بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : شنبه 30 دى 1391      0:32

محمد حسین عادلی: چرا بانک ها ورشکسته می شوند؟

محمد حسین عادلی رئیس سابق بانک مرکزی ایران بوده است. او اعتقاد دارد سیاست های بدون پشتوانه کارشناسی دشوارهای کنونی را به اقتصاد کشور تحمیل کرده است


 تحلیل شما از کاهش ارزش پول ملی چیست و تضعیف ریال در بلند مدت چه اثراتی براقتصاد ملی خواهد داشت؟

پول ملی هر کشور را از دو منظر می توان مورد توجه قرار داد. اول کارکردها و وظایف عادی و عمومی پول و دوم اعتبار و اعتمادی است که پول با ارزش برای جامعه و کشور هم از نظر اقتصادی و هم از منظر سیاسی بوجود می آورد و موجب ثبات و اعتماد عمومی و بین المللی را فراهم می کند. در مورد نکته اول باید گفت که پول سه کارکرد اصلی دارد. نخست اینکه وسیله مبادله است، دوم اینکه معیار ارزش است و سوم اینکه ابزار پرداخت آتی و ذخیر ارزش است. وقتی ارزش پول ملی به طور مزمن و با شیب نسبتا تند کاهش می یابد گرچه در کارکرد اول آن یعنی وسیله مبادله اثر چندانی به ظاهر نمی گذارد ولی در دو کارکرد دیگر آن به تدریج خلل های جبران ناپذیر بوجود می آورد. مثلا در مورد معیار ارزش بودن معلوم است که ارزش و قیمت کالاها و یا خدمات به پول ملی برآورد می گردد ولی اگر ارزش پول رو به افول و سقوط نهاد به تدریج فروشندگان کالاها از دادن قیمت کالای خود به ریال خودداری می کنند و قیمت کالای خود را به پول کشورهای دیگر مثلا دلار می دهند. در بسیاری مواقع در ماههای گذشته که ارزش ریال به شدت سقوط کرد بسیاری از فرشندگان کالای الکترونیکی مانند کامپیوتر قیمت کالای خود را به دلار می گفتند. از طرف دیگر در مورد کارکرد سوم یعنی ذخیره ارزش باید گفت که مردم حاصل زحمات خود را عموما به پول ملی پس انداز و ذخیره می کنند ولی اگر متوجه شدند که ارزش پس انداز های آنها هر روز کاهش می یابد بناچار تصمیم می گیرند که پس انداز های خود را به ارز خارجی نگهداری کنند. بنابراین وقتی پول ملی کشوری از سه کارکرد خود نتوانست دو کارکرد مهم را حفظ کند یعنی مردم برای قیمت گذاری کالا و خدمات خود و یا ذخیره  و پس انداز های خود رو به سوی ارز خارجی بیاورند  پدیده ای بوجود می آید که به آن اصطلاحا دلاریزه شده اقتصاد می گویند. یعنی دلار جای ریال را می گیرد و از پول ملی فقط نامی می ماند.

از منظر دیگر وقتی پول ملی کشوری به چنین شرایطی برسد اعتبار خود را از دست می دهد و اعتبار اقتصاد آن کشور هم زیر سوال می رود و این وضعیت اثر منفی بر سرمایه گذاری در کشور و در داد و ستد های بین المللی کشور باقی می گذارد.

 
 اثرات مشخص کاهش ارزش پول ملی برصنایع و فعالیت های تولیدی چیست؟

کاهش ارزش پول ملی به صورتی که شرح آن رفت اثر بسیار منفی بر تولید و صنعت دارد زیرا موجبات نوسانات زیادی را در تولید فراهم می کند. بگذارید مثال کوچکی بیاورم. فرض کنید یک واحد تولیدی صنعتی با خرید ماهانه 50 هزار دلار مواد اولیه از خارج کالائی را تولید می کند. ناگهان ارزش ریال سقوط می کند و ظرف مدت چند هفته قیمت دلار از 1226 تومان رسما به 2500 تومان می رسد. تازه آن هم با چند شرط و شروط که مهمترین آن این است که علاوه بر پرداخت صد در صد ارز 20-35 درصد اضافه هم بپردازد. مقرراتی که هم اکنون در مرکز مبادله جاری است. با بالا رفتن نرخ ارز یعنی کاهش ارزش ریال این تولید کننده باید به جای 61 میلیون تومان که قبلابرای 50 هزار دلار واردات می پرداخت و با احتساب 30 درصد اضافه درخواستی بانک باید مبلغ 165 میلیون تومان بپردازد. یعنی یکباره تولید کننده ای که با 60 میلیون تومان گردش نقدینگی ماهانه کار می کرد باید گردش نقدینگی خود را به 165 میلیون تومان برساند . حالا معلوم نیست که بتواند به همین اندازه و یکباره قیمت کالای خود را بالا ببرد و تازه اگر هم بالا ببرد برای موارد اولیه آینده است و الان که نرخ ارز بالا رفته نمی داند این مقدار پول اضافی را از کجا بیاورد. بانک ها که معمولا تسهیلات نمی دهند و اگر هم بدهند 26 تا 35 درصد سود می گیرند یعنی هزینه را برای تولید کننده چند برابر می کند. تازه این زمانی است که تولید کننده بتواند ارز مورد نیاز را از مرکز مبادله دولتی تامین کند وگر نه نرخ دلار در بازار آزاد 3200 تومان است و نیاز مالی او را بیشتر می کند. لذا برای تامین سرمایه در گردش خود درمی ماند! بنابراین سقوط ارزش ریال به این صورتی که از آذر ماه سال گذشته در دو مرحله به سمت پایین پرتاب شده مشکلات عدیده ای برای تولید و صنعت بوجود می آورد و انگیزه تولید کننده را از بین می برد. تولید کننده هم اول تولید خود را پائیین می آورد و سپس واحد تولید خود را به سمت تعطیل می برد. گزارش هایی که از صنایع خصوصی و دولتی در رسانه ها داده می شود همین حکایت را تکرار می کند.


به اعتقاد شما چه عاملی سبب شد تا ارزش پول ملی در دوره زمانی کوتاهی به شدت تضعیف شود؟

از مهمترین عوامل کاهش ارزش پول ملی افزایش بی رویه نقدینگی است. نقدینگی کشور از 68 هزار میلیارد تومان به حدود 450 هزار میلیارد تومان رسیده است و طبق برآورد مرکز پژوهشهای مجلس تا پایان سال به 516 هزار میلیارد تومان می رسد. این افزایش یعنی در خلال تقریبا 8 سال نقدینگی نزدیک هشت برابر ( 7.6 برابر ) شده است. در کنار افزایش نقدینگی رشد متوسط تولید ناخالص داخلی کشور بسیار ناچیز و در حدود 3 درصد برآورد می شود. اگر این دو را کنار هم بگذارید به راحتی می توانید نتیجه بگیرید که چرا ارزش پول ملی آب می شود. اما سوال اصلی این است که چرا نقدینگی بالا رفته است؟ پاسخ این است که مهمترین دلایل آن در سه مورد خلاصه می شود. اول اینکه هزینه های دولت آنقدر زیاد بوده است که از همه منابع ممکن برای تزریق پول به اقتصاد استفاده شده  و کسری های زیادی به اقتصاد تحمیل شده است. همه درآمد ارزی کشور به صورت ریال به اقتصاد تزریق شده است و حتی این درآمد ها برای دولت کافی نبوده است و همه ساله بودجه از کسری قابل توجهی رنج برده است. دوم دولت به بانک مرکزی و بانکها بدهکار شده و این بدهکاری افزایش زیادی پیدا کرده و نقدینگی را بالا برده برده است. و سوم بدهی بانک ها به بانک مرکزی که در اثر اعطای وام های تکلیفی دولت بوجود آمده و منجر به معوقه های زیادی گشته ، نیز بالا رفته است. این سه عامل که اصطلاحا به آن افزایش خالص دارائی های بانک مرکزی، افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی و بانک ها و بدهی بانک ها به بانک مرکزی می گویند موجب بالا رفتن پایه پولی یا پول پر قدرت شده و نقدینگی را افزایش داده است. ریشه همه این ها هم اصطلاحا عدم انضباط مالی دولت و عدم برنامه ریزی برای کنترل هزینه های دولتی بوده است.


آیا اقتصاد ایران در دوران معاصر دوره ای را تجربه کرده بود که ارزش پول ملی چنین کاهش یابد؟

در دوره های اخیر نقدینگی به طور کلی افزایش زیادی داشته است. مشکلات ساختاری اقتصاد، و بزرگ بودن حجم دولت، اداره دستوری اقتصاد و نیز عدم وجود اجماع در خصوص نظام اقتصادی مطلوب و پایدار نبودن سیاست ها موجب افزایش نقدینگی شده است ولی در برنامه های مختلف به تناسب شیوه های مدیریتی حاکم و نگاه علمی به سیاست های کلان اقتصادی میزان رشد نقدینگی و طبعا کاهش ارزش پول متفاوت بوده است.

در برنامه اول به طور متوسط رشد نقدینگی 25.2 درصد بوده و نقدینگی در انتهای برنامه نسبت به ابتدای آن 2.5برابر شده است. در برنامه دوم رشد نقدینگی به طور متوسط به 30.6 درصد رسید. و نقدینگی در پایان دوره به 3.1 برابر رسید.  در برنامه سوم رشد نقدینگی به 28.9 درصد رسید و در پایان دوره 3.7 برابر شد. در برنامه چهارم رشد نقدینگی 28.2 درصد شد و در پایان هم به 2.9 برابر رسید. در برنامه پنجم تا کنون رشد متوسط آن به 30.5 رسیده است و در پایان دوره 1.7 برابر شده است.  بر اساس ارقام فوق که همگی ( بجز رقم نقدینگی در پایان 1391 که از مرکز پژوهش هاست) از منابع رسمی بانک مرکزی اخذ شده نشان می دهد که رشد نقدینگی در برنامه اول بهتر از سایر برنامه ها کنترل شده است. برنامه های سوم و چهارم هم کارنامه متوسطی دارد ولی در برنامه دوم و برنامه پنجم رشد نقدینگی بالا بوده است. اگر نرخ ارز را در بازه زمانی بالا نگاه کنیم مشاهده می کنیم که در برنامه اول نرخ ارز به طور متوسط 13.4 درصد افزایش یافته، در برنامه دوم سالانه 30.6  بالا رفته. در برنامه سوم سالانه کمتر از یک درصد افزایش داشته و در برنامه چهارم 3.7 درصد به طور سالانه بالا رفته است. ولی در برنامه پنجم سالانه 62.5 درصد افزایش پیدا کرده است. با نگاهی ساده به ارقام بالا می توان نتیجه گرفت که در هر دوره ای که کنترل دولت بر هزینه هایش بیشتر بوده و انضباط برقرار بوده نقدینگی هم خیلی افزایش نداشته و ارزش پول ملی هم کمتر کاهش یافته است.


دولت با استفاده از چه مکانیزم های می تواند به تقویت ریال اقدام کند؟

دولت ها ابتدا باید در سیاست مالی خود انضباط برقرار کنند. یعنی در تنظیم بودجه سالیانه خود با برنامه ریزی دقیق و علمی جلوی افزایش هزینه ها را بگیرند و اسراف نکنند. افزایش در پرداخت های دولت باعث تورم می شود و ارزش آن پرداخت ها را کم می کند . دولت ها هم اگر از روش های علمی در برنامه ریزی استفاده نکنند در دور باطل و مسابقه بین افزایش پرداخت از یک سو و کاهش ارزش پرداخت ها از سوی دیگر گرفتار می شوند. وقتی دولت ها انظباط مالی برقرار کنند، نقدینگی افزایش نامعقول پیدا نمی کند و به نگهداری ارزش پول کمک می کند. البته علاوه بر سیاست مالی برخورداری از یک سیاست پولی مناسب نیز مهم است. نرخ سود از مهمترین متغیر هائی است که می تواند ارزش پول را تقویت و یا تضعیف نماید. بنابراین سیاست مالی و سیاست پولی دو مکانیزمی هستند که به حفظ ارزش پول ملی کمک می کنند.


 شما چه ارزیابی یا پیش بینی در مورد ادامه روند کنونی دارید؟

روند کنونی نمی تواند همینگونه ادامه پیدا کند. به نظر می رسد چنانچه رشد نقدینگی به همین صورت ادامه یابد کاهش ارزش پول بیشتر می شود و به تدریج پول ملی اعتبار خود را ازدست می دهد و آن پدیده ای که اشاره کردم یعنی دلاریزه شدن اقتصاد جلوه گر می شود.


بخش خصوصی، تجار و مردم عادی هر کدام به صورت جداگانه در چه بخش های از زندگی و فعالیت هایشان کاهش ارزش ریال را احساس می کنند؟

تجار و کار آفرینان در یک  دور باطل بین افزایش هزینه ها ی خود از یک سو و لزوم بالا بردن قیمت کالا و خدمات خود گرفتار شده اند. از طرف دیگر به علت کاهش قدرت خرید مردم قیمت کالا و خدمات هم نمی تواند در کوتاه مدت چنان بالا رود که هزینه های کار آفرینان و سود قبلی آنها را تامین کند و لذا هر روز که می گذرد اگر کاهش ارزش پول ادامه یابد همین دور باطل به سمت پائین میل می کند و موجب رکود و بیکاری می شود. از طرف دیگر چند برابر شدن شاخص قیمت مصرف کننده به معنی آن است که هزینه ها طی سالهای اخیر چند برابر افزایش یاقته است. این در حالی است که کمتر کسی توانسته است درآمد خود را چند برابر کند. و لذا اجبارا به کاهش اندازه زندگی و خوراک و پوشاک خود روی می آورند که باعث فشار روانی و اجتماعی می شود. بنابراین کاهش ارزش پول که به معنی کاهش قدرت خرید است برای تجار و تولید کنندگان و کار آفرینان و مردم  عادی ایجاد فشار می کند.


در دوره تصدی شما بربانک مرکزی چه ابزارها و روش های برای جلوگیری از کاهش ارزش ریال صورت می گرفت و قیمت دلار به چه مکانیزمی کنترل می شد؟

 دوره تصدی من در بانک مرکزی از نیمه اول سال 1368 یعنی بلا فاصله بعد از جنگ آغاز شد و در نیمه اول سال 1373 به پایان رسید. متوسط رشد  سالانه نقدینگی در این دوره 25 درصد شد که از همه دوره ها بعدی کمتر بود. به همین دلیل با وجود اینکه در این دوره شاهد سقوط قیمت نفت تا مرز 7 دلار برای هر بشکه نفت بودیم و درآمد های ارزی به شدت کاهش یافت ولی به دلیل سیاست های بکار گرفته شده توانستیم کاهش ارزش پول و یا به عبارتی افزایش نرخ ارز را کنترل کنیم. نرخ ارز در برنامه اول سالانه به طور متوسط تنها 13.4 درصد افزایش داشت. میزان افزایش نرخ ارز در پایان دوره نسبت به اول آن کمتر از 70 درصد افزایش داشت. یعنی نرخ ارز از 145 تومان در نیمه اول 1368 به حدود 160تومان در شهریورماه 1372 رسید که تنها حدود 10 درصد ظرف 4 سال بالا رفت و بعد از تغییرات نسبتا وسیع در دولت در همین زمان نرخ ارز  تا شهریورماه بعدی به 240 تومان افزایش یافت . یعنی در سال آخر فقط 50 درصد افزایش داشت. اقدامات بسیار زیادی برای این کار انجام شد که با وجود مشکلات بعد از جنگ و انتظارات بسیار زیاد برای بازسازی  موفق شدیم تا حدود قابل قبولی ارزش پول را حفظ کنیم. البته مجال بیشتر و بهتری را می طلبد که به آن اقدامات اشاره شود. خود تاریخی مفصل دارد. ولی به طور مختصر از ابزار های سیاست پولی نظیر افزایش نرخ سود سپرده ها، تنظیم نرخ سپرده های قانونی، جلوگیری از تامین کسری بودجه از بانک مرکزی، درخواست بازپرداخت مطالبات بانک از دولت ، حرکت به سوی یکسان کردن نرخ ارز ( بیش از 10 نرخ ارز وجود داشت که به دو نرخ کاهش یافت و حتی تلاش شد که به تک نرخی برسیم که در فردردین ماه 1372 به یک نرخ رسیدیم ولی این وضع تنها به مدت 8 ماه دوام داشت و در اوایل آذرماه به دو نرخ تبدیل شد) و فعال کردن شورای پول و اعتبار را می توان از جمله آن اقدامات دانست.


اثرات تورمی کاهش ارزش ریال چیست؟

کاهش ارزش ریال خود در اثر تورم بوجود می آید. تورم قدرت خرید پول را کاهش می دهد. وقتی قدرت خرید کاهش می یابد همه به دنبال آن خواهند بود که درآمد پولی خود را بالا ببرند تا جبران کاهش ارزش پول را بکنند. این کار معمولا از طریق تزریق پول بیشتر به جامعه صورت می گیرد. ولی همین کار خود به کاهش بیشتر ارزش پول منجر می شود ولذا دور باطلی بوجود می آید که یک طرفش کاهش ارزش پول و قدرت خرید آن است و طرف دیگرش افزایش تزریق پول که هرچه بیشتر می شود نمی تواند جبران کاهش ارزش پرداخت ها را بکند. از سوی دیگر با کم شدن قدرت خرید ، تقاضای مردم برای کالا و خدمات پائین می آید و عرضه کنندگان کالا نمی توانند محصولات خود را به قیمت مناسب بفروشند. در این صورت رکود بوجود می آید. لذا در عین تورم رکود هم گریبانگیر جامعه می شود و منجر به افزایش بیکاری می گردد. بالا رفتن هزینه های داخلی و رکود موجب می شود که واردات صرفه بیشتری پیدا بکند و تولید داخلی را تحت الشعاع خود قرار بدهد. بهر روی مناسبات اقتصادی از روال خود خارج می شود و اختلالات بیشتری را بوجود می آورد. تنها راه این است که با سیاست های معقول و برنامه ریزی شده و علمی دور باطل شکسته شود و از کاهش بیشتر ارزش پول جلوگیری شود.


 


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir