ریشه انحرافات از اقتصاد بدون نفت

اقتصاد ایرانی: وزیر امور اقتصادی و دارایی «نرخ رشد اقتصادی پایین»، «نقش بسیار پایین رشد بهره وری در رشد اقتصادی» و «نوسانات رشد اقتصادی» را به عنوان ۳ ویژگی اقتصاد ایران معرفی کرده و معتقد است ریشه همه این مشکلات، در وابستگی به درآمدهای نفتی است. در حالی که اقتصاد ایران از موضوع وابستگی به درآمدهای نفتی رنج می برد وزیر اقتصاد عبور از این وضعیت ۴ مرحله «شناخت و درک مشترک نسبت به پدیده وابستگی به نفت»، «عزم مشترک بین همه نهادها و مسوولان کشور»، «اقدام مشترک» و «نظارت مشترک» را ترسیم کرده است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، دکتر علی طیب نیا در گفت وگویی اشکالات و معایب اقتصاد نفتی را بررسی کرد. طیب نیا با بیان اینکه وابستگی اقتصاد ایران به نفت پدیده ای سطحی نیست که با اقدامات و تصمیمات کوتاه مدت حل وفصل شود، گفت: این موضوع مشکلی ساختاری و بنیادین است که آثار آن در همه ابعاد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی قابل مشاهده است.

 ۴ راه کاهش وابستگی به نفت
وی ادامه داد: حل چنین عارضه عمیقی مستلزم این است که در مرحله اول به «شناخت و درک مشترک» نسبت به پدیده وابستگی به نفت دسترسی پیدا کنیم. در مرحله دوم، باید «عزم مشترک» بین همه نهادها و مسوولان کشور برای مقابله با این پدیده به وجود آید و سپس «اقدام مشترک» و در نهایت، «نظارت مشترک» بر حُسن اجرای این تصمیمات و اقدامات صورت بگیرد.
طیب نیا با بیان اینکه در حوزه درک مشترک، اگرچه در سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری احکام روشن و بسیار شفافی وجود دارد و هرچند ایشان از سال ها پیش بحث ضرورت قطع وابستگی اقتصاد ایران به نفت را بیان کردند، اما به نظر می رسد هنوز در بین همه آحاد مردم و ارکان نظام درک مشترکی نسبت به این موضوع وجود ندارد، افزود: شاید به همین دلیل است که با تغییر دولت ها و مجلس ها، ما شاهد تغییر رویکردها به صورت جدی هستیم.
وزیر اقتصاد ادامه داد: به عنوان مثال، در یک برنامه، تلاش برای کاهش وابستگی به نفت تا حدودی به صورت موفق صورت می گیرد و در دولت بعدی مجددا به صورت جدی مطرح می شود که نفت باید سر سفره مردم بیاید و در بودجه دولت هزینه شود. به این ترتیب، ما از رویکردهای اصولی، فاصله جدی می گیریم. این به معنای آن است که ما هنوز به درک مشترکی نسبت به ضرورت قطع وابستگی به درآمدهای نفتی و آثار و هزینه هایی که این وابستگی بر اقتصاد ایران تحمیل می کند، نرسیده ایم.
وی با بیان اینکه حساب ذخیره ارزی با این هدف تشکیل و تاسیس شد که یکی از آثار سوء وابستگی به درآمد نفتی را حذف کند یا کاهش دهد، به دولتی بودن اقتصاد کشور و اندازه کوچک بخش خصوصی اشاره کرد و گفت: به همین دلیل، قرار شد که حسابی با عنوان حساب ذخیره ارزی تشکیل شود، مازاد درآمدهای نفتی نسبت به یک سطح متوسط مطمئن به این حساب واریز شود و از محل وجوهی که در حساب ذخیره ارزی وجود دارد، طرح ها و پروژه های موجه بخش خصوصی تامین مالی شود. متعاقبا صندوق توسعه ملی تشکیل شد و قرار شد سهم فزاینده ای از درآمدهای نفتی به این صندوق واریز شود و مجددا منابع برای توسعه بخش خصوصی مورد استفاده قرار بگیرد. متاسفانه به منابع حساب ذخیره و صندوق توسعه دست اندازی های متعددی صورت گرفت. وزیر اقتصاد درباره راهکارهای لازم برای کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی تاکید کرد: در مرحله اول همه ارکان اعم از دولت، مجلس، قوه قضائیه و مجمع تشخیص مصلحت باید به درک مشترکی برسند و تحت شرایطی، قطع وابستگی به نفت را به عنوان هدف اصلی و اصولی تلقی کنند. وی ادامه داد: در مرحله دوم ما باید به عزم مشترکی برسیم. معنای عزم مشترک با هدف گیری فرق می کند. درست است که در قانون برنامه یا در سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری، روی قطع وابستگی به درآمدهای نفتی هدف گذاری شده است، اما هنوز این موضوع مهم به صورت عزم ملی درنیامده است.

ویژگی های اقتصاد ایران
وزیر اقتصاد درباره آسیب های اقتصاد وابسته به درآمدهای نفتی با اشاره به «نرخ رشد اقتصادی پایین»، «نقش بسیار پایین رشد بهره وری در رشد اقتصادی» و «نوسانات رشد اقتصادی» به عنوان ۳ ویژگی اقتصاد ایران، گفت: ریشه همه این مشکلات، در وابستگی به درآمدهای نفتی است.  وی ادامه داد: به جای اینکه اقتصاد در دست خود مردم باشد و مردم آن را اداره کنند، دولت همه تصمیم گیری های اقتصادی را انجام می دهد و بنگاه های بزرگ اقتصادی را مدیریت می کند. یکی از دلایل سطح پایین بهره وری در اقتصاد ایران، وابسته به همین موضوع اندازه بزرگ دولت و اندازه کوچک بخش خصوصی است.  وی با بیان اینکه در دوره های کمبود درآمدهای نفتی، دولت ها به ناچار و تحت اجبارهای موجود، مجبور می شدند که بحث کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی را مطرح و به دنبال آن حرکت کنند، گفت: اما هربار درآمد نفتی افزایش پیدا می کند، دولت ها نمی توانند از تمنای استفاده و دست اندازی به درآمدهای نفتی و دادن خدمات بیشتر به مردم خودداری کنند. درآمد نفتی درآمدی سهل الوصول است و به سادگی در دوران وفور درآمدهای نفتی به دست می آید. پس می توان آن را در جامعه هزینه کرد و با این کار، محبوبیت و مشروعیتی را به طور موقت به دست آورد؛ هرچند آثار و هزینه های آن در بلندمدت بر اقتصاد کشور بسیار شدید و کمرشکن است. وی با بیان اینکه کشورهایی هستند که توانسته اند آثار منفی بهره مندی از درآمدهای سرشار طبیعی را به حداقل ممکن برسانند و آن را به نعمت تبدیل کنند، تصریح کرد: کشورهای معدودی در دنیا وجود دارند که توانستند از این منابع طبیعی استفاده موثر و مفید کنند. این کشور ها معمولا قبل از اینکه از درآمد نفتی برخوردار شوند، به توسعه اقتصادی دسترسی پیدا کرده بودند. وی با بیان اینکه «اصلاح ساختار» فرآیندی زمانبر است و یقینا در کوتاه مدت نمی توان به همه موارد آن دست یافت، تاکید کرد: به هر حال ما نیز از یک زمانی باید به صورت جدی شروع کنیم. ممکن است این کار ابتدا آثار رفاهی منفی در جامعه داشته باشد، چون طبیعی است که رانتی در جامعه به صورت غیرهدفمند توزیع می شده است و حال می خواهیم این را به سمت فعالیت های اقتصادی مولد و سازنده هدایت کنیم. اما این به آن معنا نیست که باید از این سیاست ها عدول کنیم.

 واقعیت های اقتصاد ایران
وی با بیان اینکه ما چند واقعیت را باید بپذیریم، گفت: یک، به دلیل تحریم، میزان درآمد ما کاهش پیدا کرده و میزان صادرات نفت به تقریبا نصف دوران قبلی رسیده است. دو، همین درآمدهای محدود نفتی هم به صورت کامل برای ما قابل استفاده نیست. به دلیل تحریم، محدودیت ها و قیودی روی این درآمدها وجود دارد که نمی شود به سادگی از آنها استفاده کرد. سوم اینکه قیمت نفت به شدت کاهش پیدا کرده است.
وی ادامه داد: بر همین اساس قطعا ما نمی توانیم روال هزینه کرد بودجه خودمان را مشابه سال های قبل ادامه دهیم. باید تغییری اساسی در سیاست های خودمان بدهیم و با این فشارها که من فکر می کنم با هدف به زانو درآوردن ملت ایران طراحی و تحمیل شده است، باید سعی کنیم آثار آن را به حداقل ممکن برسانیم.
وزیر اقتصاد تصریح کرد: متاسفانه طی سال های گذشته، در شرایطی که شعار کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی را می دادیم، به طور مرتب اندازه دولت را بزرگ و بزرگ تر و تعداد بی شماری کارمند برای دستگاه های دولتی استخدام کردیم. مدام شاهد تصویب قوانینی هستیم که بار مالی اضافی برای دولت ایجاد می کند. به نظرم باید جلوی همه اینها را بگیریم. طیب نیا با بیان اینکه دغدغه مقام معظم رهبری این است که ما بتوانیم به رشد اقتصادی مستمر و پایداری دسترسی پیدا کنیم که متکی بر استفاده از دانش و فناوری های نوین باشد، گفت: این نکته در دستورات و بیانات ایشان تحت عنوان «اقتصاد دانش بنیان» به وضوح مشاهده می شود. حمایت معظم له از فناوری های جدید واقعا کم نظیر است و تاثیر معناداری در رشد دانش نوین در ایران دارد.