صرفه جویی نیازمند فرهنگ سازی، اعتماد و شفاف سازی

اقتصاد ایرانی: مقایسه شرایط جامعه با روزهایی که جمعیت کشور بسیار کمتر از امروز بود، حاکی از آن است که میزان مصرف در همه ابعاد با افزایش جمعیت و الگوهای نامناسب این امر، بیشتر شده و این در حالی است که هم اکنون نیازمند آن هستیم که صرفه جویی در همه ابعادش به عنوان فرهنگ جامعه نهادینه شود.

جامعه ایران که طی دهه های گذشته با رشد ناموزون جمعیت مواجه بود اکنون با افزایش جمعیت در شرایطی قرار دارد که با کمبود منابع طبیعی مواجه شده است، متاسفانه در سالهای گذشته تلاشی در جهت مصرف بهینه انجام نشده است، ضمن آنکه زندگی با یارانه در سالهای گذشته شرایط را به گونه ای ساخته که ارزش بسیاری از کالاها هنوز برای مردم ناشناخته است.

مصرف بی برنامه برخی از اقلام غذایی، آب و برق و به عبارت کلی تر سوخت و بسیاری از موارد دیگر شرایط امروز را برای مصرف بهینه ضروری ساخته است.

** مصرف بنزین

پایین بودن قیمت بنزین علیرغم افزایش نسبی قیمت آن در چند سال گذشته هنوز برای مردم به صرفه است زیرا خیابانهای شهر و جاده ها هنوز از عبور و مرور ماشین ها رنج می برند.

ضروری است وقتی الگوی مصرف را می خواهیم، تغییر دهیم ابزارهای آن را نیز فراهم کنیم. قیمت بنزین را افزایش می دهیم اما کارخانه های خودروسازی روزانه 2 تا سه هزار دستگاه خودرو برای عرضه در داخل تولید می کنند.

هزینه ای که برای تولید خودرو در کشور تخصیص داده می شود در صورتی که برای تولید خودروهای جمعی، قطارهای شهری و راه آهن (قطارهای بین شهری) تخصیص یافته بود، حداقل هم اکنون مردم می توانستند از هوای سالم تر و ترددهای ایمن تر برخوردار باشند و دولت و مردم مجبور نبودند هر ساله هزینه آمارهای تصادفات حیرت انگیز را پرداخت کنند.

علیرغم افزایش قیمت بنزین در سالهای اخیر هنوز قیمت مصرفی سوخت در ایران ارزان است.

** مصرف آب

مصرف آب یکی از موضوعاتی است که هر ساله با گرم شدن هوا مورد توجه مسئولان و مردم قرار می گیرد.

ایران از جمله کشورهایی است که در منطقه خشک و بیابانی قرار دارد و به لحاظ منابع آبی و ریزش های جوی و حجم آب های زیرزمینی به اندازه کافی غنی نیست.

مشکل کمبود آب در کشور علاوه بر نقصان ریزش های جوی، بالابودن میزان تبخیر است. به عبارتی بخش اعظم آب های ناشی از بارندگی طی فرآیند تبخیر، بخار شده و از دسترس خارج می شود که آن را تبخیر واقعی می نامند.

علاوه بر تبخیر واقعی باید به تبخیر بالقوه نیز توجه کرد، یعنی مقدار آبی که به وسیله خورشید تبخیر می شود. میزان تبخیر بالقوه بیشتر از تبخیر واقعی است.

کشور ایران با اینکه 1.1 درصد از مساحت خشکی های جهان را به خود اختصاص داده، فقط 34 صدم درصد از آبهای موجود در خشکی های جهان را در اختیار دارد.

در اغلب مناطق ایران، ریزش های جوی اکثرا در فصل بهار صورت می گیرد که نیاز چندانی به آب برای فعالیت های کشاورزی نیست، همچنین ریزش های جوی به طور یکسان در کشور صورت نمی گیرد و برخی مکان ها بارندگی بیشتر و برخی بارندگی کمتر دارند. محدودیت منابع آب و توزیع فصلی نامناسب بارندگی نشان می دهد ابتدا باید ظرفیت منابع آب های موجود سطحی و زیرزمینی کشور را به خوبی شناسایی و مطالعه کرد تا برنامه ریزی جامع ای برای بهره برداری صحیح از آنها صورت گیرد.

میانگین بارندگی در سطح کشور 250 میلیمتر در سال می باشد. متوسط بارش های سالانه در کشور 413 میلیارد متر مکعب است در حالی که میانگین بارندگی در جهان حدود 800 تا 820 میلیمتر (بیش از سه برابر ایران) است.

آمارهای ارائه شده نشان می دهد، طبیعت هم موافق مصرف بی رویه آب از سوی جمعیت کشور نیست.

کشورهای توسعه یافته اروپایی با اینکه میزان نزولات سالانه و همچنین دسترسی به منابع آبی در آن کشورها قابل قیاس با ایران نیست اما به دلیل فرهنگ درست مصرف کردن، در مصرف آب صرفه جویی می کنند.

هزینه مصرف انرژی در این کشورها بالا است اما مصرف درست انرژی در این کشورها نهادینه شده و این شکل مصرف به صورت فرهنگ درآمده است و تفاوتی هم به عوض شدن دولت ها نمی کند.

** مصرف برق

همایون حایری مدیرعامل توانیر چندی پیش اظهار داشت: ایران یکی از کشورهای پرمصرف جهان در بخش انرژی است و مدیریت تقاضا و مدیریت مصرف انرژی باید در اولویت قرار گیرد.

وی افزود: به ازای هر نفر در سال، 25 هزار و 400 کیلووات ساعت انرژی مصرف می شود که این میزان بیش از سه برابر مصرف انرژی جهان است.

مهمترین عامل مصرف بی رویه برق در کشور به دلیل فرهنگ نادرست مصرف و همچنین عدم توجه به ساخت و ساز خانه ها است به طوری که خانه ها باید طوری طراحی و ساخته شوند که گرما را در زمستان و خنکی را در تابستان در خود حفظ کنند.

بی تردید، طی چند سال اخیر قیمت انرژی در کشور افزایش یافته اما مصرف آن گونه که انتظار می رفت کاهش نیافته است.

ستار محمودی قائم مقام وزیر نیرو معتقد است: افزایش تعرفه های آب و برق عملا منجر به کاهش مصرف مردم در کشور نشد.

بنابراین نه تنها افزایش هزینه های مصرف آب و برق لازم است بلکه این باور عمومی که انرژی به همه مردم تعلق دارد و باید به گونه ای مصرف کنیم که همه آحاد جامعه از آن بهره مند شوند، نیز ضرورت دارد.

افزایش قیمت حامل های انرژی برای بخشی از جامعه که متمول هستند، بی تاثیر است و این در حالی است که بیشترین مصرف از سوی این افراد در جامعه صورت می گیرد.

خانوار فقیری که مصرف محدودی در استفاده از آب، برق، گاز و بنزین داردف چه پیش و چه بعد از افزایش قیمت ها مصرف محدود خود را ادامه می دهد زیرا بیش از چند لامپ و یا یخچال کوچک و تلویزیون وسیله ای دیگر برای مصرف برق در خانه ندارد بنابراین بخش متمول جامعه که مصرف بالایی دارند با افزایش قیمت حامل های انرژی هم رویه مصرفشان تغییر نمی کند.

در کشورهای صنعتی و توسعه یافته بیشترین مصرف برق در کارخانه ها است و مصارف خانگی کمترین میزان را به خود تخصیص می دهد.

در حال حاضر میزان مصرف برق در مصارف غیرصنعتی مانند خانگی در ایران نسبت به استانداردهای جهانی بسیار بالاتر و به طور تقریب دو برابر معیارهای جهانی است. هم اکنون 35 درصد برق تولید شده کشور در راه مصارف خانگی، 15 درصد مصارف تجاری، 15 درصد کشاورزی و 35 درصد امور صنعتی مصرف می شود که این میزان نسبت به مصرف جهانی بسیار پایین تر است. دربسیاری از کشورهای صنعتی همچون چین، آمریکا و ژاپن میزان مصرف برق در صنعت به 60 درصد مصرف کل هم می رسد.

آمارها حکایت از آن دارد، ضروری است الگوهای مصرف را در کشور تغییر دهیم.

مردم در کشورهای توسعه یافته به ارزش منابع انرژی پی برده اند و با توجه به اینکه اعتماد میان مردم و دولت ها حرف نخست را می زند، بنابراین نه تنها به دلیل هزینه بالای انرژی بلکه به عنوان یک فرهنگ جا افتاده، مردم در استفاده از انرژی بی نهایت دقت می کنند.

مصرف انرژی در کشورهای توسعه یافته در منازل به گونه ای است که بسیاری از خانوارها حتی با کمترین روشنایی امور خود را انجام می دهند و این در حالی است که متاسفانه در ایران برای مصرف لوسترهای پرهزینه هیچگونه اندیشه ای نمی کنیم زیرا نه تنها باید هزینه آن کالای لوکس را بپردازیم بلکه در آینده نیز باید هزینه های مصرف برق آن را متحمل شویم.

در کشورهای اروپایی، افراد با خروج از منزل تمام وسایل گرمایی در زمستان را خاموش می کنند زیرا هزینه انرژی بالا است و رایگان این منابع در اختیار مردم قرار نمی گیرد.

** مصرف مواد غذایی

یکی دیگر از زمینه هایی که باید مصرف بهینه را برای آن پیشه کنیم، مواد غذایی است. در سالهای اخیر به دلیل افزایش قیمت نان حتی اگر به سراغ آمارها هم نرویم، متوجه می شویم که چه میزان مصرف نان در کشور بهینه شده و دیگر ˈنان خشکیˈ که تا چند سال پیش در محلات شهرها به جمع کردن نان خشک مشغول بودند، دیده نمی شوند.

خرید انبوه مواد غذایی از سوی برخی از خانوارها و به هدر دادن بخشی از مواد غذایی که دچار پوسیدگی می شوند از هزینه هایی است که بر خانوارها تحمیل می شود.

بی تردید شکل الگوهای مصرف در سالهای آتی با گسترش خانواده های هسته ای و یا شکل گیری خانوارهای یک، دو و سه نفره تغییر خواهد کرد که افزایش هزینه های زندگی هم بر این تصمیم گیری موثر خواهد بود.

متاسفانه به دلیل کاهش ناچیز قیمت حامل های انرژی تغییری در رویه خانواده های ثروتمند که بیشترین مصرف را به خود تخصیص می دهند، مشاهده نشده است.

تغییر الگوی مصرف باید به همراه اعتمادسازی و شفاف سازی از سوی مسئولان اجتماعی باشد زیرا در صورتی که دیوار بی اعتمادی از بین نرود هرنوع کار فرهنگی در این زمینه بی نتیجه است.

توزیع سبد کالا در بهمن ماه سال گذشته از سوی دولت متاسفانه با مشکلات بسیاری مواجه شد که برای نخستین بار حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی به عنوان رئیس دولت با شجاعت از مردم برای این توزیع نامناسب عذر خواهی کرد. این رویه در ایران تاکنون وجود نداشت.

تردیدی نیست، چنین رویه هایی می تواند زمینه های اعتماد میان مردم و مسئولان را افزایش دهد اما کافی نیست.

چشم پوشی از تخلفات مالی که در سالهای گذشته در کