نیروگاه بادی؛ فرصت‌ها و تهدیدها

اقتصاد ایرانی: انرژی های تجدید پذیر «آینده» درخشانی خواهند داشت؛ ولی در مورد صرفه «فعلی» آنها اختلاف نظر بسیار است. تلاش من بر آن است که برخی از جوانب این مساله را که نیازمند بررسی بیشتر هستند، مرور کنم و لایه های مختلف تحلیل هزینه فایده برای تصمیم گیری اقتصادی را بیان کرده و نتیجه گیری قطعی را که متناسب با هر فرصت سرمایه گذاری متفاوت است، به تصمیم گیران مربوطه واگذار کنم.
آینده از آن انرژی های تجدیدپذیر است زیرا اولا انرژی های فسیلی تجدیدناپذیرند و نیز آلودگی های ناشی از سوخت های فسیلی محیط زیست ما را با مشکلات فزاینده روبه رو خواهد کرد. ثانیا انرژی های تجدیدپذیر از قبیل انرژی باد و خورشید پتانسیل های عظیمی دارند. گفته می شود انرژی 3 دقیقه از نور خورشید که به سطح زمین می تابد، برای تامین انرژی یک سال همه انسان ها کافی است. مشکل اینجا است که ما نمی توانیم به نحو موثری این انرژی ها را جذب و مدیریت کنیم. اگر بتوانیم به تکنولوژی لازم برای بهره گیری بهینه از آنها برسیم، می توان با هزینه جاری ناچیزی همه انرژی خود را بدون آلایندگی محیط زیست تامین کنیم. هزینه ناچیز از آن جهت مطرح می شود که در تئوری، با هزینه جاری تقریبا صفر می توان با استفاده از سلول های فتوولتاییک برق خورشیدی تولید کرد یا با توربین های بادی، الکتریسیته زیادی تامین کرد.
البته این تصویری رویایی است؛ ولی واقعیت های موجود نشان می دهد که تکنولوژی بشری تا آن نقطه فاصله بسیاری دارد. در تئوری هزینه جاری تولید برق از باد نزدیک صفر است: برای خرید «باد» به عنوان سوخت نیروگاه لازم نیست هزینه کنید! سوال اصلی اینجاست که آیا تولید برق از نیروگاه های بادی، با در نظر گرفتن «همه هزینه»ها، همچنان به صرفه است؟ 
اولین هزینه ای که بی شک هر محققی در نظر خواهد گرفت هزینه سرمایه اولیه هنگفتی است که باید برای این نیروگاه ها صرف شود. با محاسبات ارزش خالص فعلی می توان این هزینه را در عمر سرمایه گذاری محسوب کرده و هزینه تمام شده هر کیلووات ساعت برق تولیدی ناشی از هزینه سرمایه گذاری محاسبه کرد. تا اینجای کار معمولا ساده است و اکثرا تحلیلگران در این نقطه متوقف می شوند. در این صورت به راحتی نیروگاه های بادی به صرفه تر از انواع دیگر نیروگاه ها می شوند؛ به خصوص با توجه به اینکه اخیرا قیمت خرید تضمینی برق بادی در کشور به بیش از 440 تومان در کیلووات ساعت افزایش یافته و با ارقام جهانی قابل مقایسه است.  هزینه مهم دیگری که مورد غفلت واقع می شود هزینه «پیش بینی ناپذیری» است. باد همیشه نمی وزد! حتی اگر نیروگاهی با ظرفیت 100 مگاوات نصب کرده باشید و راندمان آن در هنگام وزش باد بسیار بالا باشد، زمان هایی وجود دارد که اصلا بادی نمی وزد. مشکل اینجاست که یک تامین کننده برق، مثلا شرکت برق منطقه ای خراسان، باید اطمینان حاصل کند که می تواند برق لازم را برای شهروندان و بنگاه های اقتصادی و... فراهم کند. در نتیجه حتی اگر یک نیروگاه بادی بسیار کارآمد هم داشته باشد، باید برای مواقع «غیرقابل پیش بینی» که باد نمی وزد؛ ولی شهروندان به برق نیاز دارند، ظرفیت مازاد ایجاد کند: مثلا یک نیروگاه گازی برای پشتیبانی از نیروگاه بادی بسازد. به این ترتیب ساخت نیروگاه های بادی (و خورشیدی) مستلزم صرف یک هزینه پنهان و جانبی برای ایجاد ظرفیت مازاد برای مواقع اوج مصرف است. نفس ساخت این ظرفیت مازاد هزینه اضافی به تامین کنندگان برق تحمیل می کند که معمولا نادیده گرفته می شود. البته شیوه هایی برای یکنواخت تر کردن تولید برق با استفاده از انرژی برق و باد وجود دارد که اکثر آنها راندمان پایینی دارند. امروزه تحقیقات بسیاری حول تولید باتری های کارآمد در حال انجام است که در صورتی که بتوان ظرفیت های بالا و ارزان برای ذخیره انرژی ایجاد کرد، با پیوند دادن باتری های پرظرفیت با توربین های بادی می توان نوسانات تولید را یکنواخت کرد و منابع قابل اتکاتری ساخت. مساله مهم دیگری که معمولا مورد غفلت واقع می شود این است که اصولا در صورتی که کشور ما بخواهد به سمت انرژی های تجدیدپذیر حرکت کند آیا بهترین گزینه انرژی بادی است؟ البته شناسایی و تشخیص این مساله مستلزم بررسی کارشناسی است، ولی در نگاه اول به نظر نمی رسد که ما جزو مستعدترین کشورها برای انرژی باد باشیم. به خلاف باد، به نظر می رسد که ما واقعا جزو مستعدترین ها برای انرژی خورشیدی باشیم که البته همچنان اشکالات فوق الذکر در مورد پیش بینی ناپذیر بودن دارد. در انتها نمودار زیر که از یک مقاله اکونومیست استخراج شده جالب توجه است. آنچه در این نمودار مشهود است اینکه در صورت در نظر گرفتن همه «هزینه ها» و «منافع» تولید برق از منابع مختلف، خالص هزینه نیروگاه های بادی و خورشیدی اتفاقا از سایر انواع تولید برق گران تر هستند. ذکر این نکته ضروری است که استفاده مستقیم از این نمودار مستلزم تتبع بیشتر است؛ چرا که باید به ریزهزینه ها با دقت کافی نگریست؛ چرا که هزینه آلودگی هوا، به خصوص در نیروگاه های با فاصله از مراکز جمعیتی، در کشور ما کمتر است و لذا از رقابت پذیری نیروگاه های بادی و خورشیدی بیش از پیش خواهد کاست.

جمع بندی 
برای یک تصمیم اقتصادی صحیح باید تحلیل هزینه فایده گسترده انجام داد و همه جوانب را در نظر گرفت. اگر فقط به هزینه جاری تولید برق از نیروگاه بادی نگاه کنیم؛ ممکن است آن را به شدت به صرفه بیابیم؛ چون هزینه سوخت ندارد. با این وجود در نظر گرفتن سایر هزینه ها، از قبیل هزینه سرمایه گذاری اولیه باعث نزدیک شدن به واقعیت می شود. با این وجود باید هزینه های پیش بینی ناپذیری باد که باعث تحمیل هزینه اضافی ایجاد ظرفیت مازاد می شود و نیز هزینه ناشی از نامساعد بودن شرایط اقلیم جغرافیایی کشور برای نیروگاه های بادی را در نظر گرفت.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد