انعطاف اروپایی‌ها برای حضور در پتروشیمی ایران

اقتصاد ایرانی: صنعت پتروشیمی در کشور اکنون نیاز شدیدی به سرمایه گذاری دارد. واحدهای نیمه کاره که سال های سال است در انتظار فاینانس به سر می برند چشم به مذاکرات میان ایران و غرب دوخته اند که در نهایت قرار است منجر به ورود سرمایه خارجی ها به کشور و رونق صنعت شود. عادل نژادسلیم مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس یکی از کارکشته ترین مدیران پتروشیمی کشور است. او که سابقه معاونت وزارت نفت را نیز در کارنامه خود دارد اکنون گزینه یی بسیار مناسب جهت ارزیابی و کارشناسی وضعیت صنعت پتروشیمی در ایران است. عصر اردیبهشتی روز دوشنبه فرصتی مناسب بود تا در طبقه یازدهم ساختمان سابق شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران با مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس دیدار کنیم.
به گزارش تعادل، نژادسلیم مهم ترین مشکل صنعت پتروشیمی در ایران را «ضعف مدیریتی» بیان می کند و البته اعتقاد دارد نبود فاینانس های مالی در سال های اخیر روند توسعه این صنعت را کند کرده است که اکنون با بهبود اوضاع برای ایران می توان به آن امیدوار بود. معاون اسبق وزیر نفت اعتقاد دارد صنعت پتروشیمی ایران تا ۳ سال آینده به با ۲.۵ میلیون تن افزایش ظرفیت تولید همراه خواهد شد و اگر اوضاع ورود سرمایه به کشور بهبود پیدا کند خواهیم توانست طبق برنامه ششم توسعه ظرفیت تولید این صنعت را در افق ۱۴۰۴ به ۱۲۰میلیون تن افزایش دهیم.

مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید.

وظیفه اتاق بازرگانی تسهیل شرایط برای رقابت میان بخش خصوصی است. مسیر باید به گونه یی باشد که قوانین دست و پاگیر برچیده شود. تنها از این راه است که بخش خصوصی خواهد توانست به رشد برسد. دولت باید مسیرهای دلالی را به بن بست تبدیل کند. وقتی قیمت دلار آزاد شد، می دانید دلالان پتروشیمی چه پولی به جیب زدند؟ اینجا باید از آقای نعمت زاده تشکر کرد که دست دلالان را از بازار سرمایه کوتاه کرد
اکنون موانع قانونی وجود دارد که ریسک سرمایه گذاری در کشور محسوب می شود و در چنین وضعیتی سرمایه گذاران احساس امنیت نمی کنند. ایران باید برای بالا بردن امنیت سرمایه گذاری طبق قانون بین المللی سرمایه گذاری شرایطی را فراهم کند البته با برداشتن تحریم ها گام بزرگی در ایمن کردن محیط سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران پیش خواهد آمد.

صنعت پتروشیمی ایران به شدت نیازمند سرمایه است. بعد از تفاهم لوزان نحوه استقبال کشورهای اروپایی از سرمایه گذاری در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟
بعد از تفاهم لوزان کشورهای اروپایی انعطاف پذیری بیشتری را از خود نشان می دهند. این انعطاف چه در مذاکرات و چه در عقد قرارداد دیده شده است. البته این قراردادها از سمت خارجی ها منوط به توافق نهایی در۱۱  تیر است. در گذشته آنها حتی وارد مذاکره نمی شدند و در صورت مکاتبه جواب مکاتبات را نمی دادند و این موفقیت بزرگی است که اکنون خود دولت های اروپایی خواستار انجام مذاکرات در جهت عقد قرارداد هستند.

در مورد هیات هندی که به ایران برای سرمایه گذاری آمدند و با آقای پیوندی دیدار کردند از جزییات آن مطلع هستید؟ ابعاد این دیدار بر چه اساسی بوده است؟
 از جزییات این مذاکرات اطلاعی نداریم اما هندی ها نیاز شدید به اوره و آمونیاک دارند که این خود نشان می دهد یکی از محورهای این مذاکرات تامین این نیازها بوده است. در سال های اخیر هندی ها در این راستا سفرهای زیادی را انجام داده اند اما از نظر من آنها چندان قابل اعتماد نیستند و در هر صورت با توجه به سابقه هندی ها، اروپایی ها گزینه های بهتری برای ما هستند.

برداشته شدن تحریم ها چه تاثیر در روند بازار منطقه و خوراک خواهد داشت؟ آیا ما خواهیم توانست با توجه به عقب افتادگی چند ساله این ضعف را از طریق بخش خصوصی جبران کنیم؟ و چرا در سال های گذشته بخش خصوصی نتوانسته جایگاه خود را در توسعه صنایع پتوشیمی باز کند؟
اولا باید گفت شرکت های خارجی سرمایه گذار و سازندگان آنها کمتر بازاری مانند بازار ایران پیدا می کنند که دارای مزایای بزرگی از قبیل دسترسی به آب های آزاد، موقعیت استراتژیک، خوراک در دسترس نیروی کاری مجرب و ارزان باشد. سودی که نصیب یک سرمایه گذار در ایران می شود به مراتب بیشتر از نقاط دیگر دنیاست چرا که پرداخت مالیات به نسبت نقاط دیگر دنیا ناچیز است. در مورد عقب ماندگی صنعت پتروشیمی باید گفت مدیریت دولتی این صنعت ناگهان مبدل به خصوصی شد و هم چنین اجرای کم تجربه اصل ۴۴ مزید بر علت شد. اما اکنون خوشبختانه همه شرکت های خصوصی به توسعه پایدار می اندیشند و این از اهمیت خاصی برخوردار است. در سال های تحریم آنچه باعث کاهش سرعت توسعه شد عدم وجود فاینانس های لازم در زمینه سرمایه گذاری بود؛ تحریم با همه مشکلاتی که داشت ما را خودکفا کرد ما قادر به تولید قطعات در داخل کشوریم؛ با برداشته شدن تحریم ها و روند خصوصی سازی توسعه به نسبت سال های قبل با سرعت بالاتری صورت خواهد گرفت و ما می توانیم عقب ماندگی صنعت پتروشیمی را جبران کنیم.

با این اوصاف ما قادر به باز پس گیری بازار هستیم؟
ما از قبل هم بازارهایی را داشتیم و اروپا تنها بازار ما نبوده است. اما حالا با توجه به مزیت هایی که کشور ما و محصولات ما دارد بعد از برداشتن تحریم ها با سیل عظیم متقاضی در جهت سرمایه گذاری روبه رو خواهیم بود. درست است که رقبا زیاد شده اند اما هر روز به نیاز ها در زمینه استفاده از محصولات پتروشیمی نیز افزوده می شود در نتیجه ما با تعریف پروژه یی که چشم انداز و بازار مصرف ۱۰ سال آینده را در نظر می گیرد بازار را تا سال ها برای تداوم عرضه و تقاضا ضمانت می کنیم. از طرفی با تنوع پروژه ها در صنایع پتروشیمی از قبیل بهره برداری از جاسک و ایرانشهر و چابهار و پارسیان که برای سرمایه گذاری در صنایع پایین دستی در دستورکار است بیشتر و بیشتر بازار را به نفع خود تغییر خواهیم داد.

به نظر شما از نگاه کارشناسی اکنون صنعت پتروشیمی کشور باید روی چه مسایلی تمرکز کند؟
ما در زمینه تولید پلیمر و پلی اتیلن اطمینان داریم چرا که در زمینه پلی اتیلن هنوز جای رشد در بازار وجود دارد. اما در مورد تولید «متانول» و «آمونیاک» در کشور اختلاف نظر  کارشناسی وجود دارد. موافقان تولید آمونیاک اعتقاد دارند که هند هنوز متقاضی بزرگ این محصول است اما مخالفان می گویند که بازار اشباع شده است. در مورد متانول نیز باید دانست که صادرات این محصول در حالت اولیه «خام فروشی» محسوب می شود و ما باید در جهت توسعه صنایع پایین دستی متانول حرکت کنیم.

چرا دولت قبل از احداث صنایع مادر پتروشیمی برنامه یی دقیق برای توسعه صنایع پایین دستی و کارخانه ها در کنار این واحدها ندارد؟
سرمایه های کوچک به ایجاد انگیزه احتیاج دارد و ما در ابتدا صرفا وظیفه توسعه واحد اولیه پتروشیمی را برعهده داریم و ادامه آن برعهده ما نیست.

به هر حال باید در دولت میان وزارتخانه های مختلف در این جهت هماهنگی وجود داشته باشد؟ این طور نیست؟
متولی ایجاد صنایع کوچک وزارت صنایع است. گام بلندی که به تازگی در جهت توسعه پایین دستی برداشته شده این است که وزارت صنایع در نظر دارد به کسانی مجوز احداث واحد مادر را واگذار کند که بنیه ایجاد صنایع پایین دستی را نیز داشته باشد. توجه داشته باشید که نیاز های اولیه بازار و بررسی آن بسیار مهم است؛ دولت سرمایه گذاری نمی کند و این وظیفه بخش خصوصی است که سرمایه گذاری کند اما یک سرمایه گذار ریسک سرمایه خود را حساب می کند

منظور شما از ریسک سرمایه گذاری دقیقا چه عواملی است؟
اکنون موانع قانونی وجود دارد که ریسک سرمایه گذاری در کشور محسوب می شود و در چنین وضعیتی سرمایه گذاران احساس امنیت نمی کنند. ایران باید برای بالا بردن امنیت طبق قانون بین المللی سرمایه گذاری شرایطی را فراهم کند البته با برداشتن تحریم ها گام بزرگی در ایمن کردن محیط سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران پیش خواهد آمد.
دولت باید تمام زیرساخت های لازم جهت سرمایه گذاری را فراهم کند اما نحوه سرمایه گذاری را بخش خصوصی تعیین می کند. برخی تصور می کنند حضور داعش در منطقه سرمایه گذاری را ناامن می کند اما در واقع قوانین حاکم بر کشور در بالا بردن ریسک سرمایه گذاری دخیل است چراکه برای سرمایه گذار این مهم است که بتواند محصول خود را صادر کند و زمانی که قوانین علیه صادرات او باشند دست به چنین عملی نمی زند.

مهم ترین نیاز قانونی ایران در وضعیت فعلی در این زمینه چیست؟
ایجاد شرایط امن سرمایه گذاری مبتنی بر قوانین بین المللی و داشتن آزادی عمل در حیطه سرمایه گذاری، اطمینان از نحوه برداشت و دخالت سرمایه در نحوه سرمایه گذاری و نیز در دسترس بودن خوراک، قیمت خوراک، دسترسی به حمل ونقل بین المللی از مواردی است که اگر رعایت شود سرمایه گذار اقدام به سرمایه گذاری خواهد کرد؛ باید بدانیم که تصدی گری دولت باعث بالا رفتن ریسک سرمایه گذاری خواهد شد.

یکی از مهم ترین چالش های صنعت پتروشیمی ایران در حال حاضر دانش فنی است. ورود تکنولوژی به پتروشیمی را پس از برداشتن تحریم چگونه می بینید؟
این هم یکی از مشکلاتی است که ما به دلیل نداشتن دانش لازم در زمینه بهره برداری و... در زمان تحریم با آن دست به گریبانیم که با برداشته شدن تحریم ها و دستیابی به این علوم می توانیم به تکنولوژی جدید دسترسی داشته باشیم.

آیا بازار پتروشیمی جهان با وجود رقبایی مانند هند و چین در آینده جایگاه قابل توجهی برای ایران خواهد داشت؟
در مورد چین توجه به یک نکته اهمیت بسیار زیادی دارد. چین از کشورهایی است که هم تولید بالا و هم مصرف زیاد دارد؛ به همین واسطه سال ها طول می کشد که چین با غنای نیاز داخلی به صادر کننده صرف تبدیل شود. در مورد هند نیز هر چند این کشور از نظر تکنولوژی مشکلی ندارد اما مشکل خوراک دارد. به همین واسطه آنها به دنبال تامین خوراک اوره و آمونیاک از ایران هستند. در نتیجه مطمئن باشید که ما با چنین ذخایری سال ها به عنوان تامین کننده بازار جهانی پتروشیمی مطرح خواهیم ماند.

همانطور که مطلع هستید قیمت نفت اکنون با نوسانات شدیدی همراه است که رسیدن قیمت به نصف قیمت سال گذشته نتیجه همین نوسان ها بوده است. از آنجا که محصولات پتروشیمی که پایه خوراک مایع دارند با فاصله از این کاهش تاثیر خواهند گرفت، تحلیل شما از آینده قیمت این محصولات چیست؟
در مورد محصولات پتروشیمی نکته قطعی این است که با قیمت خوراک ارزان محصول ارزان خواهد شد و تولید کنندگان محصولات پتروشیمی نیز با توجه به قیمت نفت پیش بینی هایی انجام داده و بودجه خود را تجهیز می کنند. اکنون پیش بینی شده که تا دو سال قیمت نفت حول ۵۰ تا  ۷۰ دلار خواهد بود. ولی ما نگرانی از بابت درآمدزایی نداریم چون عمده درآمد زایی از نحوه پیش بینی عرضه و تقاضای بازار هدف شکل می گیرد و اگر در این زمینه هوشیار و توانا باشیم به مشکلی بر نخواهیم خورد.

می خواهیم سراغ مساله پر مناقشه نرخ خوراک پتروشیمی برویم. وزیر نفت اعتقاد دارد که مشخص کردن نرخ ثابت برای خوراک در وضعیت فعلی منطقی نیست. شما در این زمینه چه نظری دارید؟ چه نرخ خوراکی درحال حاضر برای بازار ایران مفید خواهد بود؟
نخستین سوال یک سرمایه گذار در حوزه پتروشیمی این است که آیا تامین خوراک می شوم؟ قیمت خوراک برای من چگونه خواهد بود؟ رنج تغییرات آن در چه اندازه است؟ در بدترین شرایط قیمت عرضه محصولاتمان چقدر است؟ ما زمانی خواهیم توانست به این سوال ها پاسخگو باشیم که «فرمول قیمتی مشخص» برای حداقل ۱۰ سال داشته باشیم. اکنون برای مثال اگر برای اروپایی به صرفه نباشد برای سرمایه گذاری به کشور نخواهند آمد. قیمت خوراک ما باید از یک فرمول خاص برخوردار باشد و اگر بخواهیم هر سال دست به تعیین نرخ جدید برای خوراک پتروشیمی بزنیم، انگیزه سرمایه گذاران را از بین خواهیم برد.

در همین زمینه اخبار منتشر شده، نشان می دهد شما در هلدینگ خلیج فارس برای نخستین بار موفق به دست یافتن به فرمول مشخص نرخ خوراک با وزارت نفت در پالایشگاه بید بلند شده اید. جزییات بیشتر این توافق چیست؟
در این قرارداد برای ۱۴ سال فرمول ثابت مشخص شده و برای هر سال نیز قیمت حداقلی در نظر گرفته شده است. این نخستین بار است که بعد از تعیین مدت زمان و نرخ خوراک قرارداد بسته شد تا از به وجود آمدن هرگونه دلیل برای عدم سرمایه گذاری جلوگیری شود. در واقع در هر قراردادی باید درصدی از ضرر و زیان در نطر گرفته شود که اخیرا آقای زنگنه هم با اشاره به دریافت پنالتی از سوی تولیدکنندگان جهت کاهش میزان نارضایتی آنها گامی مثبت برداشته اند.

صنعت پتروشیمی ایران، صنعتی است که دولت در توسعه آن نقش بسیار جدی داشته است. اکنون این صنعت را نه می توان خصوصی خواند و نه دولتی و در واقع این صنعت در برزخ مانده است. به نظر شما در وضع فعلی دولت باید در صنعت پتروشیمی چه نقشی را ایفا کند؟ آیا بخش خصوصی ما به تنهایی می تواند بار توسعه این صنعت پردرآمد را به دوش بکشد؟
در هزاره سوم بازار اقتصاد جهانی در دست خصوصی هاست. دولت نقش ناظر و تعیین کننده افق را بر عهده دارد. در چنین حالتی دولت بازیگر عرصه اقتصادی نیست. اما اکنون بازار سرمایه ایران سردرگم است چراکه پول به جای سرمایه گذاری در بازار در بانک روی هم تلنبار می شود. ما باید بازار قوی اقتصادی خصوصی داشته باشیم. اتاق بازرگانی مشاور و انتقال دهنده مشکلات بخش خصوصی به دولت است که دولت در انتخاب راهکارهای خود درست عمل کند. وظیفه اتاق بازرگانی تسهیل شرایط برای رقابت میان بخش خصوصی است. مسیر باید به گونه یی باشد که قوانین دست و پاگیر برچیده شود.
تنها از این راه است که بخش خصوصی خواهد توانست به رشد برسد. دولت باید مسیرهای دلالی را به بن بست تبدیل کند. می دانید وقتی قیمت دلار آزاد شد، دلالان پتروشیمی چه پولی به جیب زدند؟ اینجا باید از آقای نعمت زاده تشکر کرد که دست دلالان را از بازار سرمایه کوتاه کردند. قیمت گذاری دستوری تنها درحالتی معنا دارد که رقابتی وجود نداشته باشد. اگر عرضه و تقاضا و رقابت موجود باشد، نیازی به دستکاری قیمت ها نداریم.

آیا اعتقاد دارید که ما درحال حاضر «بخش خصوصی» واقعی در صنعت پتروشیمی داریم؟ در این حالت نقش «خصولتی ها» را چگونه ارزیابی می کنید؟
من خود هم به این موضوع نقد دارم. بخش دولتی ما به یک باره تبدیل به خصوصی شد که با مشکلاتی همراه بود. اما یک نکته نیز نباید مغفول بماند که در کشورهای دیگر نیز صنعت ابتدا از دولتی به حالت «عمومی» سپس به «خصوصی» تبدیل می شود. توجه کنید ما اکنون بخش خصوصی توانمند و دارای سرمایه بالا نداریم که چنین نقشی را بازی کند در واقع در آستانه تبدیل به بخش خصوصی هستیم. البته در اینجا نباید منفی نگر باشیم.
از ابتدای واگذاری اصل ۴۴ تاکنون رشد داشته ایم و این رشد افق خوب در آینده را نوید می دهد. ما در این سال ها توانستیم به تولید داخل اتکا کنیم و از همین مسیر به سرمایه گذاری در کشورهای همسایه نیز دست پیدا کنیم. اکنون متانول باکو توسط ایرانی ها راه اندازی شده است.

در سال های گذشته بسیاری از واحدهای پتروشیمی به دلیل عدم راه اندازی فازهای گازی عسلویه چندان پیشرفتی نداشته اند اما وزارت نفت در یک سال اخیر دست به توسعه این فازها زد که فاز ۱۲ بزرگ ترین آنها بود. نقش توسعه عسلویه در بهبود وضعیت پتروشیمی کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟
تمام واحدهای پتروشیمی ساخته شده در عسلویه مرتبط به فاز های گازی این منطقه هستند. عدم هماهنگی در تامین خوراک که سال های گذشته مشکلاتی را ایجاد کرده بود با راه اندازی واحدهای جدید تامین خواهد شد. اکنون حتی تزریق اتیلن به پارسیان نیز آغاز شده در نتیجه با راه اندازی فازهای جدید عسلویه مانند فازهای ۱۵ و ۱۶ پتروشیمی با سرعت بیشتری پیش خواهد رفت.

در صورت برداشته شدن تحریم ها و تسهیل وضعیت سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی ایران چه افقی را در تولید محصولات پتروشیمی برای کشور پیش بینی می کنید؟
در این حالت ما خواهیم توانست طبق برنامه ششم توسعه به تولید ۱۲۰ میلیون تن محصولات پتروشیمی در افق ۱۴۰۴ برسیم. با باز شدن درهای سرمایه گذاری به روی کشور و آمدن فاینانس های خارجی صنعت پتروشیمی به سرعت توسعه خواهد یافت.
برآورد شما از میزان فاینانسی که درحال حاضر صنعت پتروشیمی کشور به آن احتاج دارد، چیست؟
من در مورد مجموعه هلدینگ خلیج فارس می توانم بگویم که برای ۴ سال آینده به ۶ میلیارد یورو فاینانس احتیاج داریم.

کوتاه ترین افقی که می توان برای توسعه صنعت پتروشیمی و افزایش تولید محصولات ترسیم کرد، چیست؟
پروژه های پتروشیمی برای پیشرفت به ۳ الی ۴ سال زمان احتیاج دارند. در این حالت می توانیم برآورد کنیم که سه سال دیگر ما افزایش ۲.۵ میلیون تنی ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی در کشور را شاهد خواهیم بود.
ما در هلدینگ خلیج فارس در یک سال گذشته با افزایش ۸ درصدی ظرفیت تولید پتروشیمی مواجه بودیم و ما در سال ۹۲ با ۱.۸ میلیارد دلار صادرات دومین صادرکننده بزرگ در منطقه خاورمیانه بوده ایم.

به عنوان سوال آخر با توجه به واگذاری پالایشگاه بیدبلند به هلدینگ خلیج فارس اهمیت رونق گرفتن این پالایشگاه بر صنعت پتروشیمی را چگونه ارزیابی می کنید؟
این پروژه ملی اهمیت زیادی در توسعه صنعت پتوسیمی به خصوص در تولید گاز شیرین دارد. محصولات این پالایشگاه موجب تولید محصولات با ارزشی مانند ال پی جی، بوتان اتان و پروپان خواهد شد. سپس با تفکیک این محصولات و رساندن اتان به گچساران فعالیت این واحد نیز رونق خواهد گرفت. متان تولید شده از این واحد نیز وارد شبکه گاز کشور خواهد شد.