وقتی بهره وری در اقتصاد ایران جایی ندارد

اقتصاد ایرانی: آمارها نشان می دهد بهره وری عوامل تولید از رشد اقتصادی در برنامه پنجم هیچ سهمی نداشته است.

به گزارش خبر آنلاین، بهره وری از مفاهیم پایه ای علم اقتصاد و مدیریت است؛ بدین معنا که مقدار کالا و یا خدمات تولید شده در مقایسه با هر واحد از انرژی و یا کار را بهره وری می نامند. در یک کلام اقتصاددانان می گویند بهره وری یعنی اثربخشی به همراه کارایی برای بدست آوردن سود بیشتر.

در پنج برنامه توسعه ای بعد از انقلاب، بهره وری نقش بسیار کمرنگی در اقتصاد ایران داشته است. این درحالی است که در آمار و ارقام شاخص های اقتصادی، بهره وری در تولید ناخالص داخلی کشورها نقش اساسی را ایفا می کند. به عنوان مثال بررسی یک دوره ۵۰ ساله از اقتصاد کشورهای عضو OECD نمایانگر این واقعیت است که کشور های این حوزه حدود ۵۰% از رشد تولیدات ناخالص داخلی خود را از طریق افزایش بهره وری کل عوامل تولید بدست آورده اند و کشورهای آسیای جنوب شرقی یکی از عوامل موفقیت خود را، بکارگیری این مفهوم در حوزه های اقتصادی می دانند. بگونه ای که کشور کره جنوبی بالغ بر ۴۰% افزایش تولید ناخالص داخلی خود را از طریق افزایش بهره وری کل عوامل تولید بدست می آورد. این درحالی است که گزارش های رسمی کشور نشان می دهد، بهره وری مفهوم در رشد اقتصادی ایران نداشته است.

کارنامه بهره وری در برنامه های پنج ساله

بررسی پنج برنامه توسعه بعد از انقلاب نشان می دهد که در برنامه اول توسعه که در سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ به اجرا درآمد، رشد بهره وری نیروی کار ۴.۲ درصد، رشد بهره وری سرمایه ۵ درصد،رشد بهره وری کل عوامل تولید ۴.۴ درصد و سهم بهره وری کل عوامل تولید از رشد اقتصادی ۶۴ درصد بوده است.

در برنامه دوم توسعه که در سالهای برنامه دوم توسعه ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۸ به اجرا درآمد،رشد بهره وری نیروی کار ۰.۴- درصد،رشد بهره وری سرمایه ۰.۲ درصد،رشد بهره وری کل عوامل تولید ۰.۱- درصد و سهم بهره وری کل عوامل تولید از رشد اقتصادی صفر درصد گزارش شده است.

برنامه سوم توسعه وضعیت بهره وری به نسبت برنامه دوم اندکی بهبود می یابد به طوری که در برنامه سوم که در سالهای برنامه سوم توسعه ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ به اجرا گذاشته شد؛رشد بهره وری نیروی کار ۲.۱ درصد ،رشد بهره وری سرمایه ۱.۲ درصد،رشد بهره وری کل عوامل تولید ۱.۴ درصد و در نهایت سهم بهره وری کل عوامل تولید از رشد اقتصادی ۲۸ درصد گزارش شده است.

برنامه چهارم توسعه که در سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ به اجرا درآمد، رشد بهره وری نیروی کار در برنامه چهارم ۲.۹، رشد بهره وری سرمایه ۰.۲- درصد،رشد بهره وری کل عوامل تولید ۱.۱ درصد و سهم بهره وری کل عوامل تولید در رشد اقتصادی ۲۵ درصد اعلام شد.البته این شاخص ها متاثر از بهای نفت ۱۲۰ دلاری بوده است.

در برنامه پنجم وضعیت شاخص بهره وری دوباره دچار نوسان می شود.رشد بهره وری نیروی کار در چهار سال اول برنامه پنجم به میزان ۰.۶- درصد،رشد بهره وری سرمایه ۲.۹- درصد،رشد بهره وری کل عوامل تولید ۱.۹- درصد وسهم بهره وری عوامل تولید در رشد اقتصادی صفر گزارش شده است.

ایران کجا در جا می زنیم؟

هوشیار فقیهی کارشناس بهره وری می گوید:"در سال ۱۹۸۰ کشور ایران دارای درآمد سرانه ۲۸۶۹ دلار بوده در حالی که کره جنوبی در همین سال درآمد سرانه ۲۵۸۱ دلار را بدست آورده بود، طی دوره ۲۵ ساله در سال ۲۰۰۵ ایران به تولید سرانه ۷۸۳۴ دلار رسیده در حالی که کره جنوبی به رقم ۲۲۲۰۷ دلار رسیده است."

به گفته وی علیرغم اینکه بنیان شرکت نفتی BP با مشارکت ایران در سال ۱۹۰۶ بنا نهاده شده اما در حال حاظر این شرکت از هر بشکه نفت ۷۵ دلار سود نصیب خود می کند در حالیکه ما به سود ۱۳ - ۱۲ دلار قانعیم. طرح های عمرانی که باید با میانگین ۵ ساله به اتمام برسد بطور میانگین ۱۵ سال طول می کشد.

این موضوع علاوه بر افزایش بار مالی بودجه عمومی کشور در بسیاری از موارد بدلیل تغییر تکنولوژی طی زمان طولانی اجرا طرح ها توجیه اقتصادی خود را از دست می دهند. کشور حدود۱۱۸ میلیون متر مکعب در سال آب قابل استفاده دارد که ۹۲% آن در بخش کشاورزی مصرف می شود که عملاً این بخش بالغ بر ۶۵% ضایعات و هدر رفت آب دارد.

در ایران به ازای هر ساعت کار ۱.۷ دلار ارزش حاصل می شوداین در حالی است که میانگین کشورهای صنعتی ۴۲ دلار است. سهم منابع طبیعی در تولید ثروت کشورها از طریق دانش و سرمایه انسانی موثر است که در این رابطه رتبه خوبی در دنیا نداریم. به عنوان مثال، سهم سرمایه انسانی در تولید ناخالص داخلی کشوری مثل ژاپن ۸۰ درصد است در حالی که در کشور ما این رقم ۳۴ درصد است. میزان مصرف گاز خانگی ما ۸ برابر کشورهای اسکاندیناوی است.