بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : يکشنبه 15 بهمن 1391      15:51
روایت های مسعود کرباسیان از تجارت خارجی ایران

نتایج تصمیماتی که گرفتند را سال ها بعد می بینید

کرباسیان معتقد است هنوز نتایج تصمیماتی که در سال جاری گرفته شده خود را نشان نداده است

اقتصاد ایرانی: مسعود کرباسیان چهره ای شناخته شده در فضای تجارت کشور است. او از سه سال پس از انقلاب تا سه سال پیش در حوزه های معاونت وزارتخانه های صنایع سنگین، اقتصاد، بازرگانی و نفت مشغول بود و مدتی نیز ریاست سازمان گمرک را بر عهده داشت.
کرباسیان معتقد است هنوز نتایج تصمیماتی که در سال جاری گرفته شده خود را نشان نداده است و برای قضاوت در مورد آنها باید نگاه به آینده معطوف شود. او در این گفت وگو با اشاره به چرخش نگاه ایران به آسیا، تغییرات رخ داده در حوز ه های بازرگانی خارجی کشور و ترکیب کالاهای صادراتی و وارداتی در ۱۰ ماه نخست امسال را بررسی کرده است. گفتگوی تجارت فردا با وی را در ادامه می خوانید:

آمارهای ۱۰ماهه تجارت ایران چه تصویر کلی می تواند از وضعیت بازرگانی کشور در حال حاضر به ما بدهد؟ 

این آمارها نشان می دهد اولاً شرکای تجاری مان دارد تغییر می کند. ضمن اینکه ما در واردات داریم به سمت کالاهایی می رویم که عمدتاً کالاهای اساسی و کالاهای واسطه ای است و سهم کالاهای مصرفی دارد به شدت کاهش پیدا می کند. همچنین جهت گیری قاره ای مان هم در واردات عوض شده است،. ضمن اینکه ارزش کالاهایمان هم خصوصاً در کالاهای صادراتی تغییر کرده است. 

نکته دیگر اینکه مانند گذشته عدم تراز تجارت خارجی هم وجود دارد. در نهایت نیز باید بگذاریم که چند ماه دیگر بگذرد تا بتوان یک شمای کلی ارائه داد، چون سیاست های اخیر و خصوصاً سیاست های انقباضی، همچنین لیست بندی و محدودیت صادرات و الزام به برگشتن ارز صادرات، خود را تا یک مدت دیگر نشان می دهد. 

این سیاست ها از چه مقطعی آغاز شد؟ ممکن است مروری بر سیاست های محدودکننده صادرات که فرمودید ارائه دهید؟ 

تقریباً از ماه تیر شروع شد که در ارائه ارز مرجع توقف حاصل شد. سپس ارز مرکز مبادلات مطرح شد و بعداً کم کم لیست بندی آغاز شد که به چه گروه های ده گانه ای ارز می دهند. 

دو، سه ماه بعد از آن بحث محدودیت اقلام صادراتی و عوارض کالاهای صادراتی و الزام به برگشت ارز صادراتی مطرح شد. اینها خودش را به هر حال با یک تاخیر زمانی نشان می دهد. من فکر می کنم باید نگاهمان را به آینده این تصمیمات و نه به این ۱۰ماهه معطوف کنیم. 

یکی از تفاوت هایی که آمارهای جدید با آمارهای سال قبل کرده، تغییر شرکای تجاری ایران بوده است. به عنوان مثال بالا آمدن کشور سوئیس را شاهد بودیم. حضور این کشور اروپایی در صدر جدول شرکای تجاری ایرن چه معنایی دارد؟ 

در آماری که اعلام می شود، نوع کالای مورد مبادله با هر کشور اعلام نمی شود. در نتیجه دقیق نمی شود گفت چه کالایی از سوئیس آمده است. ولی سهم اروپا عمدتاً کاهش پیدا کرده است. 

من احتمال می دهم که واردات طلا صورت گرفته چون تقسیم ارزش واردات از این کشور بر وزن آن عدد بالایی را به دست می دهد. من آمار مربوط به سیگار را نگاه کردم و به قدری نبود که بشود گفت واردات سیگار بخش عمده آن بوده است. البته ممکن است خریدمان از سایر کشورها، اسنادش و کار تجاری اش عمدتاً در سوئیس انجام شده باشد. 

وضعیت سایر شرکای تجاری فعلی کشور گویای چیست و چه پیامی دارد؟ 

عمدتاً نگاه به آسیا دارد انجام می شود. ۹۲ درصد مبادلات ما با آسیا دارد انجام می شود که رقم قابل توجهی است. یعنی عمدتاً داریم به سمت کشورهایی می رویم که از ما نفت می خرند و دارند شرکای تجاری ما می شوند. در واردات عمده شان آسیایی هستند، یعنی چین، کره، هند و این کشورها. 

در صادرات هم جهت گیری عمدتاً سمت همسایگان شده است که ما از مزیت راه در خصوص اینها برخورداریم و تولیدات ما جوابگوی نیاز آنها هست. فکر می کنم این با شدت بیشتری رشد پیدا می کند؛ به این معنا که دایره جغرافیایی تجارت خارجی ما دارد محدودتر می شود. یعنی توسعه تجارت ما هم از لحاظ تنوع کالایی و هم کشوری دارد محدود می شود. 

در مورد ترکیب کالاها در واردات، آمار نشان می دهد سهم کالاهای اساسی و واسطه ای دارد بیشتر می شود و سهم کالاهای مصرفی کم می شود. 

جهت گیری هم که اعلام شده بود تقریباً همین بود و هنوز هم روی آن تاکید می شود. به نظر شما چقدر این جهت گیری متحقق شده و چقدر باید این گونه می شد؟ 

وقتی محدودیت منابع ارزی اتفاق می افتد، این یک الزام است که ما محدودیت هایی ایجاد کنیم. ولی توسعه تجارت قطعاً به توسعه اقتصادی منجر می شود. کشوری نبوده که اقتصاد بسته داشته باشد و توسعه هم پیدا کرده باشد. 

بالاخره در این چند ساله میزان واردات به حدود ۶۰ تا ۷۰ میلیارد دلار رسیده بود و متناسب این رشد هم بخش خدمات و حمل و نقل ما رشد داشت. وقتی یک دفعه این اقتصاد خودش را منقبض کند، آن بخش دچار مشکل جدی می شود و باید فکری هم به حال آنها انجام داد. ضمن اینکه برخی از کالاها وجود دارند که ممکن است در گروه کالاهای مصرفی قرار داده باشیم، ولی کالاهایی بوده که مورد نیاز مردم بوده است یا به نحوی در چند سال اخیر در الگوی مصرف مردم جایگزین شده است. حالا اگر آنها وارد نشود ممکن است از راه قاچاق وارد بشود. 

اولویت بندی کالاها بر اساس نیازها و منابع ارزی و توان مان حرف درستی است، اینکه کالاهای اساسی باید با قیمت مناسب و معقول به دست مردم برسد، چون آنها در سبد خانوار خصوصاً در سبد خانوار دهک های پایین جامعه سهم عمده ای دارند.
 
بحث تولید و اشتغال و آوردن مواد اولیه برای صادرات می ماند که آن هم اولویت بعدی ماست، یعنی کالاهای واسطه ای و سرمایه ای که به هر حال برای جبران استهلاک هم این کار را انجام می دهیم. می ماند کالاهای مصرفی که باید برای آن فکری کرد، یعنی نمی شود آن را نادیده گرفت و گفت نیاز جامعه نیست. ضمن اینکه همه آن را هم ما نمی توانیم تولید کنیم. یعنی با توجه به روند چند ساله اقتصاد ایران، این کالاها به هر حال در سبد مصرفی خانوار جایگاهی پیدا کرده و قطع یکباره آنها می تواند قاچاق این کالاها را دامن بزند. 

آمار وضعیت تراز تجاری ایران در ۱۰ ماه نشان می دهد میزان آن در سال ۹۰، منفی ۱۴ میلیارد دلار بوده و در این ۱۰ ماهه امسال به منفی ۸/۵ رسیده است. می شود این را مثبت تلقی کرد؟ 

امیدواریم که به این سو برویم و این کسری از بین برود. ولی باید اثرات محدودیت ها بر بخش صادراتی را هم ببینیم که بعضی از اقلام ما را محدود می کند. خصوصاً ما برخی از اقلام را داریم مانند پتروشیمی که الان بحث این است که برای صادرات ما به التفاوت نهاده ها بین ارز مبادلاتی و مرجع بدهند که طبعاً بر صادرات ما تاثیر می گذارد. ما امیدواریم صادرات رشد خود را ادامه دهد و با کاهش واردات، این شکاف در تراز تجاری ممکن است کوچک تر شود.
با توجه به مواردی که گفتید، چه کالاهایی صادرات شان محدود می شود؟ 

چند گروه کالا تحت تاثیر قرار گرفته و می گیرد. برخی از اقلام مانند آرد، برنج و شکر که با ارز مرجع بود که مشخصاً صادرات شان ممنوع شد و طبعاً صادرات از ناحیه آنها کاهش پیدا می کند. بعضی از اقلام صادراتی هم که نهاده شان قبلاً با ارز مرجع بود ولی ارز حاصله را با نرخ آزاد به دست می آوردند حالا به خاطر اینکه ارز مبادلاتی تعلق می گیرد، مقداری سود آنها کمتر شده و اثر می گذارد. 

سوم اینکه تحریم ها هم در بحث صادرات ما مثلاً در میعانات وجود دارد. وقتی برای گاز و نفت اعلام شد، این را هم پوشش می دهد. به هر حال محدودیت ها جدی است. باید صادرات تسهیل شود تا آثار منفی را جبران کند. واردات ما خودبه خود کاهش پیدا می کند و باید صادرات را رشد دهیم. 

حساب سرمایه را چطور می شود در این معادلات وارد کرد و وضعیت تراز تجاری را با توجه به آن نگاه کرد؟ 

باید بخش خدمات خصوصاً ترانزیت را جدا کنیم. ترانزیت و توریسم یک امر جدی است. خدمات مانند ترانزیت برای کشور ما یک منبع درآمدی خیلی جدی است. اینها مطلوبیت شان مانند سوآپ است و از بین نمی رود. 

در مورد توریسم هم، فکر می کنم کمتر کشوری چنین موهبتی با یک چنین ظرفیتی داشته باشد. خصوصاً اینکه نوع توریسم ممکن است فرق کند. دو سه تا بحث در توریسم ما وجود دارد. یکی توریسم زیارتی ماست و زمینه زیارتی ما خیلی متفاوت تر از سایرین است. در کشور ما به این موارد خیلی اهمیت داده می شود و یک جور مزیت وجود دارد. 

دوم بحث توریسم سلامت است که به امکانات بهداشتی مربوط می شود. بحث دانشجو هم وجود دارد که به ظرفیت دانشگاه ها ارتباط دارد. همه اینها هست. نکته مهم مدیریت بر منابعی است که ما با توجه به شرایط می توانیم به کار بگیریم. 

ارزش هر تن کالای وارداتی حدوداً ۱۸ درصد کاهش یافته است. چه تغییری در ترکیب بازرگانی کشور موجب این تغییر شده است؟ 

ما امسال کالاهای اساسی بیشتری وارد کرده ایم. این کالاها اقلام حجیمی هستند و وزن بالایی دارند. کالاهای وارداتی ما گندم، کنجاله، ذرت و برنج و ... بوده است که اینها عملاً ارزش کمتری دارد و هر کیلویش ارزش کمتری در مقایسه با کالاهای دیگر دارد. 

میانگین ارزش هر تن کالای صادراتی هم ۵/۵ درصد کاهش پیدا کرده است. این را چگونه می شود تفسیر کرد؟ 

هم ارزش کالای صادراتی ما تغییر یافته است و هم تا حدی ترکیب مواد خام مان در صادرات بیشتر از مواد ساخته شده مان بوده است. یعنی کالاهای واسطه ای خودمان بیشتر بوده است. اینها ارزش کمتری دارند. نمی شود جامعه تولیدش کاهش پیدا کند، ولی صادرات تولیدش افزایش داشته باشد. 

حالا از لحاظ رویکردی که ما داریم به سمتش می رویم کاهش کلاً در تجارت مثبت تلقی می شود یا منفی؟ 

با توجه به آمار ارائه شده، از کل اقلام واردات ما ۷۲ درصد آن کالاهای واسطه ای و مواد اولیه و و ۱۷ درصد آن کالاهای سرمایه ای است. 

با این حساب آیا می توان گفت کاهش واردات ما در این اقلام مثبت بوده است؟
 
این طور نیست. این در شرایطی است که تولید ما قبلاً با ۱۰ درصد بهای ارز مرجع، با نرخ ۱۲۰۰ تومان، گشایش اعتبار می کرد و باقی موقع تحویل داده می شد. اما الان با بیش از ۱۰۰ درصد ارز مبادلاتی این کار صورت می گیرد. 

در برخی از موارد ۱۲۰ درصد هم اعلام شده است. 

آن ۱۲۰ درصد ممکن است ۲۰ درصد آن از سوی بانک ها و به منظور ضمانت انجام شده باشد. اگر آن شخص نزد بانک ها معتبر باشد، این می تواند به صورت چک گرفته شود.
 
به هر حال ارقام مختلفی مطرح شده است. چون از بعضی ها چک گرفته می شود و به بعضی ها می گویند نقد بسپارید، به همین دلیل من به طور کلی گفتم بیش از ۱۰۰ درصد قیمت خرید را اینها باید با نرخ ارز جدید پول بسپارند. خود تولید داخلی هم توان نقدینگی اش کاهش پیدا می کند. 

بنابراین با توجه به آن ۷۲ درصد و آن ۱۷ درصد که مجموع آن ۸۹ درصد می شود، می شود چنین نتیجه گرفت که تقریباً ۹۰ درصد از واردات ما به کالاهای واسطه ای و مواد اولیه و کالاهای سرمایه ای اختصاص می یابد و از این نوع کالاها تشکیل شده است. حال با توجه به این ترکیب، اگر واردات ما کاهش پیدا کرده باشد، من فکر می کنم این اتفاق چندان مطلوب نیست، هر چند در جهت مثبت شدن تراز تجاری کشور بوده است. 

علاوه بر این من به توسعه تجارت معتقدم و روی آن تاکید می کنم. یعنی هر چیزی که بتواند اقتصاد ما را گسترش دهد و تجارت ما را افزایش دهد، امر مطلوبی است. ما باید از صندوق ذخیره ارزی مان فعال تر استفاده می کردیم و طوری مدیریت می کردیم که بخشی از منابع ارزی نفت مان برای واردات نمی رفت. ما تورم را نباید از قِبَل واردات کنترل می کردیم. 

واردات کالاهای مصرفی را باید با یک مکانیسم تعرفه ای، نه ساز و کارهای غیر تعرفه ای، کنترل می کردیم. هر چقدر تولید با تسهیلات و خصوصاً تسهیلات ریالی می توانست انجام گیرد، هم رقابت پذیرتر می شد و هم می توانست با صادرات، ارزآور شود و به کشور کمک کند. 

سرفصل صادرات را می توان به سه گروه کلی میعانات گازی، محصولات پتروشیمی و سایر کالاها دسته بندی کرد. یک موضوع این بود که سهم میعانات گازی و محصولات پتروشیمی از کل صادرات کم شده بود. موضوع دیگر اینکه برای سایر کالاها، علاوه بر اینکه سهم آنها زیاد شده بود، ارزش آنها هم بیشتر شده بود. یعنی با صادرات بیشتر مواجه شده بود. آیا این را می توان نشانه تغییر در وضعیت تجاری و مزیت های بازرگانی کشور به شمار آورد؟ 

مقداری از تغییر صادرات میعانات گازی و پتروشیمی ناشی از محدودیت های صدور آن است و بخشی هم ممکن است به خاطر مساله تحریم ها باشد. همچنین پیش از این مابه التفاوت زیادی بین ارز مرجع خوراک آنها و ارز آزاد فروش آنها بود که عملاً یک تفاوت ریالی زیادی وجود داشت. 

با سیاست هایی که گذاشته شد و عوارضی که دارد گرفته می شود، احتمالاً صادرات آنها دچار کاهش شده است. خصوصاً اینکه باید توجه کرد در این زمینه قاچاق رشدی پیدا نکند. چون مابه التفاوت ارزش بین دو طرف مرز جذابیت قاچاق را افزایش می دهد. 

در مورد سایر کالاها چطور؟ 

یک بخشی به خاطر این است که تورم جهانی در جایی که وجود دارد. تاثیر گذاشته است هم اینکه عمدتاً ترکیبش به سمت کالاهایی رفته که ارزش بیشتر دارد. برخی از آنها را هم با ارز مرجع اجازه نمی دهند، اما حالا با ورود موقت در حال انجام است.
 
البته قیمت فروش هم در این موارد در حال افزایش است. چون قبلاً فرض کنید بیسکویتی که صادر می شد، با آرد دولتی و با ارز مرجع تولید می شد. حالا باید آرد را از طریق ورود موقت یا ارز حاصل از صادرات تولید کند. در نتیجه هزینه هایش هم افزایش پیدا می کند. 

گفته می شد و انتظار بر این بود که با افزایش نرخ ارز، مخصوصاً در مواد اولیه یا مواد غذایی و چیزهایی که ارزش افزوده خاصی ندارند، با صادرات و مازاد تجاری روبه رو می شویم. این واقع شده است؟ 

آن در شرایطی است که ما تورم داخلی نداشته باشیم. وضعیت اقتصاد ما نشان داد که این زیاد تغییر پیدا نمی کند. به لحاظ ظرفیت های خالی به کار گرفته شده و مشکلات نقدینگی تولید، ما در حال حاضر توان تولیدی بالا برای صادرات نداریم که جایگزین شود. 

قدرت انعطاف ما هم محدود است. یک نسخه را نمی شود برای همه کشورها پیچید، چون وقتی شما افزایش نرخ ارز را در شرایط بدون انعطاف داشته باشید، واحدها دیگر نمی توانند خودشان را سریعاً تطبیق دهند و تولید صادراتی کنند. ضمن اینکه تورم داخلی جامعه و نیاز ما به نحوی بود که خریدار داخلی زیادی وجود داشت. این مساله منجر به این شد که دامنه افزایش قیمت ها در داخل طوری باشد که جذابیت صادرات از بین برود.
 
این کاهش نرخ ارز عمدتاً واردات ما را محدود کرده است، اما بر صادرات ما آنچنان تاثیر نگذاشته است. به طور کلی افزایش نرخ ارز در کنار تورم داخلی توان تولیدکننده داخلی را تضعیف کرده و قدرت صادراتی او را تا حدی گرفته است. 

اگر بخواهیم تصویری کلی از اثر تغییرات ارزی بر مبادلات بدهیم، چه می توان گفت؟ 

ما یک مقدار حرکت کرده ایم به این سمت که به جای محدودیت های تعرفه ای، محدودیت های غیر تعرفه ای جایگزین کنیم. مثلاً تفکیک چند نرخی ارز ایجاد می کنیم، دسته بندی کالاها را می کنیم. این محدودیت به خاطر بحث های ارزی ماست. 

محدودیت های ارزی، تجارت خارجی ما را متاثر کرده است. از آن طرف هم محدودیت منابع ریالی ما تاثیر گذاشته است. ممکن است ارز باشد اما ریال نباشد و اینکه بازار تا چه حد کشش داشته باشد. همه اینها مانند یک سیکل می تواند تاثیر گذاشته باشد. 

در همین فهرست کشورهای طرف مبادله، بیشترین افزایش صادرات به کشور عراق صورت گرفته بود. چشم انداز بازرگانی خارجی با این کشور به چه صورتی است؟ 

صادرات غیرنفتی ما به کشورهای همسایه، رشد عمده ای داشته و تکیه گاه ماست. این نشان می دهد باید توجه زیادی به همسایگان مان داشته باشیم. دوم اینکه ترازمان با این کشورها خیلی مثبت است. نفت و اقلامی مثل آرد و نان و عمدتاً هم اقلامی که ارزش افزوده صنعتی در کشور دارند وارد می کنند. این کشورها صادرات چندانی هم به ما ندارند. برای همین باید یک توجه جدی شود. علاوه بر این حفظ بازارهای سنتی هم از اهمیت خیلی جدی برخوردار است. همان طور که در بازار نیز می گویند نگه داشتن مشتری از پیدا کردن مشتری جدید خیلی مهم تر است. نباید بازارهای خودمان را به همین راحتی واگذار کنیم. بازار جدید به دست آوردن خوب است، تنوع و گستردگی بازار امری درست است، اما به شرطی که منجر به حذف بازار دیگری نشود.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir