آژیر مهاجرت به کلان ‌شهرها

اقتصاد ایرانی: متولیان حوزه نیرو و کشاورزی در گردهمایی مشترک با بررسی طرح احیا و تعادل بخشی به استفاده از منابع آب زیرزمینی، پیامد ثانویه 15 سال خشکسالی مستمر در کشور را افزایش مهاجرت و حاشیه نشینی اطراف کلان شهرها اعلام کردند. آمارها از منابع آبی حکایت از آن دارد که سال به سال وضعیت بحرانی تر می شود؛ به طوری که اگر چاره جویی در این زمینه نشود، علاوه بر صدمه دیدن بخش کشاورزی و بیکاری کشاورزان، امنیت غذایی نیز به مخاطره می افتد. به گفته مسوولان، باید با همیاری تمامی دستگاه ها تلاش کرد هرچه سریع تر کشور از این بحران خارج شود.

به گزارش دنیای اقتصاد، هشدارها نسبت به مساله کم آبی و اضافه برداشت از آب های زیرزمینی، متولیان حوزه نیرو و کشاورزی را سر میز مذاکره برای چاره جویی نسبت به حل این چالش کشاند. وزرا و مدیران ستادی و استانی وزارتخانه های نیرو و جهادکشاورزی روز گذشته در اولین گردهمایی مشترک خود به بررسی طرح احیا و تعادل بخشی به استفاده از منابع آب زیرزمینی پرداختند. آمارها از وضعیت آب حکایت از آن دارد که سال به سال وضعیت بحرانی تر می شود و اگر چاره جویی در این زمینه صورت نگیرد، علاوه بر صدمه دیدن بخش کشاورزی و بیکاری کشاورزان، پدیده مهاجرت و حاشیه نشینی اطراف کلان شهرها نیز بیشتر خواهد شد. انسداد چاه های غیرمجاز به خصوص در بخش کشاورزی و تعیین میزان مجاز مصرف آب در بخش های مختلف کشاورزی، صنعت، شرب و فضای سبز از جمله راهکارهای وزارت نیرو برای مدیریت مصرف است. در مقابل مسوولان وزارت جهاد کشاورزی نیز معتقدند وزارت نیرو برای جلوگیری از تبخیر آب پشت سدها باید تدبیر اساسی کند، چرا که میزان تبخیر آب بیش از اتهاماتی است که به مصرف آب بخش کشاورزی وارد می شود.

نشانه های بحران آبی کشور

در این گردهمایی وزیر نیرو با هشدار نسبت به بحران آبی کشور، گفت: همگی باید دست به دست هم بدهیم و قبل از آنکه سلامت مردم مورد تهدید قرار گیرد، به طور جدی به دنبال حل بحران آب باشیم. به گفته حمید چیت چیان، برخی مساله آب و اهمیت آن و بحران آب را کمتر از واقعیت ارزیابی می کنند؛ در حالی که این مشکل پیچیده دارای ابعاد فنی، اقتصادی و امنیتی است. وزیر نیرو در خصوص وضعیت منابع آب زیرزمینی کشور نیز گفت: در سال های اخیر قریب به ۶ میلیارد مترمکعب در سال از میزان آب قابل تجدید، بیشتر استفاده کرده ایم، به طوری که جمع کل برداشت مازاد از ذخایر آب استاتیک به ۱۱۴ میلیارد متر مکعب رسیده و سطح ایستایی آب مرتب در حال کاهش است.

هم اکنون نیز سالانه ۱۲۰۰ کیلومتر کف شکن چاه ها در کشور انجام می شود. وی افزود: بسیاری از باغ های کشور و هفت هزار هکتار از باغ های پسته خشک شده است، همچنین تالاب ها و دریاچه های ارومیه، بختگان، گاوخونی و هامون نیز رو به سوی خشکی رفته اند؛ این خشک شدن و کاهش روان آب ها و رودخانه های کشور و وجود ریزگردها از دیگر نشانه های بحران آب در کشور است. چیت چیان با بیان اینکه دشت خوزستان از نظر وضعیت آب در شرایط وخیمی به سر می برد، گفت: در استانی مانند کرمان غالب منابع آبی دچار مشکل است و رودخانه کارون نیز با افت شدید کیفیت مواجه شده است؛ به طوری که اهواز، آبادان و خرمشهر که در مجاورت این رودخانه هستند، نمی توانند از آب آن استفاده کنند و وزارت نیرو از کرخه خط لوله بزرگی احداث کرده تا بتواند آب شرب مردم این مناطق را تامین کند.

وی علت بروز این بحران را خشکسالی مستمر ۱۵ ساله و کاهش متوسط بارش کشور دانست و گفت: مشکل دیگری که باعث شده به این بحران بیشتر دامن زده شود، ورود فاضلاب ها (شهری، صنعتی و زه آب های کشاورزی که حامل کود شیمیایی و سموم مورد استفاده هستند) به منابع آب کشور است که باعث شده کیفیت آب را تحت تاثیر قرار دهد. چیت چیان با بیان اینکه وقوع بحران آب محرز است، علل بحران روشن است و ضرورت چاره جویی بسیار سریع است، گفت: آمارها حکایت از آن دارد که سال به سال وضعیت بحرانی تر می شود و اگر چاره جویی نشود بخش کشاورزی صدمه دیده و کشاورزان شغل خود را از دست خواهند داد و پدیده مهاجرت و حاشیه نشینی بیشتر شده و از همه مهم تر امنیت غذایی به مخاطره می افتد.

وی ادامه داد: پیدا کردن مقصر و مسبب این بحران به حل مشکل کمک نمی کند، زیرا حتی اگر مقصر اصلی را هم پیدا و به اشد مجازات برسانیم مشکل بحران آب حل نخواهد شد، بنابراین با فکر و تدبیر و چاره اندیشی و همیاری تمامی دستگاه ها باید تلاش کنیم هرچه سریع تر از این بحران خارج شویم. وزیر نیرو با بیان اینکه در سه دولت گذشته هفت بار شورای عالی آب تشکیل شده است، ولی در دولت تدبیر و امید تاکنون ۱۲ بار شورای عالی آب تشکیل شده تصریح کرد: این مساله حاکی از آن است که دولت به طور خاص و جدی به دنبال راهی برای برون رفت از چالش آب است و به همین خاطر پیشنهاد داده ایم تا شورای حفاظت از آب در استان ها و شهرها و حتی دشت ها تشکیل شود و با تشکیل تشکل های آب بران و حوضه های آبریز و مشارکت مردم، دستگاه های دولتی و نمایندگان کشاورزان بتوانیم برنامه های تخصصی برای خروج از بحران آب داشته باشیم.

وزیر نیرو در حاشیه این مراسم همچنین با اشاره به انسداد چاه های غیرمجاز، گفت: تاکنون ۴۷۰۰ چاه آب غیرمجاز در سطح کشور مسدود شده است، اما تعداد چاه هایی که باید بسته شود بسیار بیشتر از این رقم است. چیت چیان افزود: ۸۰ درصد سرزمین ما در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارد و کاری که می توانیم در حال حاضر انجام دهیم متعادل کردن برداشت آب از منابع آب سطحی و زیرزمینی است، به طوری که بتوانیم در کشور به یک توسعه پایدار دست یابیم. چیت چیان تصریح کرد: با تمهیدات وزارت جهاد کشاورزی، مسدود کردن چاه های کشاورزی به نحوی انجام شده است که موجب کاهش محصولات کشاورزی نشود.

وزیر نیرو ادامه داد: هم اکنون در سطح شورای عالی آب کشور برنامه های مشخصی را در زمینه حل بحران آب زیرزمینی انجام و قوانینی نیز برای ساماندهی چاه های غیرمجاز تعیین شده است.

چیت چیان با بیان اینکه این مساله در تمام دستگاه های مختلف اعم از وزارت نیرو، جهاد کشاورزی و سایر دستگاه های ذی ربط در حال بررسی است، گفت: در سال جاری اعتباراتی که برای اجرای کار تعادل بخشی در نظر گرفته شده در قانون بودجه ۱۴ برابر سال گذشته است. وی تصریح کرد: امیدواریم با مشارکت و تعامل تمامی دستگاه های اجرایی استانی بتوانیم این طرح را در استان ها و دشت هایی که در وضعیت بحرانی منابع آب زیرزمینی قرار دارند، با موفقیت اجرایی کنیم.

راهکار کاهش مصرف آب

در ادامه وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه هم اکنون تمامی برنامه های وزارتخانه بر اساس مصرف بهینه آب و افزایش بهره وری آب انجام می گیرد که روش های نوین آبیاری یکی از این موارد است، گفت: مشکلی که هم اکنون در بخش آب کشور با آن روبه رو هستیم ناشی از افزایش استفاده از تکنولوژی های برداشت آب، عدم مدیریت در این وضعیت و در کنار آنها سودجویی برخی افراد در برداشت مازاد از آب است. محمود حجتی ادامه داد: تا ۵۰ سال گذشته ما در کشور مشکلی به نام بحران آب نداشتیم و مردم و کشاورزان خودشان به بهترین وجه ممکن مدیریت آب و آبخوان داری را انجام می دادند، اما هم اکنون این مدیریت توسط مردم تضعیف شده و ما باید برای این وضعیت راه چاره ای پیدا کنیم. وی افزود: هم اکنون استفاده از بذرهای زودرس در نقاط مختلف کشور در دست بررسی است و استفاده این بذرها به دلیل برداشت زودتر محصول و کم شدن تعداد آبیاری برای یک محصول باعث کاهش ۱۸ درصدی مصرف می شود. وزیر جهاد کشاورزی استفاده از بذرهای مقاوم به شوری و تنش آب را از دیگر طرح های مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی عنوان کرد و افزود: طرح های دیگری همچون تغییر زمان کشت محصولات آب بر همچون چغندرقند از بهاره به پاییزه در دست بررسی و انجام است که با انجام این روش ها مصرف آب برای یک محصول ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش خواهد یافت. حجتی با تاکید بر لزوم ساماندهی چاه های غیرمجاز گفت: در زمان حاضر بیش از ۳۰۰ هزار چاه کشاورزی در کشور وجود دارد که اگر بتوانیم چاه های غیرمجاز موجود را ساماندهی کنیم خواهیم توانست بخش عمده برداشت های مازاد را در سطح کلان تعدیل کنیم، اما این کار باید با تعامل مردم و کشاورزان انجام شود. به گفته وی، از حدود ۶۰۰ دشت کشور بیش از ۳۰۰ دشت وضعیت بحرانی دارد و با اضافه برداشت مواجه است. حجتی تصریح کرد: کنترل و مدیریت اجرای طرح احیا و تعادل بخشی آب های زیرزمینی باید در هر دشت با توجه به وضعیت و ویژگی های خاص آن انجام شود و در این صورت است که خواهیم توانست ابتدا تراز آب را ثابت کنیم و در ادامه آب از دست رفته دشت ها را برگردانیم.

حفظ معیشت کشاورزان

معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در این گردهمایی با بیان اینکه باوجود بحران آبی در کشور، وزارت نیرو مصمم است در معیشت کشاورزان خللی وارد نشود، گفت: ما در برنامه های پنج ساله به اجرای برنامه های تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی مکلف بودیم و در برنامه چهارم نیز به صورت صریح و روشن درج شده بود که دولت و وزارت نیرو با کمک سایر بخش های مرتبط این مساله را به سامان برسانند، ولی با وجود کارهای انجام شده تاکنون موفق به حل بحران آب کشور نشده ایم. رحیم میدانی اظهار کرد: برای تعادل بخشی در منابع آب زیرزمینی راهی جز کاهش در مصرف نداریم.

وی با بیان اینکه بر اساس مبانی که در ابلاغ منابع آب سطحی و زیرزمینی وجود دارد ما باید نسخه هر یک از بخش ها را انتخاب کنیم، افزود: در مورد برخورد با چاه های قبل و بعد از سال ۸۵، تعدیل پروانه های بهره برداری و اصلاح پروانه های بهره برداری با توجه به نیاز آبی منطقه تصمیم گیری شود. وی با اشاره به همکاری وزارت جهاد کشاورزی گفت: وزارت نیرو حاضر است در زمینه برون رفت از معضل بحران آب بخشی از منابع مالی موردنیاز وزارت جهاد کشاورزی را در این زمینه تامین کند.

آخرین فرصت برای حفظ منابع

مشاور وزیر نیرو و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب ایران نیز از سهم ۵۵ درصدی آب های زیرزمینی در آب های کشور و همچنین سهم ۶۳ درصدی آن در تامین آب شرب کشور خبر داد و گفت: بی توجهی به این کالای مهم و اساسی منجر به بلا استفاده شدن ۳۰۰ هزار کیلومتر شبکه های آبرسانی و به خطر افتادن امنیت سیاسی و غذایی کشور شده است.

محمد حاج رسولی ها اظهار کرد: اجرای طرح احیا و تعادل بخشی آب های زیرزمینی کشور یکی از آخرین فرصت های کشور برای حفظ منابع آب زیرزمینی است.وی ابراز امیدواری کرد که با استفاده بهینه از منابع آب زیرزمینی، امنیت غذایی کشور را حفظ کنیم.

وی با اشاره به بروز خشکسالی در کشور، کاهش متوسط میزان بارندگی های سالانه از ۲۵۰ میلی متر به ۲۰۰ میلی متر، کاهش حجم منابع آب تجدیدپذیر کشور از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به ۱۰۰ میلیارد مترمکعب و افزایش حدود ۱.۵ درجه ای دمای هوا، تصریح کرد: بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی، عدم توجه به اقتصاد آب، راندمان و بهره وری پایین در بخش آب، عدم تناسب منابع و مصارف آب به خصوص در کلان شهرها و عدم توجه به آمایش سرزمینی، عمده چالش های بخش آب و کشاورزی کشور است. معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی نیز در این گردهمایی پیشنهاد داد: وزارت نیرو با توجه به محدودیت منابع آبی در کشور پروژه های سدسازی را متوقف کند و اعتبارات مربوط به این پروژه ها را به بخش مصرف آب برای بهینه سازی و مدیریت آن اختصاص دهد.

علی مراد اکبری افزود: در حال حاضر کشور ظرفیت سدسازی بیش از سدهای موجود را ندارد، بنابراین انتظار می رود وزارت نیرو منابع مالی این بخش را به بخش مصرف اختصاص دهد که در همین راستا هماهنگی های خوبی بین دو وزارتخانه نیرو و جهاد کشاورزی انجام شده است. اکبری تصریح کرد: البته مشکل بحران آب به همکاری دستگاه هایی همچون قوه مقننه، قضائیه و مجریه در تشریک مساعی با هم و تصمیم جدی در خصوص اقدامات لازم برای رفع مشکل بحران آب نیاز دارد. معاون وزیر جهاد کشاورزی توسعه روش های نوین آبیاری و کشت گلخانه ای سبزی وصیفی را از اولویت برنامه های این وزارتخانه در دشت های بحرانی و ممنوعه برشمرد.

بیانیه مشترک نیرو و جهادکشاورزی

در پایان این گردهمایی بیانیه مشترک مدیران وزارتخانه های نیرو و جهاد کشاورزی درباره جمع بندی اهداف و نتایج این نشست در جهت نجات منابع آب زیرزمینی کشور در ۱۹ بند صادر شد که شامل موارد زیر است. ۱- تدقیق اطلاعات و آمار منابع و مصارف آب و ایجاد بانک اطلاعات مشترک آب و خاک در سطح ملی و استانی مورد تاکید قرار گرفت. ۲- تاکید بر مشارکت و حضور فعال در شوراهای حفاظت استانی، شهرستانی و شوراهای دشت صورت پذیرفت. ۳- تشکیل تشکل های آب بران و توانمندسازی تشکل های موجود و استقرار الگوی مدیریت مشارکتی در دشت ها مورد تاکید قرارگرفت. ۴- بر اجرای پروژه های طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور مرتبط با هر وزارتخانه و همکاری در اجرای کل طرح به عنوان یک راهکار جدی احیای آبخوان های کشور با اولویت دشت های پایلوت تاکید شد. ۵ -با توجه به لزوم حفظ رویکرد امنیت غذایی متناسب با پتانسیل های منابع آب موجود به ویژه آب قابل برنامه ریزی در محدوده های مطالعاتی کشور، تعیین الگوی کشت مناسب با ظرفیت منابع آب تعیین شده و اقلیم مناطق مختلف ضرورتی اجتناب ناپذیر است. ۶- در جهت بهینه سازی مصرف آب کشاورزی و کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی شرکت کنندگان بر تسریع در به روزرسانی و عملیاتی کردن سند ملی آب تاکید کردند. ۷-عدم تحویل نهاده ها اعم از کود، سم، سوخت، برق و ... به چاه های غیرمجاز و دارای اضافه برداشت مورد تاکید شرکت کنندگان قرار گرفت.

۸- همکاری مشترک وزارتخانه های نیرو و جهاد کشاورزی بر اجرای قانون تعیین تکلیف چاه های فاقد پروانه و انسداد چاه های غیرمجاز و جلوگیری از اضافه برداشت چاه ها، همچنین تعدیل پروانه ها تا رسیدن به تعادل سفره ها در دشت ها و حجم آب قابل برنامه ریزی مربوطه براساس نتایج آماربرداری و بیلان آبی محدوده ها در سال ۹۰ مورد تاکید قرار گرفت.

۹- تغییر رویکرد کشاورزی سنتی به مدرن از طریق توسعه کشت های گلخانه ای با استفاده از منابع آب موجود به نحوی که بهینه سازی مصرف و کم کردن استحصال آب را به دنبال داشته باشد مورد تشویق و حمایت قرار گیرد.

۱۰- با توجه به محدودیت منابع آب و لزوم کاهش برداشت از ذخایر آبخوان ها براجرای مصوبات شورای عالی آب تاکید شد.

۱۱- اجرای کامل مفاد آیین نامه اجرای ماده ۱۱ قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی با همکاری وزارت کشور و سازمان مدیریت و برنامه ریزی و فعال شدن کارگروه های مربوطه با جدیت صورت پذیرد.

۱۲- تشویق و ترغیب کشاورزان و صاحبان چاه ها جهت نصب کنتور روی چاه ها به منظور مدیریت حجم آب استحصالی از طریق چاه ها و متعاقبا مدیریت کشت در اراضی تحت شرب متناسب با حجم آب تحویلی به صورت جدی صورت پذیرد.

۱۳- با هدف بهینه سازی مصرف آب کشاورزی و تشکیل کارگروه های مشترک استانی مرتبط با موضوع در دو وزارتخانه مورد تاکید قرارگرفت.

۱۴- بر موضوع جلوگیری از استفاده از فاضلاب خام و زه آب های آلوده در آبیاری کشاورزی تاکید شد.

۱۵- استمرار برگزاری گردهمایی های مشترک در سال های آتی مورد تاکید شرکت کنندگان قرارگرفت.

۱۶- به منظور پایش و پیگیری نتایج گردهمایی های مشترک بر تشکیل دبیرخانه مشترک دو وزارتخانه تاکید شد.

۱۷- استفاده از فناوری و تکنولوژی جدید در راستای بهینه سازی مصرف آب مورد تاکید واقع شد.

۱۸- نظارت کامل دستگاه های اجرایی بر مطالعات منابع آب و انتخاب بهترین روش آبیاری در راستای بهینه کردن مصرف آب توسط مهندسان مشاور و تاکید بر استفاده از روش های جدید تعیین نیاز آبی گیاه و مطالعات مورد تاکید قرار گرفت.

۱۹- برنامه ریزی و سیاست گذاری توسط وزارت جهاد کشاورزی و نیرو در راستای تعیین و لحاظ میزان آب مجازی در اهداف کلان برنامه ریزی آب کشور مورد اقدام قرار گیرد.