درهای بسته و کنارگذاشتن شرکت های خارجی در چین

اقتصاد ایرانی: "ما اصلاحات را پیش خواهیم برد و بدون هیچ درنگی درهای اقتصادی کشور را باز خواهیم کرد". اینها گفته های «شی جین پینگ» رییس جمهور چین خطاب به مقامات بلندپایه کشورش در مراسم بزرگداشت یکصد و دهمین سالگرد تولد رهبر پیشین این کشور «دِنگ شیائو پینگ» است. در اولین نگاه، صحبت ها و تعهد وی، صادقانه به نظر می رسد. در طی دو سال به قدرت رسیدنش، «شی» به طور مستمر از اجرا و پیشبرد اصلاحات به منظور احیا کردن و بازسازیِ اقتصادی که توسط «دِنگ» در سال ۱۹۷۸ آغاز شده، حمایت کرده است. تلاش های «شی» شامل طرح هایی در جهت کاهش هرچه بیشتر دخالت دولت در اقتصاد از طریق تسهیل مشارکت بخش خصوصی برای رقابت با شرکت های دولتی، و نیز تلاش هایی در راستای تسهیل شرایط شرکت ها و افراد برای سرمایه گذاری آزادانه تر و وام گرفتن می باشد.

اما در همین مدت، پکن درهایش را به تجارت خارجی کمتر باز گذاشته، و این شرکت ها را به پرداخت جرایم سنگین محکوم کرده، ادغام آن ها با یکدیگر را ممنوع ساخته، درخواست شرکت ها برای صدور مجوز را رد کرده، و مدیران آن ها را بازداشت و از کشور بیرون رانده است. بنا به یک نظر سنجی که در ماه آگوست توسط اتاق بازرگانی آمریکا در چین صورت گرفته، ۶۰ درصد تجار خارجی احساس خوشایند کمتری در چین دارند، که این نتایج بیانگر ۲۰ درصد افزایش نسبت به سال پیش است. براساس نتایج این نظر سنجی، شمار فزاینده ای از شرکت های چند ملیتی براین باورند که «آن ها تحت فشار گزینشی و سلیقه ای از سوی نهادهای حاکمیتی چین هستند.» نزدیک به نیمی از پرسش شوندگان گفتند که برای انجام تحقیقات ضد فساد در چین، دست روی شرکت های خارجی گذاشته می شود و آن ها را انتخاب می کنند. بازار به این اقدامات واکنش نشان داده است: به دنبال کاهش ۱۷ درصدی سرمایه گذاری مستقیم خارجی در چین طی ماه جولای، این میزان در ماه آگوست نسبت به سال پیش ۱۴ درصد کاهش داشته است.

همه این موارد مسبوق به سابقه است و آشنا. از مدت ها پیش، اصلاحات اقتصادی چین، در برابر تجارت خارجی از خود مقاومت نشان داده است. در حقیقت، اصلاحات اقتصادی «دنگ شیائو پنگ» در میانه یک دهه بحث و جدل سیاسی که طی آن اصلاح طلبان رادیکال در برابر گروه های ذی نفوذ اقتصادی قرار گرفتند، به اجرا درآمدند. برای نمونه، در سال ۱۹۸۳، «چِن یون» و «دِنگ لیگون»، از رهبران ارشد و بلندپایه محافظه کار، کمپینی را بر علیه «آلودگی معنوی» نشئات گرفته از غرب، به راه انداختند. اصلاحات «دِنگ» پس از سفر دوره ای وی موسوم به «تور جنوب چین» در سال ۱۹۹۲، مورد پذیرش و استقبال قرار گرفت. طی این سفرها وی تلاش کرد تا رهبران محلی را به حمایت گسترده از باز کردن درهای اقتصاد چین برای رقابت با محصولات خارجی، متقاعد کند. با بهره گیری از اختیارات و جایگاهش، «دینگ» توانست توجه عمومی را به مزایای سرمایه گذاری خارجی در رشد و توسعه چین جلب کند و در عین حال منتقدان طرح مشارکت بیشتر کشورهای خارجی در امور اقتصادی چین را ساکت نماید.

«لیو هی»، مشاور ارشد «شی»، در سال ۲۰۱۰ اعلام کرد که باید سیاست فضای باز اقتصادی ادامه یابد. وی در مصاحبه ای با مجله چینی کایشین افزود که «رشد داخلی باید از طریق فشار بیرونی فعال شود. از منظر تاریخیِ چین، یک تلاش منسجم داخلی و فشار بیرونی از عوامل اصلی موفقیت چین بوده اند.»

این در حالی است که اقدامات «شی» برای گشایش اقتصادی بیشتر، با تلاش های شبکه ای از وزارتخانه های دولت مرکزی، حکومت های محلی و ایالتی، خانواده های بانفوذ، و شرکت های دولتی ناکام گذاشته شده که در تلاشند با خرج کردن از جیب مردم، خود را ثروتمندتر سازند. اما، این بار رهبران چین خواهان رقابت خارجی بیشتر در بازار داخلی نیستند، و «شی» نیز بر اهمیت وارد کردن فشار بیرونی برای تأثیر گذاری بر شرکت های دولتی تأکیدی نداشته است. در عوض، وی در ماه مارس امسال، خواهان تقویت و قوی تر شدن شرکت های دولتی چینی شد و در سال ۲۰۰۹ نیز، وی از این شرکت ها به عنوان «شالوده مهم حکومت کمونیستی چین» یاد کرد و آن ها را ستود.

در نگاه اول، اظهارات «شی» ممکن است تنها به عنوان یک لفاظی پوچ مطرح باشند. اما، این بار، این صحبت ها با فضای خصمانه فزاینده علیه شرکت های خارجی حاضر در چین، انتقادات مکرر از شرکت های چند ملیتی و حمله به آن ها در روزنامه های رسمی چین و نیز بازداشت  مکرر مدیران این شرکت ها از سوی نهادهای استانی، همراه بوده است. شرکت های مهمی که هدف این حملات و انتقادها قرار گرقته اند شامل آئودی، کوکاکولا، مرسدس بنز، مایکروسافت، کوالکوم، وال مارت، و «اُ اِس آی فودز» می شود. مقامات چین، در ماه آگوست چند شرکت ژاپنی قطعات خودرو سازی را به تبانی متهم نمود و آن ها را با یک جریمه ضد انحصار به میزان ۲۰۰ میلیون دلار که در تاریخ کشور چین بی سابقه است، تنبیه کرد. هفته گذشته نیز پس از برگزاری یک دور محاکمه پشت درهای بسته، شرکت داروسازی انگلیسی «گلاکسو اسمیت کلاین» به جرم رشوه خواری به پرداخت جریمه بی سابقه ۴۸۹ میلیون دلاری محکوم شد. درمجموع، آنگونه که «وانگ جی سی»، رییس دانشکده مطالعات بین المللی در دانشگاه پکن، طی یادداشتی برای نسخه ماه مارس و آوریل ۲۰۱۱ نشریه «فارن افرز» نوشته، همه این اقدامات بیانگر و منعکس کننده «تغییراتی در تفکر راهبردی چین» است. آنگونه که «وانگ» باور دارد به نظر می رسد که چبن در تلاش است تا از طریق تمرکز بر «تقویت مصرف داخلی و تکیه به آن و کاهش وابستگیِ طولانی مدتِ این کشور بر صادرات و سرمایه گذاری خارجی، نرخ رشد بالای خودش» را حفظ کند.

برای سال ها، رابطه سیاسی میان چین و آمریکا به واسطه رابطه اقتصادی دو کشور تسهیل و تقویت شده است. اما در حال حاضر، فضای پرتنش اقتصادی تهدیدی جدی برای روابط دوجانبه این دو کشور است. برای دهه ها، شرکت های خوش بین آمریکایی به دلیل اطمینان از امنیت سرمایه هایشان و امید برای کسب سود در بازار چین، از گسترش رابطه آمریکا با چین پشتیبانی کرده اند. اما به دلیل نگرانی شرکت های آمریکایی حاضر در چین از آسیب پذیری فزاینده، احتمالاً آنها نیز کمتر مایل خواهند بود تا به صورت آشکار از سیاست های مطلوب چین در واشنگتن حمایت کنند.

علاوه بر این، برخی افراد ذی نفوذ مانند تولید کنندگان پَست مواد غذایی در شانگهای که رییس جمهور «شی» به دنبال کوتاه کردن دست آن هاست، به نظر می رسد که با برخی از شرکت های خارجی با سخت گیری و شدت عمل بسیار برخورد کرده اند- در این مورد، شرکت آمریکایی تولید مواد غذایی «اُ اِس آی»؛ آن ها  در صددند تا با این گونه سخت گیری ها، توجه عمومی را از سوء استفاده های خود از مقام و جایگاه دولتی شان  منحرف سازند. اگر «شی» نتواند که این شرکت های داخلی را پاسخگو کند، اصلاحات اقتصادی وی به نتیجه نخواهد رسید. اگر که اصلاحات موثر واقع نشود، پکن به ناچار مجبور خواهد شد تا از یک تلاش پاکسازی درون حزبی به همراه تبلیغات کارآمد، که از نظارت های قانونی و اداری فزاینده مهار و سرکوب بهره می برد استفاده کند تا اهداف خود را محقق سازد.

راهبرد کنونی چین -اصلاحات اقتصادی بدون گشودن درها-  طی گذر زمان موجب افزایش سطح نارضایتی، اگر نه تقابل مستقیم از طرف اعضای محلی حزب، شرکت ها و دولت ها و نیز شرکت ها و دولت های خارجی که احساس می کنند بدون هیچ دلیلی دست و بالاشان بسته تر شده، خواهد شد. با ادامه چنین روند و دیدگاهی، رهبران چین بهتر است که ضرب المثل قدیمی چینی را به خاطر بیاورند که «بالا سیاست هایی هست، پایین مقاومت هایی».

منبع: فارن افرز