بازار جدید کالاهای ایرانی کجاست؟

اقتصاد ایرانی: تجارت خارجی ایران و ترکیه اگرچه همیشه موضوعی داغ و بحث برانگیز بوده است اما در ماه های اخیر به دلیل اجرایی شدن تعرفه ترجیحی ایران و ترکیه بیش از پیش زیر ذره بین کارشناسان قرار گرفته است. منتقدان معتقدند از یک سو ترکیه کالاهای نفتی ایران را ارزان می خرد و از سوی دیگر در بخش تجارت کالاهای غیرنفتی، کفه ترازو به نفع ترکیه است. در چندماه اخیر نیز آغاز مبادله بر اساس تعرفه های ترجیحی بین دو کشور بحث های جدیدی را در محافل مختلف بازکرده است. دو دولت در چند سال اخیر برای واردات و صادرات برخی کالاها با تعرفه های ترجیحی تلاش و مذاکره زیادی کردند تا آنجا که در نهایت لیستی از کالاهای مشمول تعرفه های ترجیحی تدوین و اجرایی شد اما این بار نیز منتقدان می گویند این تعرفه ها به سود ترک ها و به زیان تولید داخلی ایران است. تعرفه ترجیحی، شیوه ای رایج در تجارت خارجی جهان است به این معنا که شرکای تجاری، برای صادرات و واردات آن دسته از کالاهایی که با حجم و ارزش زیاد با یکدیگر مبادله می کنند بر سر کاهش تعرفه ها برای این کالاها توافق می کنند تا به رابطه تجاری بهتر و قوی تری دست یابند. اما این بار تفاهمنا مه ای که بین ایران و ترکیه بسته شده، انتقادهای زیادی را به همراه آورده است. مخالفان در این مورد به رابطه نه چندان خوشایند دو کشور اشاره می کنند و می گویند در سال های گذشته همواره ترکیه از چنین تفاهمنامه هایی سود برده و در بسیاری موارد به تعهدات خود پایند نبوده است.

به گزارش خبرآنلاین، برای بررسی وضعیت تجارت خارجی بین ایران و ترکیه و پیرامون این پرسش ها با رضا کامی، رییس شورای بازرگانی ایران و ترکیه و عضو اتاق بازرگانی ایران گفت و گویی داشتیم که متن آن را در پی می آید:

در چند سال گذشته به ویژه یک سال اخیر، تحولات زیادی در منطقه و به ویژه در برخی کشورها نظیر ایران و ترکیه رخ داده است که به نظر می رسد این دگرگونی ها دامنه تجارت خارجی کشورها را نیز تحت تاثیر قرار داده است. شما به عنوان یکی از فعالان قدیمی در زمینه داد و ستد با ترکیه وضعیت کنونی تجارت دو کشور  را چگونه ارزیابی می کنید؟

براساس آماری که از سوی ترکیه منشر شده است حجم تجارت خارجی ایران ترکیه از ژانویه تا آوریل ۲۰۱۴ به نسبت مدت مشابه در سال جاری ۱۷ درصد کاهش نشان می دهد. البته با وجود برخی چالش های سیاسی و اقتصادی در دو کشور به ویژه در ترکیه حجم تجارت بین دو کشور در حد قابل قبول و  نرمال است. در مدت یاد شده در سال ۲۰۱۴، ارزش تجارت خارجی دو کشور ۴.۲۶ میلیارد دلار بود که این رقم در مدت مشابه سال ۲۰۱۵ به ۳.۵۳ میلیارد دلار کاهش یافته است. دلیل این وضعیت رکود اقتصادی در دو کشور است و با توجه به شرایط زمان است. اما عوامل دیگری نیز همواره بر تجارت خارجی کشورمان تأثیرگذار است که باید به آنها نیز توجه کنیم. از جمله این که در یک سال گذشته کشورهای مختلف در منطقه با رکود اقتصادی همراه بودند که مثال بارز این رکود، کشور یونان است. به طور قطع وضعیت اقتصادی منطقه در وضعیت اقتصادی هر کشور تأثیر می گذارد.

این کاهش حجم تجارت که به آن اشاره کردید بیشتر صادرات ایران به ترکیه را تحت تأثیر قرار داده است یا واردات را ؟

هر دو بخش را. این وضعیت دو طرفه است یعنی از صادرات ایران قدری کم شده است و هم از صادرات آنها. در عین حال اگر به لیست های ترجیحی نگاهی بیندازید آمارها افزایشی است یعنی میزان واردات کالاهای ترکیه ای مشمول تعرفه های ترجیحی افزایش یافته است و همچنین صادرات کالاهای ایرانی موجود در لیست ترجیحی به ترکیه افزایش یافته است.

برخی معتقدند با توجه به اینکه در تجارت با ترکیه، ایران بیشتر وارد کننده است بنابراین تعرفه های ترجیحی بیشتر به نفع ترک هاست، این تحلیل را قبول دارید؟

البته تحلیل موضوع بستگی به این دارد که تجارت خارجی ایران و ترکیه را چگونه نگاه کنیم. فقط تجارت کالاهای غیرنفتی را در نظر بگیرید در این صورت کفه ترازو به نفع ترک ها خواهد بود. اما با نگاهی دیگر می بینیم که صادرات محصولات نفت و انرژی ایران به ترکیه بسیار زیاد است. سال گذشته ارزش تجارت خارجی بین دو کشور بیش از ۱۴ میلیارد دلار بوده است که از این رقم ۱۰ میلیارد دلار به صادرات محصولات نفتی و غیرنفتی ایران و حدود ۴ میلیارد دلار به واردات از ترکیه مربوط می شود. در نگاه کلی تراز تجاری ایران و ترکیه مثبت دارد. اما بدون احتساب کالاهای نفتی و پتروشیمی بیشتر حجم تجارت بین دو کشور بر واردات از ترکیه مربوط می شود. اما نباید فراموش کرد که صادرات نفت و کالاهای پتروشیمی به ترکیه برای ایران ارزآور و در نتیجه مفید است.

در بحث تجارت با ترکیه که از اصلی ترین شرکای تجاری ایران است، انتقادهای زیادی وجود دارد. یکی از این انتقادها این است که ترکیه ارزان خری می کند. و در مقابل کالاهای خود را به ایران گران وارد می کند، نظر شما در مورد این انتقادها چیست؟

به نکته خوبی اشاره کردید. اتفاقاً باید بگویم ترکیه گرانترین انرژی را از ایران می خرد. در واقع براساس قرارداد چند سال گذشته ترکیه انرژی ایران را گران تر از دیگر کشورها می خرد. اما بحث گران خری یا ارزان خری نیست. نکته اینجاست که بازار جهانی رقابتی شده است. اگر ایران بخواهد در صادرات حرفی برای گفتن داشته باشد باید این موضوع را لحاظ کنیم. من به تازگی در ترکیه بودم و به صورت میدانی بازار را مورد مطالعه قرار دادم؛ به طور مثال میزان خرمای ایران در ترکیه بسیار بیشتر شده است اما متأسفانه نوع بسته بندی خرماهای ایرانی نسبت به دیگر کشورها اصلا قابل مقایسه نیست. این در حالی است که ترکیه هیچ تولید خرما ندارد و از این نظر ایران مزیت دارد. امروزه تجارت به این شکل نیست که ابتدا تولید کنیم و سپس به فروش برسانیم. بلکه باید کشورهای هدف را بشناسیم و ابتدا خوب بازاریابی کنیم و سپس براساس میزان تقاضا تولید کنیم. متأسفانه تولید ایران براساس این منطق نیست. باید نوع استانداردها، بسته بندی و دیگر موارد مربوط به تولید را براساس سلیقه جهانی اعمال کنیم.

هم اکنون بیشتر محصولات ایرانی به صورت فله ای به ترکیه صادر می شود و ترکیه آنها را بسته بندی و به دیگر کشورها دوباره صادر می کند.

به موضوع رقابت در بازارهای جهانی اشاره کردید، گفته می شود در بازار عراق ترکیه تا حد زیادی جای ایران را گرفته است. این موضوع را تا چه حد تأیید می کنید؟

تمام مشکل به نحوه توزیع تولیدات ایران برمی گردد. البته بیشتر بازار عراق در اختیار ایران است و عراقی ها کار کردن با ایران را به دیگر کشورها ترجیح می دهند. با این حال دولت ترکیه نیز در کمک به بخش خصوصی، بازارهای هدف را مطالعه و فرصت های ورود به بازارها را شناسایی می کند.

بیشترین مشکل فروش کالاهای ایرانی در عراق به استاندارد کالاهای ایرانی برمی گردد. ظاهرا ایران در برخی موارد نمی تواند براساس استانداردهای مورد قبول عراق، کالا تولید کند. یعنی بازاریابی و نوع عرضه تولیدات پاشنه آشیل صادرات کشور است.

البته ترکیه نیز در یک سال گذشته با کاهش صادرات مواجه بوده است که این نشان می دهد وضعیت اقتصادی در منطقه با رکود مواجه شده است.

به نظر شما بحران اقتصادی یونان در تجارت خارجی ایران و ترکیه تاثیری داشته باشد؟

نه، من فکر نمی کنم. به نظر نمی آید که بحران اقتصادی یونان در تجارت خارجی ایران و ترکیه تاثیری داشته باشد. ترکیه از نظر اقتصادی چندان متکی به یونان نیست. در نتیجه فکر نمی کنم وضعیت اقتصادی یونان روی اقتصاد ترکیه تاثیری بگذارد.

اما از سوی دیگر معتقدم که در موقعیت فعلی اگر ایران با برنامه ریزی وارد بازار یونان بشود بتواند جایگاه مناسبی را در این بازار پیدا کند.

آیا یونان با وضعیت اقتصادی کنونی می تواند مشتری خوبی برای کالاهای ایرانی باشد؟

بله، چرا نمی تواند؟ همیشه شرایط بحرانی یک کشور برای ورود تجار دیگر کشورها زمان مناسبی است وگرنه در شرایط عادی ایران چندان امکانی برای ورود به بازار یونان نداشت. اکنون که رقبا به شکلی در صحنه نیستند  بهترین فرصت برای ورود ایران به بازار یونان است.

در چه بخش هایی ایران می تواند کالا به یونان صادر کند؟

در بخش موادغذایی و حتی در بخش صنعت ایران می تواند انواع کالا را به یونان صادر کند اما در این میان به طور قطع حمایت دولت و انجام برخی مذاکرات از سوی دولت ایران با دولت یونان ضروری است. در این صورت بخش خصوصی راحت تر می تواند وارد بازار ترکیه شود.

نظرتان درباره فهرست کالاها چیست؟ برخی معتقدند فهرست کالاها نفع بیشتر ترک ها را به همراه دارد.

ببینید من باز به بحث وضعیت اقتصادی ایران بازمی گردم. اگر به لیست کالاهای مشمول تعرفه ترجیحی نگاه کنید بیشتر کالاهای مصرفی از جمله مواد غذایی و مواد شوینده را می بینید. البته در این میان برخی کالاهای واسطه ای نیز به چشم می خورد اما بیشتر کالاهای با تعرفه ترجیحی مواد مصرفی هستند. از دیگر سو اگر روند واردات محصولات لیست تعرفه ترجیحی نگاه کنید، می بینید که واردات اقلام نساجی در چند ماه گذشته بیش از صد درصد رشد داشته است که این نشان می دهد بازار ایران تشنه این محصولات است. شاید منظور منتقدان همین کالاها باشد و بگویند این وضعیت به نفع ترکیه است. اما آیا در چند سال گذشته محصولات نساجی ترکیه وارد ایران نمی شد؟ در کدام فروشگاه است که شما یک لباس ترک نبینید؟ ز طرف دیگر مبلمان نیز در لیست کالاهای مشمول تعر فه های ترجیجی اما در چند ماه گذشته میزان واردات این کالا کاهش داشته است. این نشان می دهد که بازار ایران رغبتی به این کالاها نشان نداده است در ضمن این لیست قابل گفت و گو است و قرار است هر سه ماه یکبار مورد بازنگری قرار گیرد. تا جایی که من اطلاع دارم نیز یک بار این بازنگری انجام شده است.

به مبلمان اشاره داشتید، چرا این کالا که بر اساس تعریف سازمان توسعه تجارت، لوکس به شمار می آید در لیست کالاهای با تعرفه ترجیحی قرار گرفته است؟

در این مورد بحث هایی وجود دارد. در واقع این خواست بازار است. البته تعرفه ترجیحی موجب افزایش میزان واردات مبلمان نشده است.

آیا می توان برنده و بازنده را در توافقنامه تعرفه های ترجیحی بین ایران ترکیه مشخص کرد؟

نه اصلا. چرا که حجم تجارت کالاهای با تعرفه های ترجیحی اصلا آنقدر نیست که بخواهیم به این شکل به آن نگاه کنیم. به جای این حرف ها باید دولت ها و بخش های خصوصی دو کشور روی ظرفیت ها و امتیازهای هم حساب کنند .

این اراده در هر دو کشور وجود دارد؟

بله وقتی روسای دو کشور در مورد هدف گذاری تجارت ۳۰ میلیارد دلاری گفت و گو می کنند یعنی این عزم و اراده در هر دو کشور وجود دارد. متاسفانه در حال حاضر هر دو کشور از یکدیگر و بازارهای یکدیگر شناخت کافی ندارند. در برخی جلسات ، برخی از ترک ها فکر می کنند که ایران به غیر از نفت هیچ چیزی دیگری ندارد.

لغو تحریم ها بر وضعیت تجارت ایران و ترک ها چه تاثیری خواهد داشت؟

اتفاقا به تازگی در این زمینه نشستی برگزار کردیم و به این نتیجه رسیدیم که پس از توافق و رفع تحریم ها شرایط به سود ایران خواهد شد. چرا که اکنون بسیاری از بانک ها و شرکت های ترکیه ای به صورت خودتحریمی به کاهش مبادلات تجاری ایران و ترکیه دامن زده اند. هرچند گفته می شود در حال حاضر برخی از کالاها به خاطر شرایط تحریم به صورت اجباری از ترکیه خریداری می شوند اما هزینه واردات این کالاها به خاطر شرایط تحریم بسیار بالا است.

در این مورد مذاکره ای بین دو کشور انجام نشده است؟

صحبت هایی در مورد انجام مبادلات بین دو کشور با استفاده از پول ملی یعنی لیر و ریال انجام شده است. البته در چند سال گذشته بسیاری مبادلات بین دو کشور بین تجار بخش خصوصی با پول ملی انجام می شد اما قرار است از این پس دولتی ها نیز با همین روش مبادله کنند. تا اینجای کار وزاری اقتصاد دو کشور در این مورد توافق هایی با یکدیگر داشته اند.