ریشه‌یابی سقوط قیمت نفت

اقتصاد ایرانی: نوسانات بهای نفت در کشورهایی که به لحاظ اقتصادی به این منبع الهی وابسته هستند، مسوولان این کشورها را به تکاپو واداشته تا این پدیده را بیشتر مورد کنکاش و بررسی قرار دهند. ایران یکی از این کشورهاست که باوجود تلاش های صورت گرفته همچنان به طلای سیاه وابسته است و در شرایط فعلی به دنبال راه های کاهش اعتیاد اقتصاد خود به نفت است. عصر شنبه ۹ اسفند کمیسیون اقتصادی بنیاد امید ایرانیان به میزبانی محمدرضا عارف و حسین عبده تبریزی و با سخنرانی نرسی قربان دکترای اقتصاد انرژی از دانشگاه لندن و متخصص حوزه نفت و گاز کشور به بررسی چشم انداز نفت پرداختند. درحالی که قربان اعتقاد چندانی به توطئه بودن کاهش بهای نفت نداشت، عارف معتقد بود جریانات سیاسی همیشه در نفت حضور داشته است.

به گزارش تعادل، نرسی قربان صحبت هایش را با معرفی خودش شروع کرد و از آنجا که طبق معمول تصور نام و نام خانوادگی او را اشتباه می گیرند، تاکید کرد: «اسم کوچک من نرسی و فاملیم قربان است. نرسی قربان سر هم نیست. این اشتباه را همیشه می کنند» وی با تاکید بر اینکه بحث اصلی در این جلسه در مورد کاهش اخیر قیمت نفت است، ادامه داد: «قصد دارم در مورد تحولات استراتژیکی که ممکن است در پی این رویداد در تجارت نفت و گاز در آینده رخ بدهد با شما صحبت کنم. چه تحولات عمده یی درحال رخ دادن است؟» قربان برای شکافتن این موضوع مروری بر وضعیت قیمت ها درسال ۲۰۱۳ و۲۰۱  داشت و گفت: «در این دو سال ما به طور مداوم شاهد افزایش عرضه نفت بوده ایم. چرا؟ علت این امر این بود که برای تولید نفت شیل در امریکا سرمایه گذاری های کلانی صورت گرفته بود و تولید آن ناحیه به سرعت بالا می رفت.» وی افزود: «یعنی میلیاردها دلار سرمایه گذاری به کمک تکنولوژی جدید دست به دست هم دادند و تولید را به مراتب بیشتر از قبل کردند. به این ترتیب به طور کلی عرضه نفت در سطح جهانی افزایش پیدا کرد.«
این متخصص اقتصاد انرژی ضمن اشاره به قیمت نفت در پنج سال گذشته که بالای ۱۰۰ دلار بوده است، اظهار داشت: «متوسط قیمت نفت در ۵ سال گذشته و با درنظر گرفتن سال ۲۰۱۴ تقریبا ۱۰۲ دلار بوده است. در ۱۰ سال گذشته نیز این میانگین ۸۶ دلار بوده است. این درحالی است که قیمت نفت برای ۲۰ سال حدودا ۲۰ دلار بوده است.» وی ادامه داد: «وقتی به این امر توجه می کنیم، می بینیم که افزایش ناگهانی قیمت نفت باعث شده تمام کسانی که در بازار نفت فعال بوده اند ناگهان به