ایران فرصت تازه شل

اقتصاد ایرانی: سخنگوی شرکت «شل»، از ایران به عنوان «یک فرصت تازه» تعبیر کرد و از برنامه ریزی این غول نفتی اروپایی برای مشارکت بلندمدت در طرح های صنعت نفت ایران خبر داد.
به گزارش شرق، توافق هسته ای ایران، راه ورود شرکت ها و غول های اقتصادی خارجی را به ایران باز کرده است. این شرکت ها با اطمینان به اینکه در ماه های آینده، تحریم ایران برداشته می شود، مصمم تر از گذشته، رفت وآمدهای خود به ایران را آغاز کرده اند و با رایزنی های متعدد در حال برنامه ریزی برای بازگشت به ایران و حضور فعال در طرح های اقتصادی ایران به ویژه صنعت نفت هستند.
در جریان حضور هیأت های خارجی همچون، آلمان، فرانسه، ایتالیا و ژاپن، مدیران و نمایندگان شرکت های نفتی نقشی فعال داشتند و یکی از محورهای اصلی مذاکرات این هیأت ها با مقامات ایرانی، همانا همکاری های نفتی و گازی بود. از منظر شرکت های نفتی، جذابیت های صنعت نفت ایران به اندازه ای است که می تواند زمینه ساز مناسبات جدید با ایران باشد. پیش از این در حاشیه اجلاس فصلی اوپک در وین اتریش، مدیران شرکت های نفتی اروپایی با حضور در محل اقامت وزیر نفت، با وی درباره آغاز همکاری های جدید نفتی مذاکره کرده بودند.
در این راستا، شرکت های نفتی اروپایی و غیراروپایی، رقابت اعلام نشده ای را برای بازگشت پایدار به ایران آغاز کرده اند. این رقابت درحال حاضر در قالب «پیش دستی در مذاکره» است و پیش بینی می شود در ماه های آینده با لغو عملی تحریم ها و رونمایی از قراردادهای جدید نفتی، عملا رقابت شکل جدی تری به خود بگیرد.
سخنگوی شرکت نفتی «شل»، استراتژی شرکت متبوعش را در مورد ایران «بسیار جدی» و «معطوف به فرصت های ممکن» توصیف کرده و می گوید: «راهبرد تجاری «شل» براساس اصل «مشارکت بلندمدت» و «ایجاد ارزش» و «ارزش آفرینی» برای شرکا است؛ به گونه ای که هرگاه در این راهبرد موفق به کشف «فرصت» شویم، حتما به آن خواهیم پرداخت». این دقیقا همان راهبردی است که مدیر ارشد اجرائی شرکت «شل» چندی قبل به رویترز اعلام کرده بود: «در صورت آمادگی ایران، فرصت سرمایه گذاری در صنایع نفت و گاز این کشور را بررسی خواهیم کرد».
اکنون با تعیین تکلیف پرونده هسته ای و رفع تحریم ها، شرکت «شل» نگاه عمیق تری به زمینه ای به نام «صنعت نفت ایران» پیدا کرده است. این زمینه ذیل یک «استراتژی»، از نظر زمانی به معنای «حضور بلندمدت» و «مشارکت» است که هدف آن همانا «ارزش آفرینی» است و مسامحتا هدفی به نام «توسعه صنعت نفت ایران» را دنبال می کند.
نورالدین وفاتی با اشاره به ظرفیت های بالای اقتصاد ایران گفت: ایران منابع بسیار سرشاری از نفت و گاز در اختیار دارد و از جمله کشورهای ریشه دار در تاریخ و فرهنگ دنیاست.
وی با اشاره به اینکه رویکرد شرکت «شل» به ایران، رویکردی «خیلی جدی» و «معطوف به فرصت های ممکن» خواهد بود، در مورد زمان و چگونگی بازگشت این شرکت به ایران تأکید کرد: «با رفع عملی تحریم ها و محدودیت ها بر سر راه فعالیت شرکت های نفتی، «شل» علاقه مند به حضور و ایفای نقش و کشف فرصت های تازه در توسعه صنعت نفت و گاز ایران است. به طور کلی شرکت «شل» حدود یک قرن سابقه فعالیت در خاورمیانه دارد و در طول این مدت به توسعه صنعت نفت کشورهای این منطقه کمک های زیادی کرده است». سخنگوی «شل» به طور مشخص راهبرد این شرکت برای بازگشت به ایران را این گونه بیان می کند: «راهبرد تجاری ما بر اساس اصل «مشارکت بلندمدت» و «ایجاد ارزش» و «ارزش آفرینی» برای شرکا است. هرگاه در این راهبرد موفق به کشف «فرصت» شویم، حتما به آن خواهیم پرداخت». وفاتی همچنین با اشاره تلویحی به مدل قراردادهای جدید نفتی ایران، اظهار کرد شرکت متبوعش در مورد ایران، یک نگاه رو به جلو دارد که مبتنی بر «رژیم مالی جدید» پیشنهادی از طرف ایران است که در این زمینه مشغول بررسی و نیل به یک فهم دقیق تر هستند.
نورالدین وفاتی در پاسخ به این سؤال که «به چه زمینه ها یا پروژه هایی در حوزه بالادستی و پایین دستی صنعت نفت ایران علاقه دارید؟» جواب داد: «هنوز زود است که در مورد پروژه هایی که ممکن است علاقه مند باشیم، اظهارنظر کرده یا از آنها نام ببریم اما چنان که قبلا هم تأکید کردیم، استراتژی ما مبتنی بر مشارکت بلندمدت است. بنابراین در زمان مقتضی مسلما راهبردهایمان را پیگیری خواهیم کرد و ایران نیز از این امر مستثنا نیست».
سخنگوی «شل» در مورد خروج این شرکت از ایران در سال ٢٠١٠ توضیح داد که شرکت متبوع وی سابقه فعالیت زیادی در ایران دارد. اما «تمامی فعالیت های تجاری و عملیاتی در حوزه بالادستی صنعت نفت ایران» و همچنین «برنامه های توسعه ای و تجاری» خود را متوقف کرد که این توقف به دلیل هماهنگی با تصمیمات سازمان ملل و اتحادیه اروپا و آمریکا در اعمال تحریم ها بوده است. این اتفاق در تابستان ٢٠١٠ رخ داد. از وفاتی در مورد بدهی شرکت «شل» به شرکت ملی نفت ایران سؤال کردم که وی پاسخ داد: «بدهی معوقه «شل» به شرکت ملی نفت ایران بابت برداشت محموله های نفت خام تا قبل از سه ماهه دوم سال ٢٠١٢ بوده است که به خاطر اعمال تحریم، امکان پرداخت و تسویه مبالغ وجود نداشته و این بدهی بر ذمه شرکت «شل» قرار گرفته است». وفاتی اضافه کرد که کل مبلغ بدهی بر حسب «دلار» و طبق نرخ های ارز مربوطه «در مقطع تسویه حساب»؛ محاسبه خواهد شد. سخنگوی شرکت «شل» تصریح کرد «این موضوع به اطلاع تمامی سهام داران شرکت رسیده و همه در جریان آن هستند و هم اکنون به دنبال راهکارهایی هستیم که بتوانیم هرچه سریع تر نسبت به پرداخت و انتقال این بدهی اقدام کنیم».

