​تاثیر اقتصادهای جدید بر افزایش نرخ اشتغال جوانان

اقتصاد ایرانی: یکی از معضلات ریشه ای جامعه ایران، افزایش وابستگی و چشم دوختن قشر جوان به سیاست ها و تصمیمات دولت در عرصه ی اقتصاد است. اغراق نیست اگر گفته شود اکثر جوانان، سنگ بنای زندگی آینده خود را بر اساس برنامه ها و وعده های (عمدتا اجرایی نشده­ی) اقتصادی دولت بنا نهاده و انتظار آن را دارند که به عنوان مثال سیاست های اشتغال زایی دولت اجرایی گردد تا از این رهگذر شغلی بدست آورده و کیفیت زندگی آنان ارتقا یابد. مصداق چنین معظلی را می توان در ایجاد پیوند سهوی یا عمدی بین اقتصاد کشور و نتایج مذاکرات هسته ای شاهد بود. این باور در اذهان جوانان و حتی تصمیم­گیران نقش بسته که در صورت توافق هسته ای و لغو تحریم ها که باعث دسترسی دولت به سرمایه های بلوکه شده، حضور سرمایه گذاران خارجی در کشور و افزایش صادرات محصولات نفتی و غیرنفتی خواهد شد، نهایتا به شکوفایی اقتصادی و کاهش نرخ بیکاری جوانان منجر می گردد.

حال با فرض آنکه مذاکرات هسته ای به نتیجه نرسد و یا در صورت نیل به توافق و لغو تحریم­های اقتصادی، فضای کسب و کار کشور دچار تغییرات مثبت نگردد، آن گاه چگونه انتظارات اقتصادی جوانان آماده به کار را می توان مدیریت کرد و وعده های داده شده را جامه عمل پوشاند؟ لذا این سوال باید به طور جدی مورد مداقه قرار گیرد که فارغ از شرایط رو به تزاید و یا رو به افول اقتصاد ایران، چاره برون رفت از کاهش وابستگی جامعه جوان ایران به وعده ها و سیاست های اقتصادی دولت در چیست و چه راهکار یا راهکارهایی را در به دست گرفتن ابتکار عمل اقتصادی از سوی نسل جوان کشور می توان متصور بود؟

یکی از راه های موثر جهت کاهش وابستگی جوانان به سیاست های اقتصادی دولت، توجه به دو مفهوم «خوداتکایی اقتصادی» و «خوداشتغال­زایی» است. فارغ از بکارگیری سیاست هایی در راستای اقتصاد بازار یا اقتصاد دستوری، دولت ها در جهانِ اقتصادی شده و اقتصادِ جهانی شده کارکردهای اصلی اقتصادی خود را از دست داده و تنها توانایی مدیریت و کنترل حداقلی وضعیت را دارند. لذا با وجود چنین شرایطی نمی توان از دولتمردان ایرانی که نه تنها با چالش های جهانی شدن اقتصاد بلکه با مشکلات عدیده­ ی داخلی در حوزه اقتصاد دست و پنجه نرم می کنند، انتظار اجرای سریع سیاست هایی مانند سیاست اشتغال زایی را داشت. با وجود چنین شرایطی، یکی از راهکارهای موثر باقی مانده برای جوانان جویای کار، توجه به امر «خوداتکایی اقتصادی» به معنی استقلال نسبی از سیاست های اقتصادی دولت در جهت پیشرفت و کسب درآمد ثابت است. با این حال، توجه به این امر ضروری است که خوداتکایی اقتصادی بیش از آنکه یک راهبرد یا دستورالعمل اجرایی باشد، یک باور درونی است. قشر جوان کشور باید به این باور دست یابد که آینده آنان صرفا وابسته به سیاست های کلان اقتصادی دولت نبوده و می توان با اتکا به نیروی جوانی و توسل به دانش و مهارت هایی که در اختیار دارند به سمت خوداتکایی اقتصادی و آینده بهتر حرکت کنند.

یکی از مهم ترین پیش درآمدهای دست یابی جوانان دارای مهارت و یا دانشگاهی به این باور ذهنی که می توان آینده را نیز جدا از سیاست های اقتصادی دولت ترسیم نمود، توجه به مفهوم «خوداشتغال زایی» است. از جمله وظایف ذاتی هر دولت، ایجاد اشتغال دائمی برای نسل جوان است. با این حال، اقتصاد کنونی ایران توانایی تحقق چنین وظیفه ذاتی دولت را ندارد. لذا در کوتاه مدت که نمی توان چشم اندازی برای بهبود وضعیت اقتصادی و اشتغال گسترده جوانان متصور بود، توجه به امر خوداشتغال زایی از سوی قشر جوان کشور می تواند آینده بهتری برای آنان تصویر نماید.