دنبال تولید بیشتر نفت و افزایش عرضه خود بروند. به این ترتیب میلیاردها دلار سرمایه گذاری برای افزایش تولید نفت صورت گرفت؛ در اعماق دریاها در برزیل و سایر کشورها (حتی صحبت از قطب شمال و غیره هم بود) نفت با روندی صعودی تولید شد و به لبه تولیدات رسیدیم.» نرسی قربان با بیان اینکه درسال ۲۰۱۴ رکود جهانی را تجربه کرده ایم، گفت: «درحال حاضر شاهد کاهش مصرف درکشور چین که از بزرگ ترین مصرف کنندگان نفت است، هستیم. همچنین در اروپا و امریکا. به این ترتیب کاهش رشد اقتصادی جهان را تجربه می کنیم.» وی ادامه داد: «به دنبال آن تقاضا برای نفت و فرآورده های نفتی به همان نسبت کاهش پیدا کرده است. به ناگاه در ۶ ماهه نخست سال ۲۰۱۴ دیدیم که فشار روی قیمت ها شکل گرفت.»وی با یادآوری اینکه در آن شرایط همه به دنبال این بودند که ببینند اوپک برای این مساله چه می کند گفت: «نشست ۱۶۶ اوپک طبق معمول در وین تشکیل شد و در این جلسه اعضای اوپک به این اجماع رسیدند که تولید خود را کاهش ندهند و بازارهای خود را حفظ کنند.» وی در ادامه این پرسش را مطرح کرد که چرا اعضای اوپک به این اجماع رسیدند؟ قربان بااشاره به اینکه وزیر نفت بارها دلیل آن را توضیح داده است، اظهار داشت: «در آن جلسه صحبت اصلی بیشتر در این مورد بوده است که اگر ما تولید خود را کم کنیم، روسیه، مکزیک و امریکا جایگزین این سه یا چهارمیلیون بشکه یی خواهند شد که ما باید کم کنیم تا بازار به تعادل برسد و قیمت ها افزایش پیدا کند و در ۱۰۰ دلار بماند. در نتیجه اوپک تصمیم گرفت تولید خود را کاهش ندهد.»
نرسی قربان خاطرنشان کرد: «البته ما کسانی را داریم که می گویند توطئه بوده، عربستان بوده، امریکا بوده، همه با هم جمع شدند و قیمت نفت را به این روز انداخته اند. ممکن است همه اینها درست باشد. اما اصل قضیه، عرضه و تقاضای نفت است.» وی تشریح کرد: «هرچقدر هم توطئه کنند، نمی توانند تقاضای نفت را در دنیا کم یا زیاد کنند. عرضه نفت نیز به همین شکل است و با توطئه بالا یا پایین نمی شود. پس اصل قضیه، عرضه و تقاضای نفت است.» وی در ادامه گفت: «به هرحال وقتی اجماع کسانی که بیشترین تولید را در اوپک دارند به این شکل است، ما چه می توانستیم بکنیم؟ برای حفظ سهم خود در بازار ناگزیر به این کار بوده ایم و به نظر من این تصمیم بسیار درستی بود.» وی افزود: «به این ترتیب اجازه وارد شدن هیچ خللی در رتبه اوپک داده نشد؛ مشکلی برای رتبه اوپک ایجاد نشد و اوپک از بازار خودش دفاع کرد.»

توطئه ای در کار بود یا نبود؟
البته این ادعا که جریان کاهش قیمت نفت سیاسی نیست مورد بحث بیشتری واقع شد و محمدرضا عارف که میزبان این جلسه بود، اظهار داشت: «سیاسی نبودن جریانات اخیر در مورد کاهش نفت خیلی درست نیست. مثلا بحث روسیه هم در میان بوده است.» وی ادامه داد: «در جلسه یی که در فرهنگستان حدود 4 یا 5سال پیش داشتیم، این رشد شیل اویل را پیش بینی کردیم. درحال حاضر تمامی طرح های توسعه یی شیل اویل متوقف شده است.» عارف افزود: «در مورد روسیه هم بدون شک مسایل سیاسی دخیل بوده است؛ مسایل سیاسی همیشه بوده اما مواقعی کم رنگ تر شده، اما طبیعتا وقتی سیاست مداران می بینند این وضعیت برای نفت درحال رخ دادن است، ابتدا به این فکر می کنند که چطور می شود به کشوری مثل روسیه یا ایران از این طریق ضربه وارد کرد.»

نفت پرهزینه باید از بازار کنار برود
نرسی قربان در ادامه این پرسش مطرح کرد که بعد از این تصمیم اوپک چه اتفاقی افتاد و در پاسخ به پرسش خود گفت: «قیمت نفت به یک باره به شدت سقوط کرد. زیرا کسانی که منتظر بودند اوپک چهار تا پنج میلیون از تولید خود کم کند و قیمت ها را حفظ کند؛ یک دفعه با مشکل رو به رو شدند و بازارهای آینده یک باره شروع به فروش نفت کرد.» وی توضیح داد: «قیمت ها در بازار نفت در ماه های نوامبر و دسامبر۲۵ درصد سقوط کرد؛ به همین خاطر بازارهای آینده اهمیت فراوانی دارند، چراکه این کاهش قیمت مکانیسمی بود که بازارهای آینده آن را شروع کرد.» وی ادامه داد: «یکی از دلایل آن این بود که تولیدکنندگان نفت شیل، نفت خود را در بازارهای آینده پیش فروش می کردند؛ این کاری است که در مورد بسیاری از کالاها صورت می گیرد، حتی پرتقال فروش های امریکا نیز این کار را می کنند.» قربان افزود: «اما در این مورد در اصل یک گروه مالی بودند که در مقابل اینها جبهه گرفتند یعنی تا فهمیدند اوپک تولید خود را کاهش نمی دهد و جهت قیمت ها در بازار به طرف پایین است، برای اینکه ضرر خود را کم کنند، دست به فروش بیشتر نفت زدند.» وی استدلال کرد: «در نتیجه میلیون ها قرارداد نفتی مازاد بر آنچه قرار بود، در بازار به فروش رفت که اصلا ربطی به خریدوفروش فیزیکال نفت نداشت. به همین خاطر من به داستان توطئه به آن شکلی که مطرح می شود اعتقادی ندارم.» وی بااشاره به اینکه نوعی جنگ نفتی ایجاد شده است، گفت: «اوپک می گوید من کمترین هزینه تولید را دارم، نفت های پرهزینه باید ابتدا از بازار خارج شوند. این به نظر معقول می آید.»

 ۵.۷میلیون بشکه نفت از بازار کنار خواهد رفت
استاد حوزه نفت و گاز کشور بااشاره به پیش بینی های موسسات بزرگ دنیا گفت: «فایننشال تایمز در ماه دسامبر می گفت نفت زیر ۶۰ دلار باعث به تعویق افتادن یک تریلیون دلار سرمایه گذاری در بازارهای نفت و گاز خواهد شد. موسسه گلد اند ساکس نیز پیش بینی کرده حدود ۰۰ پروژه نفت و گاز که به تصمیم نهایی نرسیده در حال کنسل شدن است.» وی ادامه داد: «براساس پیش بینی آنها روی هم رفته اگر این داستان برای دو تا سه سال ادامه پیدا کند حدود ۷.۵ میلیون بشکه نفت در روز از بازار کنار خواهد رفت. یعنی از میزانی که در آینده قرار بوده تولید شود، دیگر تولید نخواهد شد.» وی تاکید کرد: «البته این پیش بینی درمورد نفت با قیمت ۶۰ دلار است. و این تقریبا همان چیزی است که اوپک می خواست.» پرسش بعدی که قربان مطرح کرد این بود که تاثیرات این داستان چه چیزی است؟ و در پاسخ گفت: «یکی از اثراتش این بود که در کشورهایی که مصرف کننده نفت بودند وضعیت خوبی پدید آمد. آنها توانستند نفت ارزان تری را بخرند و وضعیت رشد اقتصادی آنها بهتر شد.» وی ادامه داد: «اگر کشور فقیری بودند این وضعیت به آنها کمک کرد. کشورهای غنی هم تلاش کردند با صرفه جویی، رشد شدت انرژی خود را کاهش دهند.» وی استدلال کرد: «در این شرایط ما تصور می کنیم تقاضا افزایش خواهد یافت، به هر حال نفت ۱۰۰ دلاری با نفت ۵۰ دلاری در مقدار تقاضا تفاوت هایی با هم دارند.» قربان ادامه داد: «عرضه نفت نیز در حال کاهش است، چراکه بخشی از تولید نفت اکتشاف است، بخشی از آن نیز توسعه و بالاخره تولید است. در ۲۰ سالی که نفت حدود ۲۰ دلار بوده یعنی از حدود ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۷، در آن دوران اکتشافات در حد کمی صورت می گرفت اما از سال ۲۰۰۵ که بهای نفت از ۶۰ دلار گذشت، این اکتشافات سرعت بیشتری به خود گرفت و میزان آن نیز بیشتر شد.» وی گفت: «فرض کنید در یک حوزه با ۸۰ دلار کالای خود را به مرحله تولید می رسانند؛ از این میزان قریب به ۳۰ دلار مربوط به اکتشاف و مابقی آن توسعه و تولید است. اگر قبلا این ۳۰ دلار مربوط به هزینه اکتشاف را به دست آورده باشند، با ۵۰ دلار هم می توانند به کار خود ادامه دهند، اما برای شروع با این شرایط دیگر کسی این کار را نخواهد کرد.» وی افزود: «یعنی بسیاری از لایه های شیل با این قیمت دیگر توسعه آتی نخواهند داشت. اما به مجردی که قیمت بالا برود آنها دوباره کار خود را شروع خواهند کرد.»

کمرنگ شدن تاثیر غرب آسیا در بهای نفت
در ادامه این کارشناس نفت و گاز کشور به تغییرات بنیادینی که در این داستان اتفاق افتاده است، اشاره و ادعا کرد: «مشخص شد که اهمیت غرب آسیا، خاورمیانه و کشورهای نفت خیز چندان زیاد نیست. حداقل آن مقدار که تصور می شد دیگر بااهمیت نیستند چراکه اوضاع تغییر کرده است.» وی افزود: «زمانی بود که جنگ عراق و رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۷۳ بنیاد سیستم نفتی دنیا را به هم زد؛ یعنی پس از تحریم هواداران رژیم صهیونیستی و به دنبال آن قدرتی که اوپک به دست گرفت یا در جنگ ایران و عراق یا جنگ کویت یا جنگ خود عراق یا تحریم ایران و جنگ در لیبی، همه اینها تاحدودی در بهای نفت تاثیرگذار بود اما هر چه جلو می رویم این اثرات کمرنگ تر و کمتر می شوند.» وی تشریح کرد: «چون به عرضه نفت در دنیا اضافه شده است و اکنون امریکا دیگر یک تولیدکننده بزرگ است.» در اینجا قربان پرسش دیگری را طرح کرد: «چه چیزی جایگزین شده است؟ یعنی اگر اهمیت اوپک یا غرب آسیا یا خاورمیانه یا هر چه که اسم آن را می گذاریم رفته باشد، چه چیزی جایگزین آن شده است؟» وی این طور پاسخ داد: «برخی تصور می کنند جایگزین این امر، اقداماتی است که امریکا برای جلوگیری از نفوذ روسیه می کند. بحث دوباره به دو قطبی شدن دنیا بازمی گردد. این جنگ سیاسی به یک جنگ مالی بازمی گردد، یعنی دیگر جنگ ژئوپولیتیکی نیست بلکه ژئوفایننشال است. ما اسم این را جنگ گذاشته ایم اما در حقیقت این جنگ نیست بلکه سلسله اتفاقاتی است که در حال رخ دادن است.»

سونامی در راه است
نرسی قربان در مورد اتفاقاتی که در این جریان رخ داده است، گفت: «مثلا وام هایی که در امریکا برای انرژی داده شده است، ظاهرا حدود یک تریلیون دلار است، براساس اطلاعات به دست آمده از دویچه بانک حدود ۶۰۰ میلیارد دلار از اینها باید در نفت ۶۰ دلار مورد بازنگری قرار گیرد.» وی بااشاره به اینکه بازنگری در این وام ها می تواند مشکلات جدی ایجاد کند، تشریح کرد: «اگر نیاز باشد اینها مورد بازنگری قرار گیرد ممکن است یک سونامی دیگر ایجاد شود. شبیه همان سونامی که درمورد بازار مسکن در امریکا اتفاق افتاد.»
وی در ادامه گفت: «طرف دیگر این تقابل (نمی خواهم اسم آن را جنگ بگذارم) این است که روسیه می خواهد دلار را از تجارت جهانی دور کند و چیزهای دیگری را جایگزین آن کند.» قربان بااشاره به اینکه در حال حاضر روسیه جزو کشورهایی است که بیشترین ضربه را بر اثر افت نفت خورده است، گفت: «قیمت روبل نصف شده است، سطح زندگی مردم روسیه پایین آمده است، این اتفاق در لیبی و ایران و امثالهم نیست، کشوری است که بزرگ ترین زرادخانه اتمی جهان را دارد، زندگی مردمش در عرض ۶ ماهه دستخوش تغییرات نامطلوبی شده است. این چیزی نیست که آنها تحمل کنند.»