چهار گلوگاه نفتی ایران

اقتصاد ایرانی: صنعت نفت یکی از حوزه هایی است که خارجی ها پیش از تحریم ها در آن حضور فعالی داشته و در پساتحریم نیز علاقه مند به بازگشت به آن هستند. این شرکت های علاقه مند به حضور در طرح های توسعه ای و اکتشافی صنعت نفت در قالب تامین کننده مالی و صادرکننده قطعات و تجهیزات هستند؛ اما برای حضور خارجی ها مشکلاتی وجود دارد. اولین مشکل، شکل کنونی قراردادهای نفتی است. دوم، مشکل نبود یک برنامه جامع در صنعت نفت ایران است که به تصمیم گیری سلیقه ای در دولت های مختلف می انجامد و سوم، افزایش هزینه تولید نفت در ایران به دلیل عدم سرمایه گذاری در دوران تحریم است. اما چهارمین مشکل به قیمت های کنونی نفت برمی گردد که شرکت های بین المللی را به کاهش سرمایه گذاری در این حوزه سوق داده است.
به گزارش دنیای اقتصاد، این روزها رفت و آمد به وزارت نفت زیاد شده است و این وزارتخانه که چند سالی بود میهمان خارجی نداشت، هر هفته حداقل میزبان یک هیات اقتصادی خارجی است. در واقع با به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای با غرب و انجام توافق کشورهایی که طی سه سال اخیر به دلیل تحریم ها از صنعت نفت ایران رفته بودند حالا در حال لحظه شماری برای رفع تحریم ها هستند و مذاکرات برای بازگشت به ایران را آغاز کرده اند.
روز گذشته نیز وزیر نفت پذیرای خوزه مانوئل سوریا لوپز، وزیر صنعت، انرژی و گردشگری اسپانیا بود و برای افزایش روابط با شرکت های اسپانیایی در حوزه نفت و گاز مذاکره کرد، بر اساس این مذاکرات ایران صادرات ۲۰۰ هزار بشکه ای نفت به این کشور را بعد از رفع تحریم ها آغاز خواهد کرد. در همین روز همچنین دیداری با راینر زله، مدیرعامل شرکت او ام وی اتریش، یکی از شرکت های بزرگ و صاحب نام در حوزه صنعت نفت داشت. راینر زله معتقد است که قراردادهای نفتی کنونی ایران مهم ترین مشکل حضور شرکت او ام وی بعد از تحریم ها در ایران است.

با نگاهی به کشورهایی که تاکنون با ایران مذاکره کرده اند و مقامات عالی رتبه خود را به تهران فرستاده اند می توان به سطحی که مذاکرات در جریان است، پی برد و برخی رمز گشایی ها از این مذاکرات انجام داد. نگاه سطحی به جدول آمده در متن نشان می دهد همه کشورهای مذاکره کننده با وزیر نفت پیش از تحریم ها روابط اقتصادی گسترده ای با ایران داشته اند و بیشتر آنها خریدار نفت ایران بوده اند که به دلیل تحریم ها یا واردات نفت خود از ایران را به کلی قطع کرده اند یا به طور چشمگیری کاهش داده اند. بر همین اساس به نظر می رسد مذاکره برای افزایش صادرات نفت مهم ترین محور این مذاکرات بوده است. بعضی از این کشورها تلویحا اعلام کرده اند که بعد از رفع تحریم ها خرید نفت از ایران را از سر می گیرند و مشتریان آسیایی نیز برای افزایش خرید نفت از ایران ابراز آمادگی کرده اند. اما در شرایطی که قیمت نفت حدود ۶۰ درصد طی یک سال افت کرده و بازار نفت با بیش از ۳ میلیون بشکه مازاد عرضه مواجه است قانع کردن هر کشوری برای خرید نفت باید همراه با امتیازاتی باشد. با توجه به مذاکرات انجام شده می توان گفت امتیازی که ایران برای مشتریان نفتی خود درنظر گرفته قول مساعدت و همکاری برای بعد از تحریم ها است. در این مذاکرات هر دو طرف برنده بیرون می آیند، از طرفی ایران که برای بازگشت به بازارهای بین المللی با مشکل بازاریابی مواجه است و باید با کشورهایی که طی مدت تحریم ها جای ایران در بازارهای جهانی گرفته اند را رقابت کند، مشکلات بازاریابی خود را رفع می کند و برای افزایش ۵۰۰ هزار بشکه ای صادرات روزانه نفت گامی بلند بر می دارد و هم برای مرحله دوم افزایش تولید نفت یعنی رسیدن به ۵.۴ میلیون بشکه نفت در روز ظرف سه سال آینده آماده می شود.

خارجی ها در چه حوزه ای وارد می شوند؟

اما خارجی ها خود در چه زمینه هایی علاقه به حضور دارند؟ زنگنه پیش از این اعلام کرده بود که حضور خارجی‎ ها صرفا به واردات کالا منتهی نمی شود بلکه ایران در نظر دارد با همکاری این شرکت ها خود به تولید کالاهای مورد نیاز در صنعت نفت ایران و منطقه اقدام کند و در سال های آینده ایران به یکی از صادرکنندگان کالاهای نفتی در منطقه تبدیل شود. بر این اساس یکی از مهم ترین محورهای مورد مذاکره واردات کالا و همکاری برای ساخت آنها است.

ایران در نظر دارد صادرات خود را افزایش دهد و در کنار علاقه خارجی ها برای حضور مجدد در صنعت نفت ایران، دیپلماسی انرژی برای بازاریابی نفت ایران جریان دارد. وزیر نفت برای افزایش صادرات نفت در چند گام برنامه هایی دارد. به گفته وی در گام اول بلافاصله بعد از تحریم ۵۰۰ هزار بشکه به صادرات نفت ایران اضافه خواهد شد. در گام دوم چند ماه پس از رفع تحریم ها ۵۰۰ هزار بشکه دیگر و در گام سوم تا انتهای سال ۲۰۱۶  صادرات نفت را به ۲.۴ میلیون بشکه در روز خواهد رساند. به نظر می رسد تمام مذاکرات انجام شده در راستای همین اهداف افزایش تولید باشد. در واقع در حال حاضر وزارت نفت در حال بازاریابی برای افزایش یک میلیون بشکه‎ ای صادرات و تولید نفت ایران بعد از تحریم است اما در گام بعد به دنبال جذب سرمایه و بستن قرارداد با شرکت های خارجی برای افزایش تولید و توسعه و نگهداشت میادین نفتی ایران است. مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران نیز روز گذشته درباره اینکه با برداشتن تحریم ها و افزایش تولید ٥٠٠ هزار بشکه ای نفت ایران در نخستین گام، اولویت صادرات نفت ایران چه بازارهایی خواهد بود، گفت: تلاشمان تنوع در صادرات نفت است؛ همانطور که قبل از تحریم ها اروپایی ها از جمله مشتریان نفت ایران بودند بعد از تحریم ها نیز این گونه خواهد بود. قمصری افزود: با افزایش ٥٠٠ هزار بشکه تولید نفت ایران، صادرات این میزان نفت در بازارهای اروپا و آسیا تقسیم خواهد شد.

اما یکی از مشکلات مهم ایران در سال های تحریم نبود سرمایه بوده است. در واقع هر سال ایران باید به میزان مشخصی سرمایه خارجی جذب کند حال با رفع تحریم ها نه تنها باید به این برنامه بازگردد بلکه باید به جبران سال های تحریم بپردازد. در حاشیه نمایشگاه بین المللی نفت امسال وزیر نفت در پاسخ به این سوال که صنعت نفت ایران به چه میزان سرمایه نیاز دارد، گفت: در مجموع برای صنعت نفت، گاز و پتروشیمی حدود ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز داریم. شاید در آن زمان برخی این مقدار را کمی اغراق شده می دانستند اما بعدها وال استریت ژورنال نیز از نیاز ۱۸۶ میلیارد دلاری صنعت نفت ایران گفت و کمی قبل تر سعید قوام پور، مدیر کل برنامه ریزی وزارت نفت ایران اعلام کرد بر اساس برنامه ریزی های انجام شده صنعت نفت کشورش به حداقل ۱۰۰ و حداکثر ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری طی برنامه ششم توسعه نیاز دارد. بر همین اساس فاینانس طرح های نفت و گاز یکی از علاقه مندی های دو طرف مذاکره کننده است.

