نگاهی به اقتصاد نفتی آذربایجان

اقتصاد ایرانی: آذربایجان، کشوری با اکثریت جمعیت مسلمان شیعه است که بین سال های ۱۹۲۰-۱۹۱۸ به استقلال نسبی دست یافت و پس از فروپاشی فدراسیون شوروی کاملا مستقل شد.

به گزارش ایراس، البته این کشور هنوز مسائلی مرزی با ارمنستان و قره باغ دارد. در سال ۱۹۸۸ جنگی بین آذربایجان و ارمنستان در زمینه مسائل مرزی رخ داد و در سال ۱۹۹۱، پس از استقلال کامل دو کشور، آتش این جنگ شعله بیشتری کشید. از تاریخ می ۱۹۹۴ دو کشور بر سر منطقه قره باغ و هفت استان دیگر نزاع و کشمکش دارند.

► نفت و گاز منابع اصلی اقتصادی آذربایجان
اقتصاد رو به رشد آذربایجان، تحت تاثیر استخراج و صادرات نفت و گاز به توسعه رسیده است. می توان گفت که این کشور، یکی از قدیمی ترین کشورهای تامین کننده نفت در حوزه دریای خزر است و نفت و گاز پایه های اصلی شکوفایی اقتصادی این کشور هستند. البته برخی از بخش های غیر صادراتی نیز باعث توسعه اقتصاد این کشور شده اند؛ مانند برخی زیرساخت های عمرانی و سیستم توسعه یافته بانکی. صادرات نفت از طریق خط لوله باکو-تفلیس-سیحون، باکو-نوروسیسک و باکو-سوپسا، صورت می گیرد اما در مقایسه با نفت، صادرات گاز در این کشور شکوفایی کمتری داشته است.
آذربایجان از نظر ژئوپلیتیک در گذرگاه گازی بین خزر و اروپا قرار دارد که از نظر استراتژیک برای این کشور بسیار مهم است، اما به طور کلی صادرات نفت بخش مهم تری از اقتصاد این کشور را تشکیل می دهد.
نفت: در سال ۲۰۱۲، تولید نفت خام در آذربایجان ۹۳۱.۹۰۰ میلیون بشکه در روز بوده است که این کشور را در زمینه صادرات نفت، در جایگاه بیست و چهارمین کشور جهان قرار داده است.
صادرات نفت خام این کشور در سال ۲۰۱۱، ۸۲۱۰۰۰ میلیون بشکه در روز بوده است که از این نظر این کشور مقام ۱۷ جهان را داراست و البته ۸۵۰۰۰ بشکه از آن به مصارف داخلی رسیده است. این در حالیست که واردات نفت خام این کشور معادل ۰ بوده و در واقع آذربایجان در زمینه تولید نفت خام خودکفا است. ذخایر نفت خام این کشور در سال ۲۰۱۳، هفت میلیارد بشکه تخمین زده شده که از این نظر، در مقایسه با دیگر کشورها مقام بیستم را دارد.
مصرف فرآورده های نفتی تصفیه شده آذربایجان در سال ۲۰۱۱، ۱۶۸۰۰۰ بشکه در روز بوده است که در مقایسه با دیگر کشورهای جهان، رتبه ۶۳ را دارد، در حالیکه صادرات فرآورده های نفتی این کشور ۵۳۴۴۰ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۰ بوده است. واردات فرآورده های نفتی تصفیه شده در این کشور در سال ۲۰۱۰، ۴۴۹ میلیون بشکه در روز بوده است که رتبه ۲۰۴ را در مقایسه با کشورهای جهان به این کشور اختصاص داده است.

گاز: در سال ۲۰۱۱، تولیدات گاز طبیعی کشور آذربایجان ۱۷.۸۶ میلیارد متر مکعب بوده است و رتبه ۳۴ را در میان کشورهای جهان دارد؛ در حالیکه مصرف گاز طبیعی ۹.۹۲۱ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۱۰ بوده است. البته صادرات گاز این کشور در سال ۲۰۱۳، ۲۴۰ میلیارد فوت مکعب بوده است که مقام ۳۳ را به این کشور اختصاص داده است در حالیکه در زمان مشابه، واردات گاز طبیعی ۲۵۰ میلیون متر مکعب بوده است.
طبق گزارشات، ذخایر گاز طبیعی آذربایجان در اول ژانویه ۲۰۱۳، ۹.۹۱ میلیارد متر مکعب بوده است.
بنابر آمار سال ۲۰۱۳، تولید ناخالص داخلی آذربایجان ۱۰۲.۷میلیارد دلار بوده است که مقام ۷۵ را به این کشور اختصاص داده است. در سال ۲۰۱۲، این مقدار ۹۷.۰۴ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۱، ۹۴.۹۸ میلیارد دلار بوده است که به صورت تخمینی ۵.۸% رشد را شاهد بوده است.

آذربایجان در زمینه صادرات نفت و گاز، تجارت دو جانبه ای را با روسیه، کشورهای مستقل هم سود، ترکیه و اروپا دارد. پیشرفت بلندمدت آذربایجان، وابسته به قیمت جهانی نفت و گاز است و هم چنین پیشرفت داخلی این کشور نیز وابسته به بهترین نحوه مصرف منابع اقتصادی حاصل از فروش نفت است. گفتنی است منازعاتی در زمینه منابع انرژی دریای خزر میان ایران و آذربایجان وجود دارد، ایران بر حق اختصاص یک پنجم از دریای خزر تاکید کرده و بر سر منابع آبی با آذربایجان نزاع دارد. به نظر می رسد که در آینده نزدیک، آذربایجان به یکی از مهم ترین تامین کنندگان گاز اروپا تبدیل شود. بر اساس آمار صندوق بین المللی پول، نفت و گاز بیش از ۹۰ درصد صادرات این کشور را شامل می شود.
نمودار مصرف انرژی این کشور حاکی از آن است که بیش از ۶۷ درصد از مصرف انرژی داخلی کشور از در سال ۲۰۱۲ گاز بوده است و ۳۰ درصد آن را نفت تشکیل میدهد. 

واقعیت آن است که پیشرفت اصلاحات اقتصادی آذربایجان محدود بوده است. فساد اقتصادی و اداری در بخش هایی از سیستم دولتی و خصوصی به عنوان شکاف و مانعی در راه توسعه و شکوفایی اقتصادی این کشور قرار گرفته است. به نظر می رسد که نیاز به تقویت بخش هایی غیر از انرژی در اقتصاد این کشور وجود دارد؛ البته این کشور در برخی زمینه ها به تقویت برخی از صنایع غیر نفتی نیز پرداخته است.
همانطور که در بالا اشاره شد، ۹۰ درصد از درآمد صادراتی کشور آذربایجان از صادرات نفت و گاز است و ۱۰ درصد باقیمانده به صادرات فرآورده های غیر نفتی اختصاص دارد.
برق: تولید انرژی برق در این کشور ۲۲.۹۹ میلیارد کیلو وات در سال ۲۰۱۲ بود و رتبه ۷۰ را در جهان به آذربایجان اختصاص داد؛ این در حالیست که مصرف برق در آذربایجان ۲۰.۲۹ میلیارد کیلووات در همین سال بوده است که از این نظر، نیز مقام ۷۰ را در جهان دارد.
صادارت برق آذربایجان ۴۲۹ میلیون کیلووات در سال ۲۰۱۰ بوده است که در این زمینه، آذربایجان رتبه ۶۷ را دارد. آذربایجان با ترکیه، گرجستان، ایران و روسیه به مبادله انرژی پرداخته و تلاش دارد که از راه ایران به صادرات الکتریسیته به کشورهای افغانستان و عراق نیز بپردازد.
تولیدات کشاورزی: تولیدات کشاورزی آذربایجان شامل کتان، گندم، برنج، انگور، میوه و سبزیجات، چای، تنباکو و صنعت دامپروری است که بیشتر برای مصارف داخلی استفاده و بخش کوچکی از آن به کشورهای اطراف صادر می شود.
تولیدات صنعتی:نفت و فراورده های نفتی، گاز طبیعی، استیل، آهن، سیمان، صنایع نساجی و محصولات شیمیایی از صنایع این کشور به شمار می روند.

► نرخ رشد و توسعه:
نرخ رشد صنعتی این کشور در سال ۲۰۱۳، سه درصد بوده است که مقام ۱۰۰ را به این کشور اختصاص داده است. نرخ بیکاری در سال ۲۰۱۳، ۶ درصد و در ۲۰۱۲، ۵.۷ درصد بوده است و رتبه ۶۰ را به این کشور اختصاص داده است. گفتنی است که جمعیت زیر خط فقر آذربایجان در سال ۲۰۱۲، شش درصد بوده است.
تولید ناخالص داخلی آذربایجان:۱۰۲.۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳ بوده که نسبت به سال قبل ۵.۸ درصد رشد داشته است. ۶.۲ درصد از این میزان حاصل کشاورزی، ۶۳ درصد از آن حاصل تولیدات صنعتی و ۳۰.۸ درصد آن حاصل خدمات دهی است.
برمبنای آمار بانک جهانی، درآمد سرانه آذربایجان در سال ۲۰۱۳، ۷۸۱۲ دلار و در سال ۲۰۱۲، ۷۳۹۴ دلار بوده است که نشان از افزایش میزان درآمد سرانه این کشور دارد.
بدهی کشور ۷.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی (معادل ۹.۵۵۲ میلیارد دلار) سال ۲۰۱۳ را شامل می شود و نرخ تورم در سال ۲۰۱۳ در آذربایجان ۲.۴ درصد بوده است که رتبه ۹۱ را در میان کشورهای جهان به این کشور اختصاص داده است. 

► آمار کلی صادرات و واردات کشور:
نرخ صادرات آذربایجان در سال ۲۰۱۳، ۳۴.۴۶ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۲، ۳۲.۶۳ میلیارد دلار بوده است که این کشور را در رتبه ۶۳ قرار داده است. نفت و گاز ۹۰ درصد از صادرات آذربایجان را تشکیل می دهند. کتان، میوه و ماشین آلات صنعتی ده درصد باقیمانده دیگر را تشکیل می دهد.
شرکای صادراتی آذربایجان در سال ۲۰۱۳ عبارت بودند از: ایتالیا ۲۵%، اندونزی ۱۱.۶%، تایلند ۷%، آلمان ۵.۷%، فرانسه ۴.۷%، هند ۴.۷%، روسیه ۴.۵%، آمریکا ۴.۱% 
واردات آذربایجان در سال ۲۰۱۳، ۱۰.۷۲ میلیارد دلار بوده است. این مقدار واردات، کشور را در رتبه ۹۷ جهان قرار میدهد. نرخ واردات این کشور در سال ۲۰۱۲، ۹.۶۵ میلیارد دلار بوده است که روند افزایش میزان واردات را نشان می دهد. ابزار و ماشین آلات صنعتی، فراورده های نفتی، مواد غذایی، فلزات و محصولات شیمیایی از عمده محصولات وارداتی این کشورهستند.
شرکای وارداتی آذربایجان در سال ۲۰۱۳ عبارت بودند از: روسیه ۱۴.۱%، ترکیه ۱۳.۷%، انگلیس ۱۲.۵%، آلمان ۷.۷%، اوکراین ۵.۵%، چین ۵.۳%، فرانسه ۴% 
شایان گفتن است که بدهی خارجی آذربایجان در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۳، که رتبه ۱۰۱ را به این کشور در میان کشورهای جهان اختصاص داده است.