تأسیس و آغاز فعالیت ها

«رویال داچ شل» در سال ١٩٠٧ و از ادغام دو شرکت «رویال داچ» هلندی و «شل» انگلیسی و با عنوان «رویال داچ شل» در شهر لندن پا گرفت. طرف بریتانیایی مالک ٤٠ درصد و طرف هلندی هم مالک ٦٠ درصد از سهام بود. این شرکت، که زمانی در باشگاه هفت خواهران عضویت داشت، نام بی رقیبی در صنعت بین المللی نفت است و دامنه فعالیت های بسیار زیادی دارد که می توان آنها را در سه گروه طبقه بندی کرد؛
گروه اول مربوط به فعالیت های بالادستی و پایین دستی صنعت نفت است؛ از فعالیت های بالادستی اکتشاف و تولید نفت خام گرفته تا تولید انواع سوخت ها و فراورده های نفتی و روغن ها و سوخت های مخصوص (سوخت خودروهای مسابقه و همچنین سوخت های مناسب صنایع دریانوردی و هوایی) و انواع قیرهای صنعتی و  LPGگروه دوم مربوط به فعالیت های جانبی مرتبط با صنعت نفت است؛ مانند جایگاه داری (به روایتی بیش از ٢٥ هزار پمپ بنزین در ایالات متحده و مالک بزرگ ترین شبکه عرضه سوخت در این کشور)، معاملات نفتی و حمل و نقل نفت خام و فراورده و روان کننده ها (لوبریکانت)های تجاری، صنعتی، گوگرد و ...
و گروه سوم هم با عنوان global solution شناخته می شود که شامل ارائه راهکارهای تجاری، صنعتی و مدیریتی به شرکت های تجاری و نفتی در راستای بهبود فعالیت های آنهاست. این شرکت درحال حاضر در نقاط مختلف جهان در حوزه های بالادستی و پایین دستی صنعت نفت فعال است و بخش قابل توجهی از تولید، توزیع و مصرف نفت دنیا را در اختیار دارد.

شل در ایران

شرکت «شل» در سال ١٩٥٤ طی مشارکت در قرارداد کنسرسیوم به صنعت نفت ایران وارد شد. در قرارداد کنسرسیوم، شرکت نفت ایران و انگلیس ٤٠ درصد، شرکت های آمریکایی نیز ٤٠ درصد، شرکت «شل» ١٤ درصد و شرکت نفت فرانسه شش درصد در منافع کار سهیم بودند. برخی اسناد حاکی است که کشف بزرگ ترین میدان گازی دنیا؛ یعنی پارس جنوبی؛ در سال ١٩٧١ با مشارکت دو شرکت «شل» و «آجیپ» صورت گرفته است. در مقطع بعد از انقلاب، یکی از شناخته شده ترین فعالیت های «شل» در ایران به میدان های سروش (در فاصله ٨٠ کیلومتری جنوب غربی جزیره خارک) و نوروز (در فاصله ٥٠ کیلومتری شمال میدان سروش) برمی گردد. طرح توسعه این دو میدان یکی از طرح های بیع متقابل شرکت ملی نفت ایران به ارزش حدود ١,٢ میلیارد دلار بود که قرارداد آن در سال ١٣٧٨ منعقد شد. پیمانکار متعهد شد نسبت به توسعه این میادین اقدام و تولید نفت خام از این دو میدان را در دو مقطع، ابتدا ٦٠ هزار بشکه و درنهایت ١٩٠هزار بشکه (شامل صد هزار بشکه از میدان سروش و ۹۰ هزار بشکه از میدان نوروز) شروع کند. قرار بود این سرمایه گذاری در یک برنامه هفت ساله به همراه حق الزحمه و سود پیمانکار از محل فروش نفت خام تولیدی میدان به پیمانکار برگردد.
نفت خام این دو میدان، بسیار سنگین با درجه api معادل ٢٠ بود که با عنایت به قیمت های نفت خام در آن زمان، ظاهرا انتقال این حجم از نفت به ساحل برای فراوری اولیه مقرون به صرفه نبود، بنابراین وزارت نفت پیمانکار را متعهد کرد سکوهای ویژه ای را که دارای سیستم های تصفیه آب و نمک و گازهای همراه باشد در این میادین نصب و راه اندازی کند.
بنا به گفته متخصصان، شرکت «شل» طراحی بی نظیری را در ساخت سکوی سروش به کار برد و با هدف استفاده بیشتر از فضا به جای توسعه طولی، در عرض پیش رفته و کارخانه های اصلی را در شش طبقه تعبیه کرده و ٩ هزار متر مربع را در این مجموعه جای داد.
اما گویا همه چیز به خوبی این سکوها نبود و این شرکت اشتباهاتی هم داشت. در اوایل سال ١٣٨٥ مدیرعامل وقت شرکت فلات قاره خواستار تسریع رفع اشکالات توسط شرکت «شل» شده بود. به دنبال آن مدیرعامل وقت شرکت متن از «اشکالات تأسیسات نمک زدائی» این پروژه خبر داد و تصریح کرد که پیمانکار در طراحی تأسیسات فرآورش دچار اشتباه و نارسایی شده است.
همچنین یکی دیگر از فعالیت های شرکت «شل»، امضای تفاهم نامه اولیه پروژه «ال. ان. جی» بوده که البته هرگز به اجرا نرسید.
قرار بود شرکت «شل» در زمینه solutionها نیز اقداماتی در ایران انجام دهد. از جمله در شرکت های پایین دستی صنعت نفت، سیستم هایی موسوم به «داشبورد» ارائه و راه اندازی شود.
در واقع «داشبورد» به مدیران این امکان را می‏دهد تا با تعریف، نظارت و تحلیل شاخص های کلیدی عملکرد در ایجاد تراز بین اهداف و فعالیت‏ها، نمایان کردن ‏تمامی فعالیت‏های سازمان و ایجاد یک محیط نمایش مشترک بین اهداف و فعالیت‏ها برای تصمیم سازی درست و کارآمد اقدام کنند. یعنی چیزی همانند داشبورد خودروها که علائم کارکرد خودرو از قبیل حجم سوخت، دمای موتور، وضع سیستم برقی، روغن ها، سرعت، دور موتور و امثال آن را در اختیار راننده قرار می دهد.
برای فهم موضوع می توان به سیستم ERP اشاره کرد که هم اکنون توسط خود وزارت نفت در دست اقدام است. داشبورد می تواند یکی از ماژول های ERP هم باشد.  در نهایت امکان تعریف و راه اندازی این سیستم ها در بخش های پایین دستی صنعت نفت میسر نشد. تحریم های اقتصادی اعمالی از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا، زمینه قطع مناسبات «شل» با ایران را فراهم آورد. با رفتن «شل» از طرح های صنعت نفت ایران، داستان این شرکت به پایان نرسید، چراکه بدهی این شرکت به ایران (که گفته می شود چیزی حدود ٢,٥ میلیارد دلار است) تسویه نشد. این مسائل، راه مذاکره برای چگونگی تسویه این بدهی را باز کرد که البته باز هم به دلیل تحریم های اقتصادی، تاکنون به نتیجه نرسیده و اکنون طرفین در مقطع رفع تحریم ها به دنبال راهکارهایی هستند که بتوانند هرچه سریع تر این بدهی ها را تسویه کنند. توافق هسته ای ایران با ١+٥ بار دیگر امیدهای «شل» را برای بازگشت به ایران زنده کرده است، اما واقعیتی که شرکت های نفتی (و ازجمله شرکت «شل») نباید از آن غافل شوند این است که «شرایط حضور» و «فعالیت» جدید آنها در ایران، با گذشته متفاوت است و آنها باید خود را با شرایط صنعت نفت ایران تطبیق دهند.