تهران ضلع سوم شطرنج نفتی ریاض-هوستون

اقتصاد ایرانی: تا چندی پیش بسیاری از افراد اعتقاد داشتند که صنعت نفت امریکا به زودی به قدرتمندترین بازار جهان تبدیل خواهد شد. «هارولد هام» یکی از پیشگامان و پایه گذاران نفت شیل در امریکاست؛ او جزو افرادی بود که اعتقاد داشت امریکا به بزرگ ترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل خواهد شد؛ البته زمانی که این عقیده را داشت حتی به ذهنش هم خطور نمی کرد که روزی این شرایط برای صنعت نفت شیل امریکا به وجود بیاید و همه این پیش بینی ها در اما و اگر قرار بگیرد.
یکی از روزهای بهاری که گذشت «هام» به گاردین گفت: «ما انتظار داریم تا ۵۰ سال آینده از انقلاب شیل در امریکا سود ببریم. این بزرگ ترین تحولی است که امریکا تاکنون تجربه کرده است.»
اما دیری نگذشت که بحران صنعت نفت امریکا (که البته بحرانی برای «هام» نیز به شمار می رود) خود را نشان داد.
«هام» که موسس «کانتیننتال ریسورس» یکی از ۱۰ تولید کننده مستقل نفت خام در امریکا، به شمار می رود طی ۶ ماه گذشته حدود ۶.۵ میلیارد دلار ضرر کرده است؛ این رقم بیش از یک سوم درآمد خالص او را تشکیل می دهد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند صنعت نفت امریکا در حساس ترین مقطع تاریخی خود قرار گرفته است. صنعتی که «هام» موسس آن به شمار می رود و برای آن تلاش های بسیاری کرده است از زمانی که به رقیب عربستان سعودی تبدیل شده دچار مشکل شده است. عربستان برای اینکه رقیب جدید خود را از میدان خارج کند تلاش می کند بهای نفت را پایین بکشد تا تولید برای آنها سوددهی نداشته باشد.
به گزارش تعادل، در یک سوی میدان «هام» که از بزرگ ترین تولیدکنندگان خصوصی نفت در ایالات متحده امریکاست و دیگر تولیدکنندگان خصوصی نفت در این منطقه قرار دارند که به قول آقای «هام» قسم خورده اند روزهای فلاکت بار سلطه عربستان سعودی بر بازار جهانی نفت را به پایان برسانند. در سوی دیگر میدان نیز عربستان سعودی و متحدانش در سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام (اوپک) قرار دارند که تلاش می کنند ایالات متحده امریکا و دیگر نوظهوران در بازار نفت را ریشه کن کنند و قدرت ۴۰ ساله خود در بازار جهانی نفت را بازیابند.
قیمت نفت دبلیوتی آی که شاخص نفتی امریکاست در ماه اخیر روی بشکه یی ۵۰ دلار در نوسان بود. این در حالی است که سال گذشته بهای این شاخص نفتی به ۱۱۰ دلار در ازای هر بشکه رسیده بود. در عین حال تعداد چاه های نفتی فعال در ایالات متحده امریکا به ۶۴۵ حلقه سقوط کرده است. تعداد چاه های نفتی فعال در امریکا در سال گذشته ۱۵۰۰ حلقه چاه بود. تعداد فعلی چاه های فعال در امریکا در ۵ سال گذشته به کمترین تعداد خود رسیده است. اوپک در آخرین نشست خود اعلام کرد که با وجود کاهش شدید قیمت نفت، سقف تولید خود را روی ۳۰ میلیون بشکه در روز حفظ خواهد کرد؛ این بدان معناست که همچنان قصد دارد فشار بیشتری به رقبای امریکایی خود وارد کند و به هر قیمتی شده آنها را از میدان رقابت و بازار نفت خارج کند.
اکنون اما «نیروی» جدیدی برای تحت فشار قرار دادن تولیدکنندگان نفتی وارد میدان شده است. توافق تاریخی میان ایران و قدرت های جهانی بالاخره حاصل شد و اکنون با برداشته شدن تحریم ها باید در چند ماه آتی منتظر ورود نفت بیشتر از سوی ایران به بازار جهانی نفت باشیم. ایران جزو بزرگ ترین دارندگان ذخایر نفتی در جهان به شمار می رود و در میان تولیدکنندگان اوپک، چهارمین دارنده ذخایر نفتی محسوب می شود. تحلیلگران انتظار دارند ایران به دنبال این توافق و برداشته شدن تحریم ها یک میلیون بشکه در روز یا بیشتر به تولیدات خود اضافه کند. در حالی که قیمت های جهانی نفت پس از سقوط شدید خود از سال گذشته، در چند ماه اخیر به ثبات نسبی دست یافته بود، زمزمه های توافق در چند هفته اخیر منجر به کاهش ۱۵ درصدی در بهای نفت شد.
البته لازم به ذکر است که پیش از اعلام خبر توافق ایران، درگیری ها و اختلافات میان امریکا و عربستان بر سر منافع انرژی این ۲ کشور باعث نوعی نوسان در بهای جهانی نفت و همچنین اقتصاد جهانی شده بود و چالش های پیش بینی نشده یی میان این ۲ کشور ایجاد کرده بود. سعودی ها برای اینکه بتوانند به راحتی کشور خود را اداره کنند به قیمت های بالا برای نفت نیاز دارند اما از زمانی که انقلاب بزرگ نفتی در بزرگ ترین اقتصاد جهان رخ داده است آنها کنترل خود را بر بازار جهانی نفت از دست داده اند. ایالات متحده امریکا سال های درازی را به راحتی طی کرد و به راحتی به رشد اقتصادی بالایی دست یافت اما اکنون دوران دردناکی را سپری می کند. در حالی که بهای نفت همچنان روند رو به بهبودی نشان نمی دهد، آنها امید دارند قیمت ها دوباره بالا برود و ضررهای شان را جبران کند.
در حال حاضر دیگر مساله فقط «قیمت» نیست بلکه استقلال امریکا و صنعت نفت امریکا که امروز شریان اقتصادی این کشور را در دست دارد در خطر است. در نهایت باید ببینیم این کاهش شدید بهای نفت امری مقطعی و گذراست یا اینکه قرار است سال ها ادامه داشته باشد.
در گذشته وقتی بهای نفت خیلی شدید و ناگهانی کاهش پیدا می کرد اعضای اوپک پا به میدان می گذاشتند و با کاهش میزان تولید خود کمک می کردند بهای نفت دوباره افزایش پیدا کند. اما این بار کاهش بهای نفت به دلیل افزایش میزان تولید نفت در ایالات متحده امریکا بود. سعودی ها نیز به جای اینکه تولید خود را کاهش دهند تا قیمت ها دوباره افزایش پیدا کند، خودشان دست به کار شدند و برای اینکه سهم خود را در بازار نفت حفظ کنند میزان بیشتری نفت تولید و روانه بازار کردند و به این ترتیب باعث شدند قیمت ها کاهش بیشتری داشته باشد. عربستان با این کار، تولیدکنندگان نفت شیل را به صورت جدی تهدید کرد چرا که آنها برای تولید به قیمت های بالا وابسته هستند.
مایک تری مدیرکل موسسه اوکلاهاما پترولیوم و یکی از آشنایان «هم» اظهار داشت: «طی ۲۰ تا ۳۰ سال گذشته وضعیت بازار نفت به کلی در دستان اوپک بود؛ گویی شیری بود که هر وقت می خواست آن را باز می کرد و نفت را روانه بازار می کرد و هر وقت هم مایل نبود آن شیر را می بست. اما اکنون دیگر آنها این اختیار را به آن شکل ندارند.«
اکنون یک سال از رقابت بزرگ نفتی گذشته است و بازیکنان اصلی این رقابت از ریاض گرفته تا هوستون حرکت های غیرقابل پیش بینی انجام می دهند که هر کسی روی اقدامات و حرکت های آتی آنها شرط بندی می کنند. ریاض به احتمال زیاد نفت بیشتری را از دل زمین بیرون خواهد کشید و به بازار عرضه خواهد کرد حتی اگر اقتصاد نفتی آن با تزلزل بیشتری مواجه شود. برای امریکا اما بازی به شکل دیگری پیش خواهد رفت. تا چند وقت پیش همه فکر می کردند انقلاب بزرگ نفتی در این کشور همچنان ادامه خواهد داشت اما اکنون معلوم نیست تولید شیل تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد. به عبارتی تولید شیل بستگی به تداوم کاهش بهای نفت و میزان کاهش آن دارد. این در حالی است که صنعت نفت برای بهبود اقتصاد امریکا کمک بزرگی به شمار می آمد. رایان لنس مدیرعامل شرکت کونوکوفیلیپس این وضعیت را به «سناریوی امواج» تشبیه کرده است.
البته سعودی ها یک برگ برنده در این رقابت جهانی دارند. آنها بخشنده ترین خاک را در دنیا دارند و می توانند به راحتی و با کمترین هزینه نفت خود را از دل زمین بیرون بکشند. یکی از میدان های عربستان که قوار نام دارد روزانه نفتی را تولید می کند که از میزان تولید تمامی اعضای اوپک بیشتر است.
تحلیلگران ادعا می کنند بسیاری از شرکت های نفتی دولتی از جمله در ونزوئلا و نیجریه فاسد هستند. اما شرکت ملی نفت سعودی ها که آرامکو نام دارد، چیز دیگری است. آرامکو خدمات بسیاری در اختیار مردم خود قرار می دهد ازجمله می توان به خدمات آموزشی این شرکت اشاره کرد.
طی دهه هایی که سعودی ها بر بازار نفت سلطه داشتند بهای نفت نسبتا پایین بود اما در دوران جنگ خاورمیانه و تحریم عربی نفت بهای آن ناگهان افزایش پیدا کرد. اخیرا به دلیل افزایش تقاضا از سوی چین و هند، بهای نفت به چیزی حدود ۱۰۰ دلار در ازای هر بشکه رسید. در همین راستا تولیدکنندگان امریکایی تصمیم گرفتند مناطق سخت را حفاری کنند و از این طریق نفت پرهزینه یی را تولید کنند. مصادف با گرماگرمی که اقتصاد امریکا به خاطر صنعت نفت به نوعی استقلال رسیده بود، کاهش شدید و ناگهانی قیمت نفت ضربه یی پیش بینی نشده به این اتفاق وارد کرد. در همین گیر و دار، عربستان نیز تصمیم گرفت استراتژی جدیدی را اتخاذ کند و به جای کاهش تولید، سهم خود را در بازار حفظ کند که این امر باعث کاهش بیشتر بهای نفت شد.
دلیل این اقدام سعودی ها شاید به خاطر تجربه تلخی باشد که در دهه ۸۰ میلادی از سر گذراندند. در آن دوران بازار نفت با مازاد عرضه مواجه شد و سعودی ها برای اینکه قیمت را کنترل کنند تولی خود را کاهش دادند و از ۱۰ میلیون بشکه در روز به ۲ میلیون بشکه در روز رساندند. اما بلافاصله سایر تولیدکنندگان اوپک سهم این کشور را در بازار جهانی گرفتند. پس از آن، مدت ها طول کشید تا عربستان دوباره موفق شد سهم خود را در بازار پس بگیرد. علی النعیمی وزیر نفت عربستان در نشست خبری در ماه مارس در برلین گفت: «ما از اشتباهات گذشته درس گرفته ایم.» البته آرامکو از اظهارنظر در مورد این داستان ها سر باز زد.
در این میان برخی از مدعیان سابق در صنعت نفت امریکا هنوز موضع خود را رها نکرده اند. «هم» یکی از آنهاست. او همچنان معتقد است امریکا می تواند به زودی به بزرگ ترین تامین کننده انرژی و نفت جهان تبدیل شود. حال باید دید رویای تبدیل شدن به ابرتولیدکننده نفت جهان به کجا می رسد.