کلید شیخ دیپلمات قفل الحاق به wto را می‌‌گشاید؟
اقتصاد ایرانی: خرداد سال ۸۴ بود که با رایزنی هایی که تیم دیپلماتیک ایران در عرصه بین المللی و مذاکرات هسته ای انجام داده بود، آمریکایی ها بالاخره دست از وتو درخواست ایران برای عضویت در سازمان جهانی تجارت برداشتند و راه مسالمت آمیز را در پیش گرفتند.
به گزارش مهر، آن روزها به دلیل مسائل هسته ای، غربی ها از هر فرصتی برای متوقف کردن اقتصاد ایران استفاده می کردند و تلاش داشتند تا با گرفتن برخی امتیازات سیاسی، راه های اقتصادی را یکی پس از دیگری، بگشایند. پرونده الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت نیز همین حالت را به خود گرفته بود. تا آن زمان، درخواست ایران بیست و دو بار پشت گیت پذیرش سازمان جهانی تجارت مانده بود و هر بار با حق وتوی امریکا، این درخواست به سمت ایران متقاضی، برگشت می خورد. اگرچه اروپایی ها از الحاق ایران حمایت می کردند.
آیا کلید شیخ دیپلمات این بار هم قفل الحاق را می گشاید؟
ده سال قبل درست همین روزهای سومین ماه فصل بهار، حسن روحانی، همان شیخ دیپلماتی که مشغول رایزنی با کشورهای غربی برای حل و فصل مناقشات هسته ای ایران بود، امتیازی از اروپایی ها گرفت که بعد از بیست و یک بار، ایران را به عنوان عضو ناظر سازمان جهانی تجارت، می کرد.
آن روزها گذشت و بالاخره ایران در خرداد سال ۸۴ یعنی درست ده سال پیش، برای عضویت ناظر پذیرفته شد و اکنون که ده سال از آن ماجرا می گذرد، وزیر صنعت، معدن و تجارت کابینه حسن روحانی، خبر از خیز جدید ایران برای عضویت در این سازمان می دهد.
محمدرضا نعمت زاده، وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده است که گزارش رژیم تجاری ایران برای ارسال به سازمان جهانی تجارت، بازنگری شده و قرار است ظرف هفته های آینده، به این سازمان ارسال شود. البته او درست زمانی که معاونان خود را در وزارت صنعت، معدن و تجارت معرفی کرده بود، به معاون تجارت خارجی خود ماموریت ویژه داد تا هرچه سریعتر، مقدمات الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت را فراهم کند.
البته موضوع بازنگری در رژیم تجاری ایران در ماههای پایانی دولت محمود احمدی نژاد هم مطرح بود و آن زمان، مهدی غضنفری، وزیر صنعت، معدن و تجارت از ارسال سئوالات سازمان جهانی تجارت در مورد گزارش اول رژیم تجاری ایران که در زمان دولت دهم به این سازمان ارسال شده بود، به دستگاههای دولتی خبرداده و اعلام کرده بود که این سئوالات باید از سوی ایران پاسخ داده شود تا مجدد، بررسی گزارش رژیم تجاری، در دستور کار سازمان توسعه تجارت ایران قرار گیرد.
البته در سال ۹۱، سوئیس هم ریاست گروه کاری ایران برای الحاق به سازمان جهانی تجارت را به عهده گرفته بود، در حالیکه ایران علاقمند بود که مالزی این نقش را در سازمان جهانی تجارت به عهده گیرد، اما اکنون به نظر می رسد، دولت راغب تر است که سوئیس این مسئولیت را بر عهده داشته باشد و بنابراین، در کنار مذاکرات دیپلماتیکی که برای حل شدن موضوع هسته ای ایران از سوی وزارت امور خارجه در حال جریان است، رئیس جمهور هم تاکید کرده است که مقدمات الحاق نهایی به سازمان جهانی تجارت از سوی دولت فراهم شود.
این در حالی است که امسال دولت در یک اقدام به منظور روانسازی تجارت ایران و سهل تر شدن شرایط پذیرش به سازمان جهانی تجارت، طبقات تعرفه ای را از چهارده پله به ده پله کاهش داده است و قرار است تا دو سال دیگر، ایران تنها ۶ پله یا طبقه تعرفه ای داشته باشد در حالی که سطح عمومی تعرفه ها نیز امسال بسیار روان تر از قبل شده و اکنون از ۱۹.۷ به ۱۸.۷درصد رسیده است. این بخشی از اقدامات ایران برای الحاق به سازمان جهانی تجارت است.
در این رابطه البته کارشناسان معتقدند باید روابط دیپلماتیک و رایزنی ها در سطح بالا، برای ادامه راه الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت قرار گیرد.
روایتی متفاوت از داستان الحاق ایران به WTO
داستان کشورهایی که می خواهند عضو سازمان جهانی تجارت شوند هم در نوع خود بی نظیر است. برخی می خواهند به دنبال کسب تسهیلاتی جهت بخش های صادراتی کشورشان باشند و برخی دیگر می خواهند با جذب سرمایه، انتقال تکنولوژی و ایجاد اشتغال زمینه های توسعه را فراهم سازند.
گروهی نیز سعی می کنند با بهره گیری از موافقتنامه های موجود، شرایطی در بلندمدت برای خود به وجود آورند که ساختار اقتصادی ـ اجتماعی آنان را بهبود بخشیده و به تنوع تولیدات و افزایش توان صادراتی شان بینجامد. ایران اما همه اینها را می خواهد.
این در حالی است که ایران قبل از انقلاب به عنوان ناظر در جلسات و مذاکرات گات یعنی موافقتنامه ای که در ادامه حیات و بلوغ خود به تشکیل سازمان جهانی تجارت انجامید، حضور داشت و در بعضی موارد فعالیت قابل توجهی نیز از خود بروز می داد.
آنگونه که گزارش دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه منتشر کرده است؛ دلیل عدم عضویت رسمی ایران در گات قبل از انقلاب چندان مشخص نیست اما بعد از پیروزی انقلاب، نگرش چندان مثبتی نسبت به نظام بین الملل وجود نداشت. منازعات داخلی اوایل انقلاب، گروگانگیری، تحریم اقتصادی، جنگ تحمیلی و تبعات آن سبب شد که در فاصله زمانی ده ساله بعد از پیروزی انقلاب یعنی تا سال ۶۸، تجارت خارجی ایران محدود به فروش نفت، واردات اقلام ضروری و صادرات مواد غیرنفتی شود اما خاتمه جنگ مصادف با سال های اولیه مذاکرات دور اروگوئه گردید، اما علی رغم پیشنهاد گات متاسفانه غفلت مسئولان از مسائل و تحولات تجارت بین الملل سبب شد جمهوری اسلامی ایران نتواند نقشی در این زمینه به عهده بگیرد و عضویت کشور در سازمان جهانی تجارت به تعویق افتد؛ جایی که شاید کمتر مسائل سیاسی به مفهوم امروز، در آن دخیل بود. اما ایران این فرصت را از دست داد.
وقتی در سال ۱۹۹۵ سازمان جهانی تجارت کار خود را آغاز کرد، سیاست خارجی ایران متوجه اهمیت شرکت در روند مذاکرات و عضویت در سازمان جهانی با امکان تصمیم گیری گسترده در زمینه مبادلات تجاری اعضا و ضمانت اجرای تصمیمات شد. کاهش تدریجی سهم ایران در تجارت جهانی و تلاش برای بازگشت به نقش برتر منطقه ای قبلی سبب شد عضویت در سازمان مدنظر قرار گیرد و در سال ۱۳۷۵، تقاضای عضویت در WTO
از سوی جمهوری اسلامی ایران مطرح شود، اما مخالفت آمریکا با این تقاضا باعث شد این موضوع برای اولین بار در ماه مه ۲۰۰۱ در دستور کار شورای عمومی سازمان جهانی تجارت قرار گیرد؛ هرچند از سال ۱۳۸۰ به بعد نیز آمریکا همچنان با طرح و بحث درباره الحاق ایران مخالف بود.
همچنان که تقاضاهای پیاپی ایران جهت عضویت در سازمان تجارت جهانی توسط ایالات متحده آمریکا، وتو می شد؛ ایران و اتحادیه اروپا در کنار توافقات در باب مسائل هسته ای ایران در فاصله سالهای ۷۶ تا ۸۴، به توافقی در این باب دست یافتند و در نهایت، توافق فوق موجب شد که در آستانه مطرح شدن بیستمین درخواست پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی، انتظاراتی مطرح شود که این بار این درخواست با تلاش کشورهای اروپایی مورد پذیرش قرار خواهد گرفت؛ اما علی رغم این تعهد این بار نیز درخواست پذیرش ایران با وتوی ایالات متحده منتفی شد. اما در نهایت در ۵ خرداد سال ۸۶ بود که تقاضای ایران با حمایت اروپایی ها برای به عضویت ناظر درآمدن سازمان جهانی تجارت، مورد موافقت قرار گرفت و امریکایی ها دیگر آن را وتو نکردند.
مقایسه پیگیری پرونده الحاق در دولت احمدی نژاد و روحانی
حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران که آن روزها دبیر شورای عالی امنیت ملی را به عهده داشت، تاکید زیادی بر الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت دارد و از روزهای اول روی کار آمدنش به عنوان رئیس دولت یازدهم، پیگیر الحاق به این سازمان بوده است. این در شرایطی است که رئیس دولت دهم، کمتر اعتقادی به الحاق ایران به این سازمان و روان شدن تجارت بی حد و مرز تعرفه ای با دنیا داشت.
در واقع، ایران در آبان ۸۸ متن گزارش رژیم تجاری خود را به دبیرخانه سازمان جهانی تجارت تحویل داد و بعد از آن، این گزارش میان اعضای سازمان جهانی تجارت توزیع شد تا پرسش های جهان در این باره اعلام شود؛ اولین سری پرسش ها هم که حدود ۷۰۰ سوال بود، در اسفند سال ۸۸ به ایران تحویل داده شد. با این حال با وجود آن که توافق بر سر رئیس گروه کاری الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت صورت گرفته، امریکا از قرار گرفتن تعیین رئیس این گروه کاری در دستور جلسه شورای عمومی سازمان جهانی تجارت جلوگیری کرد؛ در حالیکه امید می رود که اکنون حسن روحانی که خود در جریان الحاق ایران به این سازمان جهانی به عنوان عضو ناظر بوده است، با کلید خود این قفل را بگشاید.
واقعیت این است که پیوستن هر کشور به سازمان جهانی تجارت، هشت مرحله دارد که ایران در اول مرحله پنجم که در عین حال حساس ترین مرحله نیز هست، قرار دارد. در این مرحله ایران باید با دیگر اعضای سازمان وارد مذاکرات چند جانبه شود تا شرایط و ضوابطی که ایران ملزم به رعایت آن است، روشن شود. در واقع، این ضوابط به طور مشخص شامل آن دسته کالاهایی است که ایران باید ورود بدون تعرفه آنها به کشور را آزاد کرده و پاسخ به این پرسش است که واردات کدام کالاها همچنان دارای موانع تعرفه ای خواهد بود؛ چراکه رویه سازمان تجارت جهانی آزادسازی بازار کشورها روی یکدیگر و برداشتن حداکثری موانع تعرفه ای برای تجارت است.
به این ترتیب با چشم انداز مثبتی که در روابط ایران و امریکا به وجود آمده و عزم ایران برای الحاق به سازمان جهانی تجارت در بالاترین سطح دولت، به نظر می رسد روند پیوستن ایران به این س ازمان دارای تحرک جدیدی شده است و از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت هم به رئیس کل سازمان توسعه تجارت، تاکیدات ویژه ای شده است.
اسفندیار امیدبخش، کارشناس خبره ای که مدت ها پیگیر الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت بوده است، در این رابطه معتقد است که آمادگی فنی و مذاکراتی به صورت کامل وجود دارد و این خود یک ظرفیت اداری و فنی بالایی می طلبد که خوشبختانه در بیش از بیست سالی که از تاسیس این دفتر می گذرد، این ظرفیت در کشور فراهم شده و در دفتر نمایندگی تام الاختیار تجاری ایران متمرکز شده است و این توانمندی وجود دارد؛ ولی مذاکره کنندگان باید در حوزه سیاسی اقداماتی را انجام دهند که منجر به الحاق ایران در این سازمان شود
پاسخ نعمت زاده به نگرانی های الحاق
محمدرضا نعمت زاده، وزیر صنعت، معدن و تجارت در گفتگویی کوتاه با خبرنگار مهر در این رابطه می گوید: پیش شرط ها و الزامات الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت در حال فراهم شدن است و وزارت صنعت، معدن و تجارت و دولت مصمم است که این اتفاق رخ دهد. اما این کار، فرآیندی سخت و پیچیده است که نیازمند همکاری تمامی دستگاههای دولتی دارد.
وی می افزاید: نگرانی در رابطه با الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت از سوی برخی صنایعی مطرح می شود که رقابت پذیری اندکی دارند؛ در حالیکه برای صنایع هم تدابیری اندیشیده می شود و می توان از تبصره ها و شرایطی از سازمان جهانی تجارت استفاده کرد که شرایط آنتی دامپینگ را پیگیری می کند؛ یعنی ایران می تواند با استفاده از این شرایط، از صنایع خود در مدت محدودی حمایت کند.
او البته پیش از این، به این نکته هم اشاره کرده بود که سوالات سازمان جهانی تجارت برای وزارتخانه های مرتبط ارسال شده تا پاسخ های آن گردآوری شود. اما به هرحال ایران مصمم به الحاق به سازمان جهانی تجارت است.