مشکلات پیش روی جذب سرمایه خارجی

با وجود اینکه ایران به دلیل منابع عظیم نفت و گازی یکی از گزینه های جذاب برای سرمایه گذاری محسوب می شود اما همواره شرکت های خارجی از برخی موانع برای حضور در ایران گلایه دارند.

مهم ترین مشکلی که همه شرکت های خارجی که قصد حضور در صنایع بالا دست صنعت نفت را دارند بر آن اذعان دارند شکل کنونی قراردادهای نفتی یا همان قراردادهای بیع متقابل است. به گفته این شرکت ها قراردادهای قدیمی تضمین کننده منافع آنها در ایران نیست و این یکی از دلایل دلسرد شدن سرمایه گذار خارجی برای حضور در ایران است. در حال حاضر وزارت نفت در حال تدوین شکل جدید و تکامل یافته ای از قراردادهای قبلی است که به گفته کارشناسان هم حافظ منافع ملی است و هم برای سرمایه گذار جذابیت بیشتری دارد. این قراردادها آذر امسال در لندن رو نمایی می شود.

عدم تمرکز مدیریت در بخش های اصلی، یکی دیگر از مشکلات ساختاری اقتصاد ایران به خصوص در حوزه نفت برای جذب سرمایه و همکاری با شرکت های خارجی است. با نگاهی به مذاکراتی که طی ۳۰ سال اخیر در صنعت نفت ایران انجام شده است به حجم عظیمی از مذاکرات بی نتیجه می رسیم که به دلیل تعدد افراد تصمیم گیرنده، ناتمام مانده اند. در واقع با تغییرات مدیریتی سلایق نیز تغییر کرده و بسیاری از مذاکرات و قراردادهایی که به مرحله نهایی رسیده بودند، لغو شدند و این مساله برای سرمایه گذار خارجی نگرانی هایی را به دنبال دارد. به طور مثال مهندس پیوندی درخصوص حضور ژاپنی ها در صنعت نفت ایران گفت که با وجود حضور ژاپنی ها و مذاکره با وزیر نفت، احتمال اینکه آنها به طور جدی وارد مذاکره شوند کم است چراکه این کشور دو تجربه نا کام با ایران دارد؛ اول پتروشیمی بندر امام در اوایل انقلاب و دوم مذاکره برای حضور در طرح توسعه میدان آزادگان. اما در سال های تحریم سرمایه گذاری در زیر ساخت ها و چاه های نفتی کنونی برای نگه داشت و ضریب بازیافت کمتر از پیش و حتی می توان گفت متوقف شد و بر این اساس هزینه تولید نفت از چاه های نفتی ایران بیشتر از قبل است و به طور کل سرمایه گذار خارجی پول بیشتری باید وارد صنعت نفت ایران کند. بر این اساس جذابیت برای حضور کمتر از قبل شده است.

اما یکی از معضلاتی که توسط مدیر عامل شرکت نفت او ام وی اتریش نیز به آن اشاره شد کاهش قیمت نفت است. قیمت نفت طی یک سال اخیر بیش از ۶۰ درصد افت کرده است و بر این اساس بسیاری از شرکت های سرمایه گذار در میادین نفتی به کاهش سرمایه گذاری های خود پرداخته اند. برخی بر این باورند که باوجود این مساله کار برای ایران برای جذب سرمایه دشوارتر می شود اما مسوولان وزارت نفت نظری خلاف این دارند. وزیر نفت اخیرا اظهار کرد که کاهش قیمت نفت سرمایه گذاری در صنعت نفت ایران را جذاب تر می کند؛ چراکه هزینه تولید نفت از میادین نفتی ایران بسیار کمتر از بسیاری از میادین نفتی جهان است و شرکت های خارجی که به دلیل افت قیمت نفت از میادین نفتی که هزینه تولید بالایی دارند خارج شده اند جذب ایران خواهند شد.

مذاکره با مقامات اسپانیایی

روز گذشته ساختمان وزارت نفت در خیابان طالقانی میهمان وزیر انرژی، صنعت و گردشگری اسپانیا بود. خوزه مانوئل سوریا لوپز از تمایل شرکت های اسپانیایی برای همکاری با شرکت های ایرانی با هدف تولید مشترک و حضور در بازار خاورمیانه خبرداد.

وی پس از دیدار با بیژن زنگنه وزیر نفت ایران در جمع خبرنگاران گفت: ایران و اسپانیا در طول سال های گذشته روابط اقتصادی خوب و سازنده ای داشتند که متاسفانه به دلیل تحریم ها این همکاری ها تا حدودی دچار مشکل شد. وی افزود: با وجود تحریم ها در سال های گذشته شرکت های اسپانیایی به فعالیت های خود در بخش هایی که شامل تحریم ها نمی شد، ادامه دادند و اکنون امیدواریم در دور تازه همکاری ها پس از لغو تحریم ها شرکت های اسپانیایی در بخش های اقتصادی، صنعتی و انرژی ایران حضور فعال تری داشته باشند.

وزیر صنعت، انرژی و گردشگری اسپانیا عنوان کرد: ایران نه تنها به دلیل اهمیت و فوق العاده بودن بازارش بلکه به عنوان پایگاه پیشرفت و نقطه پرتاب به بازارهای منطقه نقشی بسزا دارد. سوریا لوپز با بیان اینکه نمایندگان شرکت های حاضر در این هیات از بخش های نفت، گاز، زیرساختی، مهندسی، صنعتی و انرژی های نو بودند، گفت: ایران و اسپانیا در همه این بخش ها برای همکاری مطلوب در آینده به توافق رسیدند از این رو در نظر داریم برای آغاز همکاری در این حوزه ها بحث های جدی و مذاکرات اساسی را آغاز کنیم. وی درباره همکاری ها در صنایع نفت و گاز یادآور شد: شرکت های اسپانیایی خواهان همکاری با شرکت های ایرانی در حوزه اکتشاف، پالایش و افزایش ظرفیت های پالایشی هستند.

وزیر صنعت، انرژی و گردشگری اسپانیا تصریح کرد: شرکت های اسپانیایی همچنین می توانند در زمینه انتقال فناوری، صادرات کالا و تجهیزات مرتبط با صنایع نفت و گاز با ایرانی ها همکاری و مشارکت کنند. سوریا لوپز افزود: اسپانیا می تواند به عنوان کانالی برای انتقال گاز ایران به اروپا ایفای نقش کند. وزیر صنعت، انرژی و گردشگری اسپانیا اظهار کرد: امیدواریم موضوعات مورد نظر برای همکاری را در قالب یک توافق نامه آماده کنیم و پس از رفتن به اسپانیا برای وزارت نفت ایران ارسال کنیم.

وزیر نفت زنگنه همچنین بلافاصله بعد از دیدار با وزیر صنعت، انرژی و گردشگری اسپانیا با راینر زله، مدیرعامل شرکت او ام وی اتریش دیدار و گفت وگو کرد. مدیرعامل شرکت او ام وی اتریش پیش از سفر به ایران در گفت وگویی با رویترز با بیان اینکه حضور در پروژه های نفت و گاز ایران، فرصتی بزرگ برای این شرکت است، گفت: توافق جامع هسته ای ایران و کشورهای گروه ١+٥ گزینه های جذابی را برای سرمایه گذاری در پروژه های نفت و گاز ایران پیش روی شرکت های جهان قرار می دهد.

زله با بیان اینکه شرکت او ام وی می تواند با فناوری های خود به توسعه میدان های نفت و گاز ایران کمک کند، افزود: ایران برای جذب سرمایه های خارجی و شرکت های بین المللی نفت و گاز در پروژه های نفتی خود، با توجه به افت قیمت های جهانی نفت خام که شرکت ها را به کاهش سرمایه گذاری های خود سوق داده است، باید مشوق های جذاب تر و بهتری در قراردادهای نفتی خود پیشنهاد دهد.