بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : چهارشنبه 6 آبان 1394      10:42

مشتری‌ ربایان نفت ایران

اقتصاد ایرانی: بعد از اعمال تحریم های غرب میزان صادرات نفت ایران به کمتر از نصف رسید. بررسی ها نشان می دهد که در این دوران صادرات نفت ایران به قاره اروپا و آفریقا متوقف شده و همچنین سهم ۹ درصدی از بازار آسیا به حدود ۵ درصد رسیده است. طی این مدت کشورهایی که از لحاظ ساختار نفتی مشابه ایران هستند، توانستند بازارهای کشورمان را از آن خود کنند. با این تحلیل روسیه، عربستان و عراق بزرگ ترین رقبای ایران در بازار اروپا در پسا تحریم خواهند بود. این در حالی است که عربستان و نیجریه بازار آفریقا را در دوره تحریم تصاحب کرده اند و بازار آسیا نیز توسط دیگر کشورهای عضو اوپک گرفته شده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، نفت چشم اقتصاد ایران است. از همین رو غرب از ابتدای تحریم ها نفت را نشانه رفت تا بزرگ ترین ضربه را به اقتصاد کشورمان بزند. حال با به توافق رسیدن ایران و گروه ۱+۵ امید می رود با رفع تحریم ها، صادرات نفت ایران افزایش یابد. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران بارها اعلام کرده است که تنها یک هفته پس از رفع تحریم ها صادرات نفت ایران ۵۰۰ هزار بشکه افزایش می یابد و به فاصله چند ماه پس از آن به میزان پیش از تحریم ها بازمی گردیم. اما در حال حاضر بازار نفت با مازاد عرضه مواجه است. مبادلات نفتی جهان با افزایش تولید نفت شیل تغییر کرده و در نبود ایران بسیاری از کشورهای تولیدکننده جای ایران را در بازارهای نفت گرفته اند. بر همین اساس بازگشت به بازارها به رقابت با این کشورها منجر می شود و ایران باید برای بازپس گیری بازار خود با کشورهایی که سهم ایران را در بازار گرفته اند، رقابت کند. در این میان این گزارش به بررسی تغییر ساختار بازار نفت طی چند سال اخیر پرداخته و به طور تقریبی کشورهایی که در دوران تحریم سهم ایران را در بازار نفت گرفته اند، شناسایی کرده است.

بررسی تغییرات ساختار بازار نفت 

علاوه بر حذف ایران از رقابت در بازار نفت، طی چند سال گذشته تحولات دیگری در برخی از کشورهای جهان رخ داده که به تغییر ساختار بازار نفت منتهی شده است. مهم ترین تحولی که موجب تغییر مبادلات در بازار نفت شده به افزایش چشمگیر تولید نفت شیل آمریکا باز می گردد. در واقع هرچند افزایش تولید نفت شیل در آمریکا طی یک سال گذشته موجب افت قیمت این کالا شده است؛ اما از چند سال قبل از آن ساختار فروش نفت را تغییر داده است. آمریکا که تا سال ۲۰۰۵ رشد منفی تولید داشت از آن سال به بعد با رسیدن به تکنولوژی شکست هیدرولیک و حفر چاه های افقی رشد افزایش تولید از میادین نفتی شیل رشد مثبت تولید را تجربه کرد. به طوری که طی سه سال اخیر به اندازه کل تولید نفت ایران در به تولید نفت این کشور افزوده شده است. با افزایش تولید، میزان واردات نفت آمریکا رو به کاهش گذاشت. از آنجا که نفت شیل از لحاظ ساختار شیمیایی سبک محسوب می شود، آمریکا به تدریج واردات نفت سبک خود را محدود کرد. به طوری که آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می دهد که واردات آمریکا از کشور های آفریقایی که تا پیش از آن به حدود 2 میلیون بشکه در روز می رسید به صفر رسیده است. این روند در باره دیگر کشورهایی که نفت سبک به آمریکا صادر می کردند نیز رخ داد و موجب شد مشتریان سابق آمریکا راهی بازارهای آسیا و اروپا شوند. از آنجا که همزمان با این جریان، تحریم های ایران نیز تشدید شده بود، کشورهایی که با کاهش صادرات نفت به آمریکا مواجه شده بودند جای نفت ایران را در بازارهای آسیا و اروپا گرفتند.

اما تحول مهم دیگری که طی چند سال اخیر رخ داده است، وقوع بهار عربی و کاهش تولید نفت لیبی در پی درگیری های داخلی این کشور است. با وقوع بهار عربی در لیبی و حذف معمر قذافی از مسند ریاست این کشور، تولید نفت لیبی در مقطعی کاهش یافت اما با روی کار آمدن دولت جدید تولید این کشور دوباره روبه افزایش گذاشت، اما درگیری های داخلی لیبی دوباره تشدید شد و در پی آن افت و خیز میزان تولید نفت این کشور آغاز شد؛ به طوری که طی چند سال اخیر این کشور پرنوسان ترین تولیدکننده اوپک نام گرفت. آمار تولید اوپک نشان می دهد لیبی در سال ۲۰۱۰ روزانه بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در روز نفت صادر می کرده که عمده آن راهی بازار اروپا می شده است. اما صادرات نفت این کشور در سال ۲۰۱۱ به ۳۰۰ هزار بشکه در روز رسید و مجددا در سال ۲۰۱۲ افزایش یافت و به حدود یک میلیون بشکه در روز رسید. در سال ۲۰۱۳ با افزایش تنش ها صادرات نفت این کشور به حدود ۵۰۰ هزار بشکه و نهایتا در سال ۲۰۱۴ به طور متوسط به تنها ۴۰ هزار بشکه در روز رسید. این روند در سال جاری میلادی نیز ادامه یافته است.

ترکیبات نفتی ایران و رقبای آن 

نفت ایران به دو نوع سبک و سنگین تقسیم می شود. در درجه بندی نفت دو مولفه در نظر گرفته می شود؛ اول درجه ای پی آی (API)، میزان سیالیت نفت در دمای ۳۶۰ درجه و دیگری درصد سولفور یا همان گوگرد موجود در نفت است، هرچقدر درصد سولفور کمتر و درجه API آن بالاتر باشد نفت مورد نظر شیرین تر بوده و پالایش آن ساده تر است؛ در مقابل نفت سنگین به مراحل پالایش پیچیده تری نیاز دارد و هزینه بر است. نفت سبک ایران حدود ۱.۵ درصد سولفور دارد و  API آن حدود ۳۳.۱ است، اما نفت سنگین کشورمان  APIحدود ۳۰.۲ دارد و میزان گوگرد موجود در آن ۱.۷۷ درصد است. بر اساس بررسی ها بین کشورهای عضو اوپک نفت عراق، عربستان، کویت و آنگولا بیشترین شباهت را با نفت سنگین ایران دارد. همچنین نفت سبک آنگولا، عربستان، نیجریه نیز شبیه به نفت سبک ایران است و می تواند به جای نفت سبک ایران در پالایشگاه ها استفاده شود. در بین کشورهای غیر عضو اوپک نیز نفت اورال روسیه بسیار شبیه به نفت ایران است، درجه API این نوع نفت ۳۱.۷ و درجه سولفور آن ۱.۳۵ درصد است.

نفت سبک و سنگین دارای پالایشگاه های مجزا هستند. همچنین نفت هر منطقه با منطقه دیگر از لحاظ ترکیب، دمای استخراج، فشار چاه، ترکیبات اضافه موجود در نفت مانند نمک و نوبت استخراج متفاوت است. پالایشگاه ها معمولا سعی می کنند از یک منبع واحد برای نفت مورد نیاز خود استفاده کنند و چراکه تغییر منبع نفت نیازمند تغییر در خطوط مختلف پالایشگاه است که مقرون به صرفه نیست. بنابراین اگر قرار به تغییر منبع باشد از شبیه ترین نفت به منبع اولیه استفاده می شود.

پیش از تحریم ها بیش از ۵۰ پالایشگاه در جهان از نفت ایران استفاده می کردند، اما با افزایش تحریم ها بسیاری از آنها مجبور به قطع واردات خود از ایران شدند. با توجه به اینکه تغییر نفت مصرفی در پالایشگاه ها در کوتاه مدت غیر اقتصادی و حتی تا حدودی غیر ممکن است، در نبود نفت ایران پالایشگاه ها تغییر خاصی در فناوری خود ایجاد نکرده و برای جایگزینی نفت ایران به دنبال نفت های مشابه رفته اند. به طور مثال پالایشگاه های کره جنوبی از نفت نیمه سنگین عراق به جای نفت ایران استفاده کرده اند. همچنین به جای انجام تغییرات عمده فنی در سیستم پالایشی خود به دنبال نفت های شیرین تر و کم سولفورتر رفته که از مشخصه های نفت کشورهای آفریقایی است، همچنین بسیاری از کشورهای اروپایی خواهان خرید نفت روسیه شدند، نفت اورال روسیه به همراه نفت منطقه سیبری این کشور ترکیب مناسبی را به وجود می آورد که بسیار به نفت ایران شبیه است.

صادرات نفت ایران به کشورهای اروپایی 

بر اساس آمار منتشر شده توسط اوپک، ایران پیش از افزایش تحریم ها در سال ۲۰۱۰ بیش از ۷۵۰ هزار بشکه به کشورهای اروپایی نفت صادر کرده که حدود ۶ درصد از نفت وارداتی این کشورها را شامل شده است، اما با تحریم های اتحادیه اروپا و خزانه داری آمریکا، کشورهای اروپایی به غیر از ترکیه واردات خود از ایران را به صفر رساندند و در حال حاضر تنها ترکیه از ایران نفت می خرد. بر اساس این آمار در سال ۲۰۱۴ صادرات ایران به قاره اروپا به میانگین روزانه ۱۱۷ هزار بشکه که حدود یک درصد از واردات این قاره را شامل می شود، محدود شد. بررسی آمارهای اوپک نشان می دهد که با کاهش صادرات ایران به کشورهای اروپایی صادرات برخی کشورهای تولیدکننده نفت به قاره اروپا به شکل محسوسی افزایش یافته است.

عربستان همزمان با کاهش واردات نفت کشورهای اروپایی از ایران صادرات خود را به این منطقه افزایش داده است. این کشور در سال ۲۰۱۰ روزانه ۶۵۸ هزار بشکه به اروپا نفت صادر کرده و با افزایش حدود ۳۰۰ هزار بشکه ای تا سال ۲۰۱۴ صادرات روزانه خود را به ۹۵۹ هزار بشکه رسانده است؛ بر این اساس واردات کشورهای اروپایی از سعودی ها در فاصله سال های یاد شده از حدود ۵ درصد به بیش از ۸ درصد رسیده است. الجزایر، یکی از کشورهای آفریقایی اوپک نیز دیگر کشوری است که در سال های تحریم صادرات نفت خود را به کشورهای اروپایی افزایش داده است. این کشور که به طور متوسط در سال ۲۰۱۰ روزانه ۱۵۵ هزار بشکه به قاره سبز نفت صادر کرده، صادرات را خود را تا سال ۲۰۱۴ به ۵۱۸ هزار بشکه رسانده است. یعنی از تامین ۱.۲ درصد نفت وارداتی اروپا در سال ۲۰۱۰ به ۴.۲ درصد رسیده است.

آمارها همچنین نشان می دهد واردات کشورهای اروپایی در فاصله سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ از عراق ۲ واحد درصد افزایش یافته است. عراق از صادرات روزانه ۴۳۸ هزار بشکه در سال ۲۰۱۰ به ۶۲۵ هزار بشکه در سال ۲۰۱۴ رسیده است. نیجریه دیگر کشور آفریقایی است که در بازه زمانی یاد شده صادرات خود را به اروپا ۲۲۲ هزار بشکه افزایش داده است. یعنی از ۶ درصد از کل واردات نفت اروپا به بیش از ۸ درصد رسیده است. در این بین گفته می شود روسیه دیگر رقیب نفتی ایران در بازار اروپا است؛ چراکه از لحاظ شیمیایی نفت اورال روسیه ترکیبی شبیه به ایران دارد و توانسته در پالایشگاه هایی که نفت ایران را تصفیه می کردند، جایگزین شود. بر اساس گزارشی که پیش از این بلومبرگ منتشر کرده است در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ صادرات روسیه به اروپا بیش از ۳۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته است. بر همین اساس به نظر می رسد بزرگ ترین رقیب ایران در قاره اروپا و بزرگ ترین سدی که پیش روی ایران برای فروش نفت در این قاره وجود دارد، روسیه باشد. پس از روسیه، عربستان و عراق بزرگ ترین جایگزینی نفت ایران در قاره سبز را انجام داده اند.

مشتریان آفریقایی ایران 

آمارهای سازمان کشورهای صادرکننده نفت نشان می دهد که ایران سال ۲۰۱۲ به طور متوسط روزانه ۱۲۷ هزار بشکه به قاره آفریقا نفت صادر کرده که بیش از ۱۵ درصد از نفت وارداتی این قاره بوده است. اما از سال ۲۰۱۳ صادرات نفت به قاره سیاه متوقف می شود. آمار صادرات دیگر کشورهای عضو اوپک نشان می دهد که دو کشور دیگر صادرکننده نفت به آفریقا یعنی نیجریه و عربستان همزمان با کاهش صادرات نفت ایران صادرات خود را به این قاره افزایش داده اند. نیجریه که سال ۲۰۱۲ تنها ۱۰۷ هزار بشکه به طور روزانه به آفریقا نفت صادر کرده این مقدار را سال ۲۰۱۴ به ۲۱۷ هزار بشکه رسانده است. یعنی از ۱۲ درصد نفت وارداتی قاره آفریقا به بیش از ۳۳ درصد تامین کننده نفت وارداتی این قاره رسیده است. درباره عربستان نیز وضع بر همین منوال است. سعودی ها در سال ۲۰۱۱ روزانه ۱۶۹ هزار بشکه به قاره سیاه نفت صادر کرده اند که حدود ۲۰ درصد نفت وارداتی این قاره را شامل شده است اما این کشور صادرات خود به این منطقه را از سال ۲۰۱۲ افزایش داده به طوری که در سال ۲۰۱۴ بیش از ۲۹ درصد از نفت وارداتی این قاره را تامین کرده است.

صادرات به کشورهای آسیایی 

کاهش واردات کشورهای آسیایی از ایران دیرتر از کاهش واردات کشورهای اروپایی آغاز شد اما از آنجا که رشد تقاضا از سوی کشورهای آسیایی در سال های اخیر به شکل چشمگیری افزایش یافته است، درصد واردات آسیا از ایران کاهش یافته است. بر اساس نظام تحریم های غرب علیه ایران، چهار کشور آسیایی چین، هند، ژاپن و کره جنوبی مشتری نفت ایران باقی ماندند. اما موظف شدند سالانه میزان واردات خود از ایران را کاهش دهند تا نهایتا به صفر برسد. این روند کاهش واردات از ایران تا پیش از توافق موقت ژنو ادامه داشت و از آن پس بر اساس این توافق نامه، میزان صادرات به این کشورها تغییر چندانی نداشته و حتی اندکی افزایش یافته است. آمار منتشر شده از سوی اوپک نشان می دهد ایران در سال ۲۰۱۰ روزانه ۱.۳۶۸ میلیون بشکه به کشورهای آسیایی نفت صادر می کرده و روند صادرات نفت ایران به این منطقه تا سال ۲۰۱۲ افزایشی بوده است به طوری که در این سال به بیش از ۱.۸ میلیون بشکه در روز رسیده است. اما سال ۲۰۱۳ صادرات نفت ایران به آسیا کاهش یافته و نهایتا در سال ۲۰۱۴ به ۹۹۲ هزار بشکه در روز رسید. در واقع ایران که در سال ۲۰۱۲ حدود ۹.۵ درصد نفت صادر شده به این قاره را تامین می کرده در سال ۲۰۱۴ تنها ۵ درصد از نفت وارداتی کشورها از سوی ایران بوده است.

وضعیت تغییر ساختار بازار در آسیا پیچیده تر از بازار اروپا و آفریقا بوده است. چراکه بازار آسیا به دلیل رشد تقاضای بالایی که دارد به عنوان بازاری مطمئن و رو به رشد برای کشورهای صادرکننده نفت اهمیت زیادی دارد. بر همین اساس رقابت در بازار آسیا منتهی به کشورهای عضو اوپک نمی شود و دیگر تولیدکنندگان نفت از جمله روسیه و کشورهای نفتی آفریقایی طی چند سال اخیر برای تصاحب بازار آسیا تلاش زیادی کرده اند. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ایران در بازار آسیا بیشترین رقابت را با کشورهای عضو اوپک در پیش دارد، عربستان سعودی و کویت بیشترین سهم ایران را در بازار آسیا تصاحب کرده اند. به طور خاص، چین خرید نفت از آنگولا و عراق را افزایش داده و دیگر کشورهای آسیایی اغلب از نیجریه نفت وارد می کنند. در خاورمیانه نیز امارات متحده عربی که تا پیش از تحریم ها از ایران نفت سبک وارد می کرد، طی چند سال اخیر میزان واردات خود را از نیجریه و عربستان افزایش داده است. کشورهای آسیایی نیز از سال ۲۰۱۲ میزان واردات خود از ایران را متوقف کردند و همان میزان را از عربستان سعودی و کویت دریافت می کنند.

اداره اطلاعات انرژی آمریکا بر این باور است که هرچند نفت ایران در دوران تحریم با نفت کشورهای دیگر جایگزین شده اما این یک جایگزینی برابر نبوده است. چراکه مشخصه های نفت مصرفی در هر پالایشگاهی تنها به یک مولفه بستگی ندارد و مولفه های زیادی هستند که کیفیت و نوع نفت را مشخص می کنند. بر همین اساس جایگزینی نفت ایران با دیگر نفت ها در پالایشگاه ها و پتروشیمی ها نه تنها بر کیفیت محصول نهایی اثرگذار بوده، حتی در حجم محصولات تولیدی آن پالایشگاه نیز تاثیر گذاشته است. هر چند عوامل دیگری نیز همچون هزینه حمل ونقل در عملیات پالایشی تاثیرگذار هستند اما مهم ترین عامل همان کیفیت و ویژگی نفت خام است. بنابراین به نظر می رسد با افزایش صادرات نفت ایران بسیاری از خریداران سنتی نفت ایران از ورود کشورمان به بازار نفت استقبال کنند.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir