ایران بدون توافق هسته ای چه می کند؟

اقتصاد ایرانی: اندیشکده کارنگی گزارشی را منتشر و در آن سناریوهای احتمالی در صورت شکست مذاکرات وین را مطرح نموده و وضعیت ایران را در این حالت پیش بینی کرده است. در ادامه خلاصه ای از این گزارش می آید:

ساعات پایانی مهلت زمانی ۲۴ نوامبر برای رسیدن به توافق هسته ای میان ایران و گروه ۱+۵ سپری می شود و هنوز قطعیتی درباره رسیدن به این توافق وجود ندارد، به همین دلیل مناسب است تا تفکر و رفتار ایران را در صورت عدم توافق بررسی نمود.

اگر مذاکرت شکست بخورد، ایران غنی سازی اورانیوم خود را از سر می گیرد و چرخه تحریم های آمریکا آغاز می شود. سایر نقاط دنیا نیز از اروپا تا هند و چین به آن واکنش نشان می دهند. البته این واکنش به تفسیر از علت عدم توافق جامع و عملی که دولت ایران و همتایان غربی آن انجام می دهد، بستگی دارد.

تعاملات شخصی، سیاسی و اقتصادی پیرامون توافق نشان می دهد که ایران موقعیت بهتری برای سناریوهای عدم توافق نسبت به غرب خصوصا دولت آمریکا دارد.

بسیاری از تحلیل گران غربی، حسن روحانی رئیس جمهور ایران را فردی می دانند که خواهان رسیدن به توافق است. یک دید عمومی در غرب مطرح است که ایران حاضر به ورود به مذاکرات شده چرا که تحریم های بین المللی بر دولت روحانی فشار وارد می کند. آن ها معتقدند که روحانی نیاز دارد که تحریم ها برداشته شود تا بتواند دستور کار ریاست جمهوری خود را اجرا کند که شامل توسعه و ترویج جامعه آزادتر در داخل می شود. بدون گشایش وسیع اقتصادی وی شانسی برای مقابله با افرط گرایان در داخل ندارد.

ایرانی ها – درست یا غلط- بر این باورند که در جایگاه قوی تر قرار داشته و قادرند که از مذاکرات دوری کنند. علاوه بر این بسیاری از ایرانی ها باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا را فردی می دانند که بیشترین نیاز را به توافق دارد که این مساله با توجه به عدم موفقیت های سیاست خارجی وی است. با شکست مذاکرات صلح و درگیری و جنگ در اکثر نقاط منطقه، ایرانی ها بر این گمانند که ایالات متحده قصد دارد تا دخالت نظامی خود در رابطه با مبارزه با داعش را با تنش زدایی با ایران متوازن سازند.

مهم تر از آن، اگر توافق به دست نیاید، واشنگتن چیز بیشتری برای از دست دادن در داخل دارد. اوباما با واکنش شدید کنگره ای که در حال حاضر اکثریت غالب جمهوری خواه دارد مواجه خواهد شد، آن ها با عباراتی نظیر "قبلا به تو گفته بودیم"، اوباما را سرزنش می کنند. اما نظام داخلی ایران از روحانی و ظریف وزیر خارجه اش برای دفاع از منافع ایران در مقابل غرب ستایش خواهد کرد. در واشنگتن اما مذاکراه کنندگان آمریکایی متهم به ساده و آرمان گرا بودن و اتلاف وقت برای کار  بر روی طرح ایرانی ها متهم می شوند. اما مذاکره کنندگان ایرانی در داخل کشورشان مورد استقبال قرار گرفته و قهرمانانی می شوند که بر موضع خود ایستادگی کرده اند.

روحانی نیز ادامه دوران ریاست جمهوری خود را با تکیه بر ثبات سیاسی گسترده تر سپری می کند. اما اینکه روحانی نخستین رئیس جمهور یک دوره ای ایران شود یا خیر به توانایی اش در زمینه ثبات وضعیت اقتصادی بستگی دارد. وی اصلاحات متعددی را آغاز کرده است که کاهش یارانه، مبارزه با فساد که منجر به کاهش تورم و بازیابی رشد شده را شامل می شود. اگر مذاکرات شکست بخورد، آمریکا تلاش خواهد کرد تا ائتلاف بین المللی جدیدی را برای تحریم های جدید ایجاد کند که این اقدامات را هدف قرار می دهد. 

واکنش ایران به شکست مذاکرات به وضعیت اقتصادی آن بستگی زیادی دارد. ایران بارها اعلام کرده که طرح هایی برای اقتصاد مقاومتی دارد و اگر مجبور باشد آن را به کار می گیرد. این مساله می تواند به معنی کاهش تجارت با دنیا و وابستگی به منابع داخلی همچون مواد اولیه، نیروی کار داخلی و صنایع محلی باشد.

اینکه ایران چقدر می تواند به خود متکی باشد به این بستگی دارد که این کشور چقدر می تواند تحت فشار تحریم های سنگینی که از سال ۲۰۱۲ تاکنون اعمال شده عمل کند. طرفداران اقتصاد مقاومتی سه بحث را در این زمینه مطرح کرده اند.

نخست، اگرچه پس از شکست مذاکرات تحریم های جدید اعمال می شود، اما این تحریم ها با توجه به تجربه حدود سه سال تحریم های جامع، قابل تحمل خواهد بود. در همین حال بر این باورند که روسیه و چین راه های فراری را برای ایران فراهم می سازند.

دوم اینکه، ایرانی ها انتظار دارند که می توانند مساله را مدیریت کنند آن ها شرایط را تحمل می کنند اما نا امید نمی شوند.

سوم اینکه نخبگان بر این باورند که مدیران شایسته اقتصادی را در تیم روحانی به کار گرفته اند. در زمینه کاهش تورم و بهبود وضع اقتصادی روحانی دستاوردهایی داشته است.

امید اینجاست که این رهبران بتوانند اقتصاد را تا حدودی ثابت نگه دارند تا مذاکرات هسته ای در طی یک یا دو سال از سر گرفته شود. ایران احساس می کند که از موضع قدرت وارد مذاکرات شده است. تصمیم آمریکا برای افزایش تحریم های اقتصادی برای فشار برای مصالحه با ایران به این بستگی دارد که سایر شرکای آن نیز آمریکا را در این رویکرد همراهی می کنند یا خیر- متحدین اروپایی واشنگتن یا چین و روسیه و همچنین شرکای تجاری آمریکا همچون هند، ژاپن و کره جنوبی- گرایش این شرکا به شدت تحت تاثیر علت شکست مذاکرات است.

ایران و ایالات متحده هر دو برای رسیدن به توافق مهم هستند (و حتی یک توافق میان این دو نیز ممکن است کافی باشد)، پنج عضو دیگر مذاکره که شامل چین، فرانسه، آلمان، روسیه و بریتانیا می شود – برای پیش گیری از سناریو های عدم توافق مهم هستند.

** انتشار گزارش های راهبردی اندیشکده ها لزوما به معنای تایید محتوای آن توسط اقتصاد ایرانی نیست و صرفا جهت اطلاع رسانی منتشر می شود.