اوکراین چگونه جریان انرژی جهانی را تغییر می دهد؟

اقتصاد ایرانی: ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و ژانگ گائولی معاون نخست وزیر چین در اول سپتامبر ۲۰۱۴، احداث آنچه به ادعای آنها «بزرگ ترین پروژه احداثی جهان» خواهد بود را آغاز کردند. این خط لوله ۳ هزار و ۹۶۸ کیلومتری موسوم به “Power of Siberia” (قدرت سیبری) میادین گازی در سیبری روسیه و مناطق شمال شرق چین را به یکدیگر متصل می کند و انتظار می رود که طی ۳۰ سال آینده، ۴ تریلیون مترمکعب گاز به چین از این طریق انتقال یابد. میادین چایاندا واقع در جمهوری یاکوتیا، با برآورد ۱.۲ تریلیون مترمکعب گاز و ۹۳ میلیون تن ذخایر ترکیبات هیدروکربنی مایع، ایستگاه اصلی تولید و انتقال گاز به شمال شرق چین در شهر مرزی بلاگوشچنسگ خواهد بود. مجموع هزینه لازم برای احداث این تشکیلات عظیم بیش از ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است که شامل دیگر سرمایه گذاری ها در این منطقه، در مجموع به میزان ۷.۵ میلیارد دلار نیز است.

پس از بیش از یک دهه مذاکره، در ۲۱ ماه می، چین و روسیه یک قرارداد ۴۰۰ میلیارد دلاری به امضا رساندند که برای ۳۰ سال، مناطق شمال شرق چین را سالانه با ۳۸ میلیارد مترمکعب گاز از طریق خط لوله شرقی “Power of Siberia” تامین خواهد کرد. این توافق میان شرکت دولتی گازپروم و شرکت ملی نفت چین در جریان سفر دو روزه پوتین به شانگهای به امضا رسید. مانع اصلی به نتیجه رسیدن این مذاکرات، همواره اختلاف بر سر قیمت بوده است اما موقعیت بین المللی غالب، چین را در موضع برتر قرار داد و بالاخره توافق حاصل شد. قدرت چانه زنی چین در ماه های پیش از حصول توافق به علت کاهش وابستگی به گاز روسیه از طریق واردات گاز از کشورهای آسیای مرکزی و کشور همسایه اش میانمار، افزایش یافت. اگرچه منافع چین در این قرارداد آشکار بود اما روسیه نیز قرارداد پرسودی به دست آورد؛ نه تنها به این علت که این کشور به شرکای تجاری جدید نیاز داشت بلکه به دلیل اینکه این اقدام، نخستین گام برای دسترسی وسیع تر مسکو به چین و به طور کلی بازارهای آسیایی بود.

از سوی دیگر، امضاکنندگان این توافق تاریخی به سرعت با واکنش اتحادیه اروپا مواجه شدند. خوزه مانوئل باراسو رئیس کمیسیون اروپا نامه ای به پوتین نوشت که در وب سایت این کمیسیون منتشر شد. وی در این نامه خواهان دریافت تضمین برای عدم توقف مذاکرات در مورد تامین گاز اروپا از طریق اوکراین شده بود. در این نامه آمده بود، ضروری است که تمامی طرف های درگیر به تعهداتی که در نشست های پیشین متعهد شده اند، احترام بگذارند و به صورت سازنده در روند کارها (مذاکره در مورد عرضه گاز)، به ویژه برای دست یافتن به یک قیمت سازگار با شرایط بازار، مشارکت کنند. همچنین باراسو خاطرنشان کرده بود که علی رغم انتظار شرکت های اروپایی از گازپروم مبنی برپایبندی به قراردادهای منعقد شده پیشین، ایجاد یک سیستم هشدار فوری از اهمیت برخوردار است.

به نظر می رسد عقد قرارداد چین و روسیه در زمان بسیار مناسبی صورت گرفته است. به طوریکه بی بی سی در این رابطه گزارش داد، «این قرارداد وابستگی روسیه به خریداران اروپایی، عاملان اعمال تحریم های اقتصادی علیه این کشور به علت بحران اوکراین، را کاهش خواهد داد.» اگرچه غرب تلاش کرده است تا صنعت گاز روسیه را از تحریم ها مستثنی کند اما محدودیت های اتحادیه اروپا و هم آمریکا، روسیه را مجبور ساخت تا جایگزین های جدیدی بیابد. دیمیتری بابیچ، خبرنگار روسی در این باره می گوید، «ریسک های ناشی از بحران اوکراین و موضع اروپا در قبال روسیه، تنوع بخشی (مشتریان) را به این کشور یک ضرورت حیاتی تبدیل کرده است.» وی افزود، قرارداد با چین یک راه گریز مالی برای روسیه به شمار می رود.

از اینرو، این قرارداد در واکنش به تلاش های اتحادیه اروپا و آمریکا برای به انزوا کشیدن روسیه، برای ولادیمیر پوتین، یک پیروزی به شمار می رود. قیمت گاز فروشی مورد توافق در این قرارداد اعلام نشده است اما کارشناسان برآورد کرده اند که اگر خرید واقعی گاز ۴۰۰ میلیارد دلار باشد، قیمت در حدود ۳۵۰ دلار به ازای هر هزار مترمکعب گاز است که از ۳۸۰.۵۰ دلار به ازای هر مترمکعب گاز فروشی به غرب اروپا کمتر است. البته، احتمالا بخشی از قرارداد مورد مذاکره به هزینه احداث خط لوله“Power of Siberia”  اختصاص خواهد یافت. بر اساس گزارش ها، انتقال گاز به چین از طریق این خط لوله از سال ۲۰۱۸ آغاز خواهد شد و تاثیر واقعی این قرارداد بر کشورهای اروپایی تا آن زمان به تعویق خواهد افتاد.

تحت تاثیر فشار بحران اوکراین، احتمال تغییر وضعیت جریان جهانی انرژی یا همان بازار انرژی بیشتر شده است. درحالی که کشورهای اروپایی در حال ذخیرسازی گاز در مخازن روی آب هستند و با این کار سعی در کم کردن شدت بحران برای خود دارند (با تانکرهایی با ظرفیت ۷۱ درصد در سرتاسر اتحادیه اروپا)، روسیه در جستجوی بازارهای دیگر برای صادرات انرژی خود است. پوتین در مراسم آغاز این پروژه در نزدیکی یاکوتسک (نقطه شروع این خط لوله) اعلام کرد: « این خط لوله گازی جدید به میزان قابل توجهی همکاری اقتصادی میان کشورها در منطقه آسیا اقیانوسیه و بالای آن، یعنی شریک اصلی ما چین، را تقویت خواهد کرد. به محض اینکه ما یک شبکه خط لوله گازی در شرق دور و سیبری ایجاد کنیم، خواهیم توانست سیستم خط لوله اروپایی را به شرق متصل کنیم.» این امر به میزان زیاد فرصت های صادراتی از طریق روسیه را تقویت خواهد کرد و این کشور در کنترل عرضه گاز در بازارهای جهانی،  در موضع بالاتر قرار خواهد گرفت.

اوکراین یک کشور واسطه است به طوریکه حجم قابل توجهی از گاز روسیه را به اروپا می رساند. به همین دلیل، برخی از کارشناسان می گویند که امنیت انرژی کشورهای عضو اتحادیه اروپا در دستان پوتین است. کلاید راسل مقاله نویس حوزه انرژی رویترز در این باره نوشت، «تنوع بخشی به منابع تامین انرژی به ویژه برای کشورهایی که بیشترین اتکایشان به واردات از روسیه است، یک اقدام احتیاطی است.» با این حال، تنوع بخشیدن به بازارهای صادراتی یک شبه محقق نمی شود. خط لوله قدرت سیبری سال ۲۰۱۹ به طور کامل عملیاتی خواهد شد و یک دوره گذار با بی ثباتی عظیم به دنبال نتایج اتفاقات کنونی اوکراین به وقوع خواهد پیوست. الکسی میلر مدیرعامل گازپروم ضن اعلام تعهد به خط لوله“Power of Siberia”  مجددا تصریح کرد که بزرگ ترین شرکت دولتی روسیه یک تامین کننده مطمئن برای مشتریان خود باقی خواهد ماند. به گفته راسل (مقال نویس رویترز)، شرکت های بزرگ روسیه، اگرچه به دنبال فرصت های تجاری جدید در شرق هستند اما بعید است که سهم بازار اروپا را رها کنند و تلاش می کنند تا اعتماد مشتریان اروپایی خود را جلب کنند.

روسیه و چین قبلا مذاکره در مورد توسعه همکاری در بخش نفت را آغاز کرده اند و پوتین از دیدگاه پیوستن سرمایه گذاران چینی به گروه نفت و گازی ونکور استقبال کرده است. ژانگ گائولی معاون نخست وزیر چین نیز ابراز امیدواری کرده است که غول های نفت و گاز چین و روسیه همکاری دوجانبه خود در بخش انرژی را هر چه بیشتر گسترش دهند. پوتین خاطرنشان کرد که علی رغم رویکرد تدریجی محتاطانه ما در قبال شرکای خارجی مان البته برای دوستان چینی مان هیچ محدودیتی وجود ندارد.

آنچه باید مورد توجه قرار گیرد، استقلال بیشتری است که چین و روسیه در سال های اخیر کسب کرده اند. در امضای این توافق، چین حتی به شرکای خود نزدیک تر شده است، بسته به میزان تامین گاز از ترکمنستان در آینده، روسیه را نخستین یا دومین تامین کننده گاز خود ساخته است.

در این میان، برای روسیه، این قرارداد به معنای یک نقطه شروع واقعی برای ورود گسترده تر به بازارهای گاز آسیا است. از زمان انعقاد این قرارداد، ژاپن، هند و کره جنوبی با روسیه برای همکاری گازی احتمالی با یکدیگر در حال مذاکره هستند. انزوای نسبی روسیه به دنبال بحران اوکراین پوتین را به یافتن جایگزین های جدید در شرق آسیا سوق داده است. موفقیت وی در انجام این امر می تواند به معنای این باشد که تحریم های غرب علیه روسیه در سال های آتی به میزان زیاد، بازارهای انرژی را تغییر شکل خواهد داد.

منبع: دیپلمات