سرنوشت زمین ۲۷ هزار میلیاردی

اقتصاد ایرانی: مقامات دولتی و اعضای شورای شهر تهران در واکنش به پیشنهاد شهرداری مبنی بر «انتقال فرودگاه مهرآباد به بیرون از محدوده شهری پایتخت» اعلام کردند: صحبت از جابه جایی فرودگاه مهرآباد، بازی با ارقام بزرگ است و به سه دلیل که مهم ترین آن «از بین رفتن توجیه سفر هوایی داخلی» می تواند باشد، بحث انتقال فرودگاه منتفی است. پهنه پروازی مهرآباد، بزرگ ترین و گران قیمت ترین قطعه زمین موجود در تهران به حساب می آید که با احتساب نرخ اراضی مسکونی، حدود 27 هزار میلیارد تومان ارزش دارد. دولت و شهرداری درباره تغییر یا تثبیت کاربری عرصه مهرآباد اختلاف نظر دارند.

پاسخ دولت به پیشنهاد شهرداری: انتقال «مهرآباد» منتفی شد
طرحی که شهرداری تهران ماه گذشته و درست یک روز بعد از حادثه سقوط هواپیمای آنتونوف 140، درباره فرودگاه مهرآباد اعلام کرد، از نظر مقامات مسوول در دولت، مردود و غیرقابل اجرا ارزیابی شد.
نتایج مطالعات کارشناسی وزارت راه و شهرسازی و شورای شهر تهران نشان می دهد تغییر کاربری بزرگترین زمین پروازی پایتخت با حداقل ارزش 27 هزار میلیارد تومان فعلا منتفی است. تامین هزینه چند هزار میلیاردی و هماهنگی دستگاه های مختلف برای اجرای طرح از جمله دلایلی است که بر مبنای آن کارشناسان تا 10 سال آینده امکان انتقال فرودگاه را مردود اعلام کرده اند.
شهرداری تهران بیستم مرداد امسال در واکنش به پرواز نافرجام یک هواپیمای مسافری و سقوط آن در حوالی مهرآباد، منطقه پروازی اطراف فرودگاه را به لحاظ دو نوع آلودگی هوا و صوتی و همچنین خطر سوانح هوایی، برای ساکنان این منطقه ناامن تشخیص داد و با اشاره به مطالعه ای که پیش تر از سوی مراکز وابسته به شهرداری در این زمینه انجام شده بود، از آمادگی برای انتقال فرودگاه مهرآباد به بیرون از محدوده تهران خبر داد. در اطلاعیه شهرداری، به نوعی، موضوع تامین مالی بخشی از هزینه های انتقال فرودگاه نیز گنجانده شده بود.
بر اساس این گزارش، نیمه تابستان امسال سقوط هواپیمای آنتونوف 140 تنها چند دقیقه بعد از برخاستن سبب شد بحث تازه ای میان دولتمردان و مدیران شهری در حوزه صنعت هوایی کشور باز شود. این بار برخلاف حوادث هوایی گذشته که هر بار بحث فرسودگی ناوگان هوایی کشور را مورد انتقاد قرار می دادند و بعد از مدتی به فراموشی سپرده می شد، سوژه ای جدید در قالب طرح «انتقال فرودگاه مهرآباد» به موضوع داغ محافل مدیریتی کشور تبدیل و مطالعات امکان سنجی اجرای آن در دستگاه های مختلف آغاز شد. گروهی مخالف طرح بودند و گروهی دیگر امکان اجرای این طرح را ممکن می دیدند. در این میان شهردار تهران اولین مسوولی بود که موضوع انتقال فرودگاه مهرآباد را مطرح و ادعا کرد مطالعات این طرح از یک سال پیش تاکنون در شهرداری تهران آغاز شده است. محمدباقر قالیباف در این باره عنوان کرد: «به علت نقش نگران کننده این فرودگاه در آلودگی هوا انتقال فرودگاه به مکان دیگر باید به سرعت انجام شود. به همین دلیل شهرداری به صورت جدی در حال پیگیری انتقال فرودگاه مهرآباد است. این انتقال در بطن یک تحول عمده برای منطقه جنوب غرب تهران و یک جهش بین المللی برای تهران طراحی و تعریف شده است.» اما آمادگی شهرداری با واکنش های مخالف و موافق زیادی همراه شد. دولتمردان با اشاره به مطالعات جانمایی فرودگاه مهرآباد در داخل شهر تهران، امکان اجرای طرح انتقال را مستلزم صرف هزاران میلیارد می دانند و ساماندهی فرودگاه مهرآباد را گزینه بهتری از انتقال معرفی می کنند. در دولت، وزارتخانه ای که هم مسوولیت ساماندهی شهرها را برعهده دارد و هم متولی امور فرودگاه ها به حساب می آید، در واکنش به طرح انتقال «مهرآباد» از تهران، اعلام کرد: فرودگاه فعلی درون پایتخت حداقل به سه دلیل قابل انتقال نیست و باید «ساماندهی مهرآباد» به جای «انتقال مهرآباد» پیگیری و اجرایی شود.

بازی با ارقام بزرگ
وزیر راه وشهرسازی در مقام رئیس شورای عالی شهرسازی و معماری کشور و همچنین مقام ارشد حوزه را ه و ترابری، پیشنهاد انتقال فرودگاه مهرآباد از تهران را بازی با ارقام خیلی بزرگ توصیف می کند و معتقد است: چنین طرحی هزاران میلیارد تومان بودجه لازم دارد و مطرح کردن این بحث در جامعه انتظاراتی را ایجاد می کند که امکان عملی شدن آن وجود ندارد.
عباس آخوندی درباره علت منتفی بودن انتقال مهرآباد به توجیه سفر هوایی از مبدا تهران اشاره کرد و گفت: با انتقال فرودگاه به بیرون شهر تهران، توجیه پرواز های داخلی کمتر از یک ساعت ازمبدا تهران، به دلیل بُعد مسافت زمینی بین تهران و محل فرودگاه از بین می رود. ضمن اینکه مشخص نیست با این انتقال، آسایش ساکنان مناطق مهرآباد تامین و نگرانی های موجود رفع شود.
وزیر راه وشهرسازی با تاکید بر محدودیت های مالی پیش روی دولت افزود: با شرایط تنگناهای مالی دولت، طرح های زیادی وجود دارد که اجرای آنها از اولویت بالاتری نسبت به انتقال فرودگاه مهرآباد برخوردار است.
آخوندی با اشاره به اینکه ساماندهی فرودگاه مهرآباد و اعمال محدودیت در پروازهای شبانه به عنوان گزینه های جایگزین انتقال در دستور کار قرار دارد، تصریح کرد: جانمایی فرودگاه در داخل شهر فقط مختص کلان شهر تهران نیست بلکه در پایتخت های اکثر کشورهای اروپایی، فرودگاه ها در وسط شهرها قرار دارند. مهم ضریب ایمنی این قبیل فرودگاه ها است که باید ارتقا پیدا کند.

انتقال غیرممکن به فرودگاه امام 
رضا هاشمی مشاور شهرسازی و معماری وزیر راه وشهرسازی نیز درباره امکان انتقال فرودگاه مهرآباد به بیرون از شهر تهران گفت: در حال حاضر منابع مالی محدود و در اختیار دولت حتی کفاف هزینه های ضروری برای توسعه و ساماندهی دو فرودگاه اصلی را نمی دهد بنابراین صحبت از انتقال در شرایط فعلی غیرممکن است.
وی همچنین به غیرممکن بودن انتقال پروازهای داخلی از تهران به فرودگاه امام اشاره کرد و افزود: در مطالعات اسناد فرادست شهر تهران از جمله مطالعه شبکه فرودگاه های تهران، منطقه مهرآباد به عنوان فرودگاه فعلی تعیین شده است. از سوی دیگر صحبت از انتقال پروازهای داخلی به فرودگاه امام نیز اصلا قابلیت اجرا ندارد چون که در این صورت بسیاری از پروازها از تهران به شهرهای مختلف به خاطر بُعد زمان بی معنا می شود.
مشاور وزیر راه وشهرسازی با تاکید براینکه شورای عالی شهرسازی جایگاه مناسبی برای بحث درباره انتقال فرودگاه مهرآباد است، گفت: در مقطع فعلی توسعه ظرفیت مسافری فرودگاه امام(ره) از 5 میلیون مسافر به 50 میلیون مسافر در سال و همچنین ساماندهی وضع موجود فرودگاه مهرآباد جزو برنامه های دولت قرار دارند.
همچنین پارلمان محلی پایتخت نیز اگرچه با اصل طرح انتقال فرودگاه مهرآباد موافق است ولی به صراحت شهردار تهران در مورد اجرای این طرح اظهار نظر نمی کند. از دیدگاه اعضای شورای شهر تهران این پروژه حداقل به 10 سال زمان و منابع مالی قوی نیاز دارد و اعلام نظر قطعی منوط به نتیجه مطالعات کارشناسی کمیسیون های شهرسازی و عمران شورای شهر خواهد بود. اما اینکه چرا شهرداری تهران در این مدت از عزم جدی برای انتقال فرودگاه مهرآباد سخن می گوید موضوعی قابل تامل است. به نظر می رسد اشتیاق قابل تامل شهرداری در این موضوع به ماهیت زمین فرودگاه مهرآباد بازمی گردد که اگر قرار باشد به خارج از شهر منتقل شود این زمین چند صد هکتاری با تغییر کاربری می تواند درآمد قابل توجهی برای اداره پایتخت ایجاد کند.

انتقال فرودگاه در کمیسیون ها
با این حال احمد مسجدجامعی رئیس پیشین شورای شهر تهران از پیگیری این پیشنهاد در شورای شهر تهران خبر داد و گفت: قرار بر این است که دو کمیسیون عمران و شهرسازی به صورت مشترک در خصوص امکان سنجی اجرای این طرح مطالعات کارشناسی انجام دهند.
او ادامه داد: انتقال فرودگاه مهرآباد موضوعی جدید نیست بلکه این طرح از زمان ساخت فرودگاه امام خمینی مطرح شد و بنا بر این بود که پروازهای داخلی و خارجی از یکدیگر پشتیبانی کنند.
عضو شورای شهر تهران با اشاره به اشکالات قرارگیری فرودگاه مهرآباد در داخل شهر تهران اظهار کرد: زیان های بدیهی زیادی از بابت حضور این فرودگاه در داخل محدوده شهری به شهر و شهروندان وارد می شود. اولین مساله آن آلودگی صوتی است. ضمن آنکه  برای دسترسی به فرودگاه رفت و آمد شهری در آن منطقه افزایش پیدا می کند و سومین مساله میزان بالای آلودگی هوا ناشی از استفاده از سوخت هواپیما است که به شهر تحمیل می شود.
او اضافه کرد: البته با وجود همه این مضرات امکان اجرایی شدن این طرح در قالب یک برنامه زمان بندی نیاز به بررسی و بحث دارد و بدون انجام مطالعات نمی توان در مورد آن سخن گفت.

بار 10 هزار میلیارد تومانی انتقال
احمد دنیا مالی دیگر عضو شورای شهر تهران به عنوان رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر که مطالعات امکان سنجی طرح انتقال فرودگاه به او سپرده شده است انتقال فرودگاه مهرآباد را در زمان کنونی منتفی می داند.
او در این باره گفت: امکان سنجی انتقال فرودگاه مهرآباد به خارج از شهر تهران به انجام مطالعات عمیق و دوره ای نیاز دارد چون کار بسیار بزرگ و در سطح ملی است و ظرف چهار یا پنج سال آینده نمی تواند هیچ اتفاقی بیفتد. او افزود: امروز که ما با هم صحبت می کنیم امکان اجرای آن مردود است ولی حتما باید مطالعه عمیقی صورت بگیرد. اینکه فرودگاه پروازهای داخلی به فرودگاه پروازهای خارجی متصل شود خودش بحثی جداگانه است چراکه فاصله شهر با فرودگاه بین المللی زیاد است و این موضوع نیاز به کار کارشناسی دارد به اضافه اینکه منابع آن مهم است.
دنیامالی به حداقل منابع موردنیاز برای اجرای انتقال فرودگاه مهرآباد اشاره کرد و گفت: حداقل منابعی که می توان برای اجرای چنین پروژه ای برآورد کرد بین 10 تا 12 هزار میلیارد تومان است که در حال حاضر دولت توانایی تامین آن را ندارد و علاوه بر آن در حال حاضر به اندازه ای پروژه نیمه تمام در شهر وجود دارد که در اولویت کاری دولت قرار می گیرد.
او با بیان اینکه این احتمال وجود دارد که بعد از مطالعات به این نتیجه برسیم که وضعیت کنونی باید حفظ شود، تصریح کرد: البته این موضوع به این معنی نیست که با توسعه شهر و قرارگیری فرودگاه در داخل محدوده شهری، آلودگی صوتی و هوایی زیادی بابت سوخت هواپیماها نادیده گرفته می شود و باید این مشکل از طریق دیگری مدیریت شود.
عضو شورای شهر تهران پیشنهاد داد: برای مدیریت این مشکل می توان پروازهای نیمه شب تا 6 صبح را محدود کرد یا اینکه تست های موتور هواپیما را که با سر و صدای زیادی همراه است، انجام ندهیم.
او با تاکید بر اینکه اجرای این طرح حداقل تا 10 سال دیگر امکان پذیر نیست، اظهار کرد:  انتقال بخشی از پروازها (پروازهای نظامی) در حدود اختیارات دولت نیست و تصمیم گیری در مورد آن به ستاد فرماندهی کل قوا مربوط می شود.

دو پیشنهاد
رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران نیز با اشاره به اثرات زیست محیطی حضور فرودگاه مهرآباد در داخل شهر تهران گفت: در اینکه پرواز هواپیما ها از این فرودگاه سهم زیادی در آلودگی هوا و صدای شهر دارد شکی نیست. خصوصا در موقع بلند شدن هواپیماها به گونه ای که براساس مطالعات کارشناسی مختلف آلودگی ایجاد شده ناشی از این پروازها در حد آلودگی ایجاد شده توسط چندین هزار خودرو است. رحمت الله حافظی رئیس کمیسیون محیط زیست شورا ادامه داد: اما قطعا عملیاتی کردن این طرح به زمان نیاز دارد و انتقال فرودگاه در کوتاه مدت امکان پذیر نخواهد بود. به نظر می رسد اگر در تمامی دستگاه ها عزم انجام این کار وجود داشته باشد حداقل بین 8 تا 10 سال زمان نیاز دارد. او پیشنهاد داد: در این مدت می توان برای کاهش اثرات زیانبار وجود فرودگاه در داخل شهر تمهیداتی را اندیشید. به عنوان مثال در بسیاری از کشورهای دنیا می بینیم که فرودگاه در داخل شهر است اما از ساعت 10 شب تا 6 صبح پروازی انجام نمی شود. این حداقل کاری است که ما انتظار داریم مسوولان انجام دهند و برای پرواز های شب محدودیت ایجاد کنند که خوشبختانه چنین دستوری صادر شده است. او اضافه کرد: در این مدت نیز می توان مقدمات انتقال نه تنها فرودگاه مهرآباد را بلکه ترمینال های مستقر در شهر تهران و حتی را ه آهن را که تهدید جدی برای سلامت شهر تلقی می شود از شهر فراهم کنند.

نظر وزیر پیشین
احمد خرم وزیر پیشین راه وترابری نیز در گفت و گو با «دنیای اقتصاد» اگرچه اجرایی شدن انتقال فرودگاه مهرآباد را ممکن می داند اما معتقد است: اجرای این طرح به تامین منابع خاص نیاز دارد و در یک پروسه زمانی کوتاه مدت ممکن نیست.
او در این باره گفت: می توان بخشی از پروازها را که به بخش نظامی مربوط می شوند به خارج از شهر انتقال داد چراکه در مواقع بحران اولین منطقه ای که در معرض تهدید قرار دارد این منطقه است، بنابراین برای مردمان این منطقه تهدید جدی تلقی می شود.

زمین فرودگاه متری چند؟
گفته می شود یکی از گزینه های مدنظر برخی مدیران شهری برای استفاده از زمین فرودگاه مهرآباد، ایجاد مراکز خدماتی- تجاری در این منطقه است. بررسی ها نشان می دهد: مساحت کل پهنه فرودگاه مهرآباد حدود 2 درصد مساحت کل شهر تهران است. در طرح تفصیلی جدید، محدوده تهران 60 هزار هکتار تعیین شده و مساحت فرودگاه نیز حدود یک هزار هکتار برآورد می شود. در منطقه 9 تهران– محل فرودگاه- هم اکنون متوسط قیمت زمین با کاربری مسکونی طبق آخرین نرخ رسمی مرکز آمار، متری 2 میلیون و 700 هزار تومان است. بنابراین چنانچه قرار باشد کاربری زمین فرودگاه تغییر کند، حداقل ارزش این پهنه پروازی حدود 27 هزار میلیارد تومان برآورد می شود. اما اگر کاربری مهرآباد به ساخت وسازهای تجاری تغییر کند، ارزش این زمین چند برابر خواهد شد. این در حالی است که مسوولان شهرسازی در دولت با قطعیت، هر نوع تغییرکاربری این منطقه بخصوص به تجاری سازی را رد می کنند! شهرداری تهران پیش تر انتقال فرودگاه قلعه مرغی را تجربه کرد و در بخشی از زمین 300 هکتاری این فرودگاه، بزرگترین پارک و فضای سبز را احداث کرد. برآورد قیمت زمین فرودگاه مهرآباد براساس تخمین کاربری مسکونی نشان دهنده دو برابر بودن ارزش این زمین در مقایسه با کل زمین های اختصاص داده شده به پروژه های مسکن مهر کل کشور است. در مسکن مهر، به قیمت سال 86، به اندازه 15 هزار هکتار زمین دولتی معادل 15هزار میلیارد تومان به ساخت وساز اختصاص داده شد.