تمرکز نسل جوان و تحصیل کرده ایرانی بر اقتصادهای نوین از جمله اقتصاد دیجیتال در زمره اصلی ترین راهکارهایی است که جوانان، شایسته و بایسته است در امر خوداشتغال زایی به آن توجه ویژه ای داشته باشند. اقتصاد جهانی شتابان به سمت اقتصادهای جدید در حرکت است. این نوع اقتصاد که با ظهور انقلاب ارتباطات مطرح شده، ابزاری است که با پیشرفت علم بشری در جهت ارتقای کارایی و اثربخشی نظام اجتماعی شکل گرفته است. به عبارت دیگر، اهمیت قابل توجه و روزافزون اقتصادهای مبتنی بر دانش و فناوری باعث شده کشورهای صنعتی جهت دست یابی به رشد اقتصادی پایدار و اجرای سیاست های کاهش نرخ بیکاری، توجه ویژه ای به اشکال گوناگون اقتصادهای مبتنی بر دانش و نوآوری داشته باشند. در حال حاضر، اتحادیه اروپا با اجرای سند چشم انداز خود به دنبال اشتغال کامل ۷۵ درصد از جمیعت بین ۲۰ تا ۶۴ ساله خود تا پایان سال ۲۰۲۰ بر اساس اقتصادهای جدید، فناوارنه و دانش بنیان است.[1]

جهان فناوری و دنیای دیجیتال، اکنون به صنعتی به مراتب عظیم تر از تمامی صنایع قدیمی از قبیل ساختمان سازی، اتومبیل سازی و امثال آن تبدیل شده است. به عنوان مثال، در چند دهه گذشته شرکت جنرال موتورز، ثروتمند ترین شرکت دنیا بود اما سال هاست که شرکت مایکروسافت و امثال آن جانشین جنرال موتورز شده است. این جانشینی نشان دهنده چرخشی در اقتصاد جهانی و حرکت از دنیای سخت افزارها به دنیای نرم افزار ها است. گذار اقتصاد جهانی از اقتصاد سخت افزار به اقتصاد نرم افزار و وجود فناوری های پیشرفته همه نشانه های ورود به اقتصادهای نوین است؛ اقتصادی که مبتنی بر دانش و ایده های خلاق بوده و با در اختیار داشتن زیرساخت ها در حوزه فناوری و شبکه های ارتباطاتی، در حال در اختیار گرفتن نبض اقتصاد جهانی است.

در همین باره، اتحادیه اروپا سندی با عنوان «راهبرد بازار واحد دیجیتال» (Digital Single Market Strategy) در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۴ (۶ می ۲۰۱۵) منتشر نموده است. این سند با هدف رفع موانع ساختاری و تسهیل مبادله کالا و خدمات آنلاین میان ۲۸ کشور عضو درصدد ایجاد ۳.۸ میلیون شغل و تزریق ۴۱۵ میلیارد یورو به اقتصاد بحران زده ی اتحادیه اروپا است. این سند می افزاید که بیش از ۶۰ درصد جمعیت اتحادیه اروپا، روزانه از اینترنت استفاده می کنند که در صورت شکل گیری بازار واحد دیجیتال، سالانه هزینه ای بالغ بر ۱۰ میلیارد یورو صرفه جویی از سوی شهروندان و شرکت های اروپایی صورت خواهد گرفت.[2] به رغم مواجه با چالش های اقتصادی و بحران بدهی گسترده، اتحادیه اروپا به این واقعیت جهانی دست یافته که رشد بهینه اقتصادی نه به واسطه اقتصاد صنعتی و از سوی صنایع مادر بلکه از طریق توسل به اقتصادهای جدید از جمله اقتصاد دیجیتال محقق می گردد و در حال حاضر با جدیت به دنبال ایجاد بازار واحد دیجیتال است. به طور کلی، اقتصاد کشوهای صنعتی در حال گذار به سمت اقتصادی مبتنی بر دانش، شبکه های دیجیتال و دنیای فناوری است و صاحب نظران اقتصادی بر این عقیده اند کشورهایی که سیاست های اقتصادی خود را هرچه بهتر با این رویه جهانی همسو گردانند، از رشد اقتصادی هوشمند و پایدارتری برخوردار خواهند شد.

آمار و ارقام رسمی حاکی از آن است که جمعیت قابل توجهی از جوانان ایرانی نه تنها امکان دسترسی روزانه به اینترنت را داشته، بلکه از سواد اینترنتی حداقلی نیز برخوردار هستند. در حال حاضر، ۳۲ درصد از جمیعت کشور روزانه از اینترنت استفاده می کنند. از این بین، سالانه بالغ بر ۱۴.۶ میلیارد ساعت از وقت ایرانی ها صرف بازی های آنلاین می شود و میانگین استفاده روزانه ایرانی ها از شبکه های اجتماعی، ۹ ساعت است، بطویکه ۶۰ درصد کاربران ایرانی وقت قابل توجهی را صرف فیسبوک می کنند.[3] اخیرا نیز گرایش ویژه ای بین کاربران گوشی تلفن همراه هوشمند به استفاده از  اپلیکیشن های پیام رسان شکل گرفته است. گفته می شود در حال حاضر ۱۲.۴ میلیون نفر روزانه از اپلیکیشن پیام رسان «تلگرام» در ایران استفاده می نمایند.[4] وجود چنین پتانسیلی حاکی از آن است که اگر توجه جوانان از بازی ها و شبکه های اجتماعی آنلاین به امر خوداشتغال زایی در فضای مجازی و کسب و کار اینترنتی معطوف گردد، بی تردید بر نرخ اشتغال تاثیر مثبت خواهد گذاشت. نمونه ای از توجه مردم جهان به اقتصادهای جدید را می توان در سرمایه گذاری بر «اقتصاد اپلیکیشن» (App Economy) مشاهده نمود. در یکی از گزارش های شرکت تحلیل بازار ویژن موبایل (Vision Mobile) آمده است که کل درآمد سالانه سازندگان برنامه های اپلیکیشن برای گوشی های هوشمند نزدیک به ۸۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ بوده است. از این بین، ۱۶.۵ میلیارد دلار عاید سازندگان برنامه های اپلیکیشن در اتحادیه اروپا شده که این امر منجر به ایجاد یک میلیون شغل در اتحادیه گشته است.[5]

ذکر این نمونه تنها از این باب بود که توجه جوانان با استعداد و تحصیل کرده ایرانی به این امر جلب گردد که اتحادیه اروپا در سال های پس از ۲۰۱۰ میلادی از بحران شدید مالی و بدهی آسیب جدی دیده است، با این حال، شهروندان و استارتاپ های اروپایی منتظر اجرای سیاست های پولی و مالی نهادهای اجرایی اتحادیه اروپا مانند بانک مرکزی اروپا یا کمیسیون اروپا نمانده و خود مبادرت به فعالیت در عرصه اقتصادهای نوین نمودند که ایجاد یک میلیون شغل مستقیم و غیرمستقیم در سطح اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۴ ماحصل توجه آنان به اقتصاد اپلیکیشن است و چه بسا سرمایه گذاری اروپاییان در دیگر ابعاد اقتصادهای نوین منجر به اشتغال زایی و کسب درآمد قابل توجه شده باشد که قطع به یقین همین طور نیز است.

آمارهای داخلی موید این موضوع است که گرایش جوانان ایرانی به اقتصادهای جدید و به عنوان مثال فعالیت در عرصه برنامه نویسی بر روی محیط اندروید از رشد خوبی برخوردار بوده و درآمد چشمگیری نصیب آن دسته برنامه نویسانی کرده که با ایده های خلاقانه توانسته اند مشتریان بسیاری به سمت اپلیکیشن های خود جذب نمایند. حسام آرمندهی، مدیر فروشگاه اپلیکیشن های اندروید «کافه بازار»، به عنوان مثال در مصاحبه ای اشاره داشته است که درآمد برخی توسعه دهندگان اپلیکیشن ماهانه ۶۰ تا ۷۰ میلیون تومان است.[6] این درآمد در حالی است که اکثر توسعه دهندگان با سرمایه های بسیار اندکی وارد این عرصه شده و تنها به مدد ایده های خلاقانه توانسته اند کسب و کار اینترنتی خود را رونق بخشند.

در تبیین اهمیت اقتصادهای جدید بر رشد اقتصادی و افزایش نرخ اشتغال مثال های متعدد دیگری را می توان مطرح نمود که البته از حوصله این نوشتار خارج است. لذا مجددا به این نکته بسنده می کنیم که بهره گیری قشر جوان کشور از اقتصادهای جدید در راستای راه اندازی کسب و کار های آنلاین نیازمند باور به این حقیقت است که خوداتکایی اقتصادی و عدم وابستگی صرف به سیاست ها و اقدامات دولت در عرصه اقتصاد در کنار تیکه بر دانش، استعداد، ایده ها و تلاش فردی، جملگی زمینه ساز آینده ای بهتر برای جوانان کشور است که البته برخورداری نسل جوان از فرهنگ خودکارآفرینی و روحیه استقلال عمل اقتصادی پیش زمینه هرگونه موفقیت در عرصه اقتصادهای نوین است.