف از آب درآمدن کار و ... از اواسط ساخت تعطیل شوند. مستندهای داخلی بسیاری را خریداری کرده ایم که پخش خواهیم کرد. ضمن اینکه در این چند ماه میزان مستندهای داخلی که خریداری کرده ایم، بیش از آثار خارجی بوده است؛ باید در این بخش به نسبت 60 (تولیدات داخلی) به 40 (تولیدات خارجی) برسیم.»

رقیب اصلی شبکه مستند، یعنی شبکه «شما» هم شرایط بهتری ندارد. این شبکه با هدف جذب مخاطبان شهرستانی تاسیس شده است و برنامه های آن از مراکز استان ها تامین می شود. ضرغامی در مورد این شبکه چنین توضیح می دهد:«شبکه شما که یک شبکه مراکز استان ها است که تا حدود زیادی به گردشگری مربوط می شود البته اخیرا گفت وگوهایی با معاون رییس جمهور در این حوزه داشته ایم و ممکن است در آینده توقعاتی داشته باشیم که با سازماندهی بیشتری این شبکه را به شبکه گردشگری کشور تبدیل کنیم.»

 میزان مخاطبان این شبکه در حداکثری ترین برنامه ها 100 هزار نفر ارزیابی می شود. درمیان شبکه های کم مخاطب «سلامت» با «شما» رقابت می کند. میزان جذب مخاط توسط این شبکه کمتر از 50 هزار نفر ارزیابی می شود. حتی برخی منتقدان صدا و سیما تعداد مخاطبان شبکه را کمتر از 10 هزار نفر ارزیابی می کنند. مدیر شبکه اصلی ترین مشکل را  کمبود بودجه می بیند. شبکه «بازار» دیگر شبکه تخصصی راه اندازی شده توسط صدا و سیما شرایط بهتری در قیاس با دو شبکه دیگر دارد. میزان مخاطبان این شبکه در بالاترین حد 250 هزار نفر برآورد می شود. شبکه سه ساعت برنامه تولیدی روزانه دارد و برخی برنامه های ان به میزان 4 تا 8 هزار پیام کوتاه دریافت می کنند. در صورتی که هر پیام کوتاه توسط یک خانواده ارسال شده باشد، برنامه های آنها حداقل 16 هزار نفر و حداکثر32 هزار نفر برآورد می شود. رجبی معمار مدیر شبکه بازار اعتقاد دارد که روند حرکت شبکه «متعادل» و به دوراز «جنجال آفرینی» است. او می گوید:«بعضی از برنامه ها از هر ترفندی برای جذب مخاطب استفاده می کنند؛ می شود از هر ترفندی استفاده کرد و فیلی هوا کرد تا یک برنامه با شانتاژ و جوگیری و زیر سوال بردن کسی، خودش را مطرح کند، اما اینها شایسته رسانه نیست. مجموعه صدا و سیما متعلق به همه ی ملت ایران است و باید آرام تر حرکت کنیم.» شبکه بازار ب