کمکهای اقتصادی به چه قیمتی باعث رشد اقتصادی می شوند؟

اقتصاد ایرانی: پنجاه سال پیش، در اولین کنفرانس ملل متحد درباره تجارت و توسعه این بحث مطرح شد که کشورهای ثروتمند باید چه مقدار پول به کشورهای فقیر بدهند تا فقر کاهش یابد و رشد صورت گیرد؟ در نهایت ملل متحد بر 0.7 درصد از درآمد ملی توافق کردند. با این که کشورهای کمی این بودجه را اختصاص دادند، تخصیص کمک در واقعیت به طور فزاینده ای زیاد شده و در سال 2013 به 134.8 میلیارد دلار رسیده است. با این حال اقتصاددانان در کارآمدی این کمک ها تردید دارند.

کمک ها به اشکال مختلفی از دادن غذا و چادر به پناهندگان تا پر کردن خلاءهای بودجه ای کشورهای فقیر انجام می گیرد. کمک دهندگان علاقه دارند این مفهوم را توسعه دهند تا سخاوتمندتر به نظر برسند. اما در اکثر موارد، هدف افزایش ظرفیت تولید کشور فقیر از طریق سرمایه گذاری در راه ها و مدارس و سلامت مادران است.

آنچه سازمان ملل سلاحی در برابر فقر قلمداد می کند، دیگران ریختن پول در سوراخ موش می دانند. منتقدان می گویند که این کمک ها به گیرندگان آن صدمه می زند چرا که آن ها را وابسته می کند، دولت های سرکوبگر یا بی کفایت را ابقا می کند و ارزش پول کشورهای فقیر را بالا می برد و در نتیجه قدرت رقابت صادرات آن ها را کم می کند. اگر این کمک ها موثر بود، فقیرترین کشورها طی دهه های گذشته وضعیت باثبات بهتری پیدا می کردند در حالی که اینگونه نیست. آن ها که مایلند کمک ارائه دهند می گویند این کمک ها مردم را از فقر نجات می دهد اما کشورهای ثروتمند به اندازه کافی به این مساله توجه نمی کنند.

ارزیابی اثر این کمک ها بر رشد اقتصادی بسیار پیچیده است چرا که رابطه علیت همیشه واضح نیست. رابطه مثبت میان این دو می تواند این معنا را داشته باشد که کشورهای ثروتمند از کشورهای فقیری که سیاست های درست اقتصادی را اجرا کرده اند حمایت کرده اند. بر عکس، رابطه منفی می تواند تنها به این معنا باشد که این کمک ها به کشورهایی سرازیر شده که رکود داشته اند.

اقتصاددانان برای بررسی دقیق تر این موضوع، سال ها به دنبال شاخصی ابزاری بودند که بر میزان کمک اختصاص داده شده تاثیر داشته باشد اما با رشد همبستگی نداشته باشد. مواردی از قبیل میزان جمعیت کشور فقیر یا حتی این که این کشور پیش از این مستعمره کدام کشور بوده است برای این کار پیشنهاد شد و معلوم شد که رابطه غیرمستقلی با عملکرد اقتصادی دارند.

اخیرا یک تحقیق که به دنبال چنین شاخص ابزاری بود نشان داد که کشورهای کمک دهنده بیشتر علاقه دارند که به کشورهایی که از فقر مطلق رنج می برند کمک کنند و بعد از برطرف شدن فقر مطلق، کمک ها قطع می شود. بنابراین اگر رسیدن به سطحی از رشد باعث قطع کمک های اقتصادی می شود، احتمالا کاهش کمک های اقتصادی در توقف رشد موثر است. این نتیجه در مقاله های علمی دیگری در دانشگاه ادلاید و دانشگاه شمال شرقی ماساچوست منتشر شده است تایید شد. به این صورت که کمک دهندگان تمایل ندارند به کمک به کشورهایی که رشد اقتصادی سریع تری دارند ادامه دهند. بنابراین رابطه ای منفی میان رشد و کمک های اقتصادی مشاهده می شود.

اما این که رشد بیشتر، باعث می شود ارزش پول بیشتر شود، سوال دیگری است. متاسفانه مطالعات کمی در رابطه با مقرون به صرفه بودن این کمک ها صورت گرفته است. مطالعه ای که در دانشگاه دیکین و آرهوس انجام شده نشان می دهد که میانگین تاثیر کمک های اقتصادی بر رشد مثبت است اما این رقم آن چنان کم است که نمی تواند معنای چندانی داشته باشد. مدافعان تجارت آزاد ادعا می کنند که منافع اقتصادی چنین اقداماتی برای کشورهای فقیر بسیار مهم تر از چنین کمک هایی است. حامیان تخصیص 0.7 درصد درآمد ملی به کمک های اقتصادی می توانند به مستنداتی تکیه کنند که نشان می دهد این کمک ها به شکوفایی اقتصادی منجر شده اند اما باید تلاش کنند که نشان دهند این رشد اقتصادی نمی توانست توسط راه های جایگزین با هزینه کمتری محقق شود.

منبع:  اکونومیست