بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : پنجشنبه 10 ارديبهشت 1394      10:54

لغو تحریم‌ها و آینده روابط اقتصادی ایران با جهان

اقتصاد ایرانی: تقریبا تمام جهان از بیانه مشترک میان ایران و گروه ۱+۵ با عنوان تفاهم هسته یی استقبال کردند. اما آیا گروه ۱+۵ می تواند به وعده خود در زمینه کاهش تحریم های اعمال شده علیه ایران عمل کند؟ و آیا بانک ها و موسسات مالی اروپایی و امریکایی که به خاطر دور زدن یا نقض تحریم های ایران جریمه های سنگینی متحمل شده اند همچنان ریسک گریزی کرده و فرصت های رشد اقتصادی را محدود خواهند کرد؟
به گزارش تعادل، اما گام های محکم و رو به جلو ایران در حفظ حقوق هسته یی همچنین اقتدار منطقه یی و جهانی با وجود فشار تحریم ها باعث شده که پس از بیانیه لوزان، تحلیل ها وگزارش های مختلف و متفاوتی نسبت به این امر در سطح جهان و منطقه منتشر شود. اینکه ایران توانسته با وجود تمام ناملایمات سیاسی و اقتصادی همچنان در سپهر سیاسی -اقتصادی خود سر پا بایستد و بتواند کم و بیش چرخ اقتصاد را نیز مورد توجه اندیشکده های معتبر جهان است. در همین راستا اخیرا دو اندیشکده انگلیسی نیز به ارایه تحلیل خود از آینده روابط اقتصادی ایران با جهان پس از رفع تحریم ها همچنین آینده روابط ایران با امریکا پرداخته است.

 استقبال جهانی از بیانیه مشترک ایران و گروه ۱+۵
در دوم آوریل چارچوب کلی توافق هسته یی ایران در راستای «برنامه جامع اقدام مشترک» (JCPOA) میان ایران و پنج عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد (امریکا، انگلیس، روسیه، فرانسه و چین به همراه کشور آلمان) منعقد شد و تقریبا تمام جهان از این بیانه مشترک استقبال کردند. بیانیه مشترکی که توسط «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و «جواد ظریف» وزیر امورخارجه ایران در لوزان سوییس قرائت شد همچنین “فکت شیت “ منتشر شده از سوی وزارت امورخارجه امریکا نشان می دهند که دو طرف بر سر جزییاتی همچون غنی سازی، بازرسی ها همچنین شفافیت برنامه هسته یی ایران به توافق رسیده اند. در این بیانیه مشترک عنوان شده در صورتی که پس از راستی آزمایی اقدامات ایران مشخص شود، این کشور به تعهدات خود عمل می کند، تحریم های اعمال شده از سوی امریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد کاهش خواهند یافت. اما آیا گروه ۱+۵ می تواند به وعده خود در زمینه کاهش تحریم های اعمال شده علیه ایران عمل کند؟ و آیا بخش بانکی و موسسات مالی که در سال های اخیر به خاطر دور زدن یا نقض تحریم های ایران جریمه های سنگینی متحمل شده اند همچنان ریسک گریزی کرده و بدین ترتیب فرصت های رشد اقتصادی را محدود خواهند کرد؟آیا چنین شرایطی باعث خواهد شد که امتیازات اعطا شده توسط مقامات و رهبران ایران در این تفاهم به کلی زیر سوال برود؟

 تاثیرات و پیامد تحریم ها بر اقتصاد ایران
تاثیرات منفی این تحریم ها بسیار شدید و طاقت فرسا بوده و با گذشت زمان نیز افزایش یافته است. زمانی که «حسن روحانی» رییس جمهور جدید ایران در ژوئن سال ۲۰۱۳ میلادی کار خود را آغاز کرد، این کشور با بحران اقتصادی شدیدی روبه رو بود. در آن زمان برای جلوگیری از روند نزولی اقتصاد ایران و معکوس کردن این روند لازم بود تا تحریم های اعمال شده علیه ایران به سرعت کاهش یابند؛ تحریم هایی که اقتصاد این کشور را محدود کرده و تحت فشار قرار داده بودند. در ماه مه سال ۲۰۱۳ میلادی میزان صادرات نفت ایران که کاهش شدیدی پیدا کرده بود به ۷۰۰ هزار بشکه در روز رسید و این درحالی بود که ایران در سال ۲۰۱۱ میلادی روزانه ۲.۲ میلیون بشکه نفت صادر می کرد. همین امر موجب شد تا این کشور ماهانه بین ۴ تا ۸ میلیارد دلار از درآمدهای حاصل از فروش و صادرات نفت خود را از دست بدهد. طبق آمارهای بانک جهانی بین سال های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۳ میلادی، نرخ بیکاری در ایران ۲۰ درصد (که این امر به خصوص جمعیت جوان این کشور را به شدت تحت تاثیر خود قرار داد) نرخ تورم سالانه ۴۵ درصد و میزان انقباض تولید ناخالص داخلی یا GDP این کشور نیز ۸.۶ درصد برآورد شده بود.

«برنامه اقدام مشترک» و تاثیرات بر اقتصاد ایران
در چنین شرایطی بود که ایران و گروه ۱+۵ موفق شدند نوامبر سال ۲۰۱۳ میلادی توافق «برنامه اقدام مشترک» (JPOA) را منعقد کنند. در واقع دو طرف در این توافق به درک اولیه یی در رابطه با برنامه هسته یی ایران دست یافتند. گروه ۱+۵ نیز متعهد شد تا برخی از تحریم های اعمال شده علیه ایران را به صورت موقتی و هدفمند کاهش دهد اما این تحریم ها همچنان برگشت پذیر بودند. ۶ ماه نخست کاهش تحریم ها تا ماه جولای و نوامبر سال ۲۰۱۴ میلادی تمدید شد و بدون شک کاهش تحریم ها در این مدت توانست اقتصاد ایران را تا حدی بهبود بخشد. از زمان انعقاد توافق موقت «برنامه اقدام مشترک» شدت انقباض تولید ناخالص داخلی ایران نیز آهسته تر شد و از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۴ میلادی به ۱.۷ درصد رسید که پیش بینی می شود این رقم برای سال های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ میلادی به ۱.۵ درصد برسد. در این مدت میزان صادرات نفت ایران نیز به ۱.۲ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. اما با وجود کاهش برخی تحریم ها در این مدت همچنان اکثریت قریب به اتفاق تحریم های بسیار سخت و طاقت فرسا همچون تحریم های بخش های نفتی، بانکی و مالی همچنان به قوت خود باقی هستند. علاوه بر این در بیانیه مشترکی که اخیرا منعقد شد، تاکید شده که در صورت قصور ایران در اجرای تعهداتش تحریم های امریکا مجددا بازخواهند گشت.

تاثیرات لغو تحریم ها باید ملموس باشد
اگرچه درحال حاضر باید از هرگونه تلاشی در جهت انعقاد توافق هسته یی با ایران استقبال شود اما یک چالش بزرگ و قابل توجه در این زمینه به وجود آمده است. باید دید کشورهایی که همواره ایران را برای منعقد ساختن توافق هسته یی تحت فشار قرار داده اند چگونه خواهند توانست به وعده خود در زمینه کاهش تحریم های اعمال شده علیه ایران عمل کند؟ نامه یی که به باراک اوباما، رییس جمهوری امریکا و به حسن روحانی، رییس جمهوری ایران ارسال شد خود تاکیدی است بر اینکه رییس جمهوری امریکا با چالش بسیار بزرگی در این زمینه روبه روست. حتی اگر پیشرفت ها و پیامدهای مثبت حاصل از توافق لوزان همچنان ادامه یابد و تحریم های اعمال شده ازسوی امریکا، سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا نیز به تدریج کاهش یابند، رهبران ایران و از همه مهم تر مردم این کشور می خواهند پیشرفت های اقتصادی واقعی و سریع حاصل از لغو تحریم ها را احساس کنند.

شرکت های جهانی به دنبال سرمایه گذاری در ایران
درست همین جاست که مشکل اصلی نمود پیدا می کند. ایران باید یک فرصت اقتصادی امیدبخش و پرآتیه باشد. ایران جمعیتی جوان درحدود ۸۰میلیون نفر دارد، این کشور منابع هیدروکربنی قابل توجهی دراختیار دارد که باعث می شود بسیاری از شرکت های بین المللی به دنبال آن باشند تا برای انجام فعالیت هایی چون استخراج انرژی، خدمات پشتیبانی فنی و حمل ونقل (که نیازمند بیمه است) به سوی ایران گرایش داشته باشند و ازسوی دیگر فرصت های عالی و قابل توجهی برای سرمایه گذاری در اقتصاد ایران وجود دارد. بنابراین می توان گفت که راه حل اصلی برای احیای اقتصادی این کشور آن است که ایران مجددا جای خود را در اقتصاد جهانی یافته و تعامل خود را با آن آغاز کند.
به محض آنکه ایران به بازارهای مالی و تجارت جهانی دوباره متصل شد، بخش بزرگی از سهم بار این مسوولیت به عهده بانک های بخش خصوصی و جهانی خواهد بود. با این حال برخی از شرکت های بزرگ جامعه تجارت جهانی در سال های اخیر به واسطه همکاری با ایران و نقض تحریم های اعمال شده علیه این کشور دچار مشکلات مالی بسیاری شده و متحمل جریمه های سنگینی شده اند. برخی از شرکت های اروپایی و امریکایی از قبیل گروه بانک فرانسوی «بی ان پی پاریبا» ، شرکت نفتی «شلومبرگر» به عنوان بزرگ ترین شرکت خدمات نفتی در جهان، موسسه مالی «کومرتس بانک آلمان»، بانک «استاندارد چارتر انگلیس» همگی به دلیل نقض تحریم های ایران متحمل جریمه های سنگینی شده اند.

آینده روابط اقتصادی ایران با جامعه جهانی
اگر اقتصاد ایران به طور پیوسته و مداوم بهبود نیابد، ممکن است تعهدات ایران تحت بیانیه مشترک لوزان سوییس همگی زیر سوال بروند. درحالی که دو طرف مذاکره کننده همچنان در مورد ماهیت و مکانیسم دقیق لغو تحریم ها با یکدیگر اختلاف نظر دارند، می توان گفت که آینده روابط در گروه تمایل این شرکت ها و موسسات مالی ریسک گریز برای تعامل دوباره و تسهیل سرمایه گذاری در اقتصاد ایران است؛ اقتصادی که تاکنون برای آنها میلیاردها دلار جریمه در پی داشته است و به نظر می رسد که سرمایه گذاری در آن و ایجاد تعامل مجدد حداقل تا مدتی برای آنها خطرات بسیاری را در پی خواهد داشت، چراکه حتی پس از لغو تحریم های مرتبط با موضوع هسته یی تحریم های دیگر در ایران همچنان به قوت خود باقی خواهند ماند.

سرانجام روابط پیچیده ایران و امریکا
یک اندیشکده انگلیسی نیزدر مقاله یی با بررسی پیشینه روابط ایران و امریکا، به ذکر مشکلات پیش رو برای بهبود این روابط پرداخته است.
بعد تاریخی: انقلاب ایران و سقوط شاه در پایان دهه ۱۹۷۰ برای سیستم سیاست خارجی امریکا تکان دهنده بود. با اوج گیری جنگ سرد، رژیم شاه سپری کلیدی برای وضع امنیتی غرب در مقابل اتحاد جماهیر شوروی در خاورمیانه بود و سقوط این رژیم موجب آشفتگی سیاست های امنیتی امریکا در تمام منطقه شد.
حمایت های بعدی امریکا از عراق در اواخر جنگ ایران- عراق از ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ شرایط را بدتر کرد و به قدرت رسیدن «جرج بوش» در سال ۲۰۰۰ نیز تاثیری منفی داشت. در حلقه نومحافظه کاران و واقع بینان قاطعی که در دولت «بوش» حضور داشتند این اعتقاد وجود داشت که ایران در آن زمان بزرگ ترین تهدید برای منافع امریکا در منطقه است و حتی قبل از حملات قساوت آمیز ۱۱ سپتامبر نیز این دیدگاه رایج بود که باید به نحوی با دولت ایران برخورد کرد.

سخنرانی بوش و محور شرارت
بلافاصله بعد از حملات ۱۱سپتامبر، امریکا با موفقیت به رژیم طالبان در افغانستان خاتمه داد و جنبش القاعده را نیز از هم پراکند. در ژانویه۲۰۰۲، رییس جمهور «بوش» در موضعی بود که نخستین سخنرانی رسمی خود در کنگره را برگزار کرد و گزارش کرد که در جواب این حملات غم انگیز واکنشی موفق داشته است. شاید مهم ترین جنبه یک سخنرانی بسیار عمومی اعلام آغاز جنگی بسیار گسترده تر علیه ترور بود.

تلاش اوباما برای دوستی با ایران
دوره اوباما: در سال ۲۰۰۸، سناتور «باراک اوباما» برای خارج ساختن امریکا از عراق به مبارزه پرداخت که در نهایت در پایان سال ۲۰۱۱ به این هدف رسید و همچنین سعی کرد روابطش با ایران را بهبود بخشد. با ظهور گروه های شبه نظامی اسلامگرای سنی افراطی، کشورهای غربی مخالفت خود با «اسد» را کاهش داده و گروه داعش را تهدیدی بزرگ تر تلقی کردند.

افزایش خشونت بین فرقه ای در عراق
پیچیدگی ها: امریکا و متحدانش حال با شرایطی روبه رو هستند که ایران به نیروی خارجی اصلی در جنگ در عراق تبدیل شده و احتمالا همین طور نیز خواهد ماند. عوامل دیگری باعث پیچیدگی بیشتر این شرایط می شوند. ابتدا آنکه در سه سال گذشته شاهد افزایش خشونت بین فرقه یی در عراق بوده ایم و هر سال در اثر حملات گروه های شبه نظامی سنی به دولت و جوامع شیعی هزاران کشته برجای مانده است. از سوی دیگر نگاه قبیله یی و عشیره یی و همچنین نفوذ افسران ارشد رژیم ساقط شده صدام حسین باعث افزایش مخالفت جوامع سنی با دولت عراق و حمایت بیشتر از داعش شده است.  جدای از این، دولت های غربی در حال حاضر چندان به فکر مخالفت با حکومت «اسد» نیستند، که یعنی حمایت ایران از «اسد» چندان مهم تلقی نمی شود. به علاوه، انتخاب «حسن روحانی» به عنوان رییس جمهور ایران در سال ۲۰۱۳ منجر به بهبود قابل توجهی در روابط امریکا-ایران شد و چشم انداز دستیابی به توافق در مساله دردسرساز هسته یی را بهبود بخشید. هرقدر واشنگتن در انظار عموم در مورد نقش ایران در جنگ داخلی عراق سخن بگوید، ظاهرا در عمل همکاری های غیررسمی در جریان است.

امید اندک به بهبود روابط ایران-امریکا
مسایل مهمی که در بالا مطرح شد در مقیاس زمانی طولانی تری اهمیت می یابند. «اوباما» توافق با ایران را به عنوان یکی از دستاوردهای مهم دولتش تلقی می کند و فقط کمی بیش از یک سال برای رسیدن به این توافق زمان دارد. در ایران، دولت «روحانی» قدری بیشتر، یعنی تا اواسط سال ۲۰۱۷ فرصت دارد. در طی این دوره امیدهایی برای بهبود پایدار روابط وجود دارد، اما اگر چنین نشود، رویدادهای بعدی تا حد زیادی به دولت های بعدی –در واشنگتن در سال ۲۰۱۶ و در تهران در سال ۲۰۱۷- بستگی خواهد داشت. روزنه امیدی وجود دارد که بیش از جنگ های تلخ در عراق و سوریه اهمیت دارد و البته این دو مساله –جنگ و روابط امریکا-ایران- عمیقا در هم تنیده است. دیپلماسی قابل توجهی، هم در داخل و هم بین این دو کشور مهم در جریان است، اما در شرایط فعلی که منطقه عمیقا با مشکل روبه رو شده، فرصت های پیشرفت بسیار اندک است.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir