بهار هسته ای در روابط ایران و روسیه

اقتصاد ایرانی: روسیه و ایران در تاریخ ۱۱ نوامبر، اسنادی را امضا کردند که به موجب آن، مسکو تا هشت مرکز انرژی اتمی را در جمهوری اسلامی خواهد ساخت. دو رآکتور نخست قرار است در تاسیسات هسته ای بوشهر و در کنار تاسیساتی که به دست مهندسین روس ساخته و سپس در سال ۲۰۱۳ تحویل ایرانی ها شد، ایجاد گردد. رسانه ها این توافق را نقطه عطفی برای روابط دو کشور دانسته اند که ارزیابی نسبتا درستی است.
به گزارش ایراس، با این توافق روسیه و ایران بنیاد اقتصادی برای گفت و گوی سیاسی ایجاد کرده و نماد محسوس از همکاری را به دست آوردند که از زمان اتمام نخستین رآکتور اتمی بوشهر آن را از دست داده بودند.
این موافقت نامه زمینه مناسبی را برای تفاهم نامه جامع ۵ آگوست در زمینه اصول تجارت و روابط اقتصادی بین دو کشور فراهم می کند. این پیمان همچنین منافع بلند مدت روسیه را در کشور تضمین می کند. پیمان در مقابل به مقامات جمهوری اسلامی این امید را می دهد که اهداف اقتصادی خود را از همکاری با مسکو حفظ کرده و حافظ منافع ایران در تقابل تهران و غرب باشد. این موافقت نامه به عنوان موفقیت سیاسی و دیپلماتیک در تهران ثبت شده است.
مسکو نیز منافع مالی از همکاری اتمی با ایران خواهد برد. تهران برخلاف سایر شرکای روسیه، پذیرفته که برای ساخت تاسیسات از جیب خود پرداخت کند. در مقابل، روسیه در ویتنام، ترکیه و بلاروس مجبور شد که وام هایی را برای مقامات این کشورها فراهم سازد تا برای ساخت پروژه های اتمی توسط متخصصین روسیه، سرمایه گذاری شود. مشارکت روس ها در ساخت واحدهای تولید انرژی، حجم تجارت ایران و روسیه را افزایش می دهد، رقمی که از سال ۲۰۱۱ تاکنون سالیانه بیش از۳۰ درصد کاهش داشته است.
اهمیت این قرارداد با به نتیجه رسیدن مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ (در ضرب العجل ۲۴ نوامبر) مشخص می شود. موافقت نامه یک سیگنال جدی است مبنی بر اینکه که صرف نظر از نتایج مذاکرات، ایران همکاری خود را با روسیه ادامه خواهد داد. این قرارداد به شرکت روس اتم انحصار اجرای پروژه های اتمی آینده در ایران را اعطا می کند. حتی اگر تحریم های موجود که رقبای روسی را از ورود به این بخش از اقتصاد ایران باز می دارند، برداشته شوند نیز، برای رقبای روس اتم دشوار است که راه خود را در این بازار بیابند. برای مردم ایران این قرار داد همچنین پیام مهمی است مبنی بر اینکه تحریم ها مانع برنامه های حکومت برای توسعه صنعت اتمی آن نمی شود.
مشارکت روسیه در ساخت واحدهای اتمی می تواند توسعه فن آوری هسته ای ایران و زیرساخت های مربوط به آن را افزایش دهد. پیمان امضا شده میان مسکو و تهران براین امر دلالت می کند که روس اتم قرار است بر ظرفیت اقتصادی ایران تکیه کرده و از پیمانکاران فرعی محلی در هر زمان ممکن در طول ساخت راکتورهای جدید استفاده کند.
روسیه همچنین قرار است نیروهای ایرانی را برای صنعت اتمی آموزش دهد. دو طرف توافق کردند که در آینده مواد لازم برای چرخه سوخت هسته ای را در جمهوری اسلامی ایجاد کنند. مفاد این موافقت نامه مطابق با هدف مقامات ایران مبنی بر تبدیل جمهوری اسلامی به بزرگترین تولید کننده انرژی منطقه ای است.
هنوز چالش هایی وجود دارد که موانعی بر آینده همکاری های اتمی ایران و روسیه ایجاد می کند. نخست، به منظور صرفه اقتصادی، ساخت واحد های جدید تولید نیرو باید کم تر از چهار یا پنج سال به طول انجامد. در غیر اینصورت، هزینه پروژه بر منافع آن غلبه خواهد کرد. شکست ساخت رآکتورهای جدید در ایران در یک چارچوب زمانی مشخص، پیامدهای منفی برای شهرت بین المللی روس اتم نیز خواهد داشت. تاخیرها می تواند توسط رقبای خارجی بهانه ای شود تا سایر کشورهای منطقه را از همکاری با روس ها در ساخت پروژه های اتمی آن ها منصرف سازند. در این شرایط، موفقیت سرمایه گذاری هسته ای روسی- ایرانی به شدت به آینده نظام تحریم ها بستگی دارد. اقدامات تنبیهی موجود غرب، می تواند تامین تجهیزات لازم برای اجرای پروژه را مختل کند (روس اتم بخشی از آن ها را از خارج خریداری می کند). تحریم ها همچنین می تواند در معاملات مالی مانع ایجاد کرده و به مقامات ایرانی اجازه ندهد که به پیمانکاران روسی برای کارشان پول پرداخت کنند.
متاسفانه سودآوری این سرمایه گذاری، وفاداری سیاسی مسکو و یا تمایل آن برای همراه ماندن با توافق نامه های پیشین را تضمین نمی کند. راهی برای جدا کردن این پروژه از گفت و گو های سیاسی بین مسکو و تهران وجود ندارد. شاید تاخیر در ساخت نیروگاه بوشهر که با کاهش روابط روابط روسیه و ایران همراه شد، تنها یک اتفاق بود.
همانطور که تجربه توافق پیچیده اس۳۰۰ و موافقت نامه گور-چرنومردین در سال ۱۹۹۵ ثابت کرد، فرصت عادی سازی روابط با اتحادیه اروپا و ایالات متحده می تواند یک انگیزه جدی برای روسیه باشد تا برخی از رویکردهایش را در قبال جمهوری اسلامی بازبینی کند. در حال حاضر، امکان چنین بازگشتی در سیاست خارجی مسکو بسیار کم است، اما هر چیزی می تواند در گذر زمان تغییر یابد.
به هرحال توافق هسته ای ایران و روسیه می تواند یک موفقیت دیپلماتیک مشخص برای دو کشور باشد اما این نه پایان داستان بلکه تنها آغاز آن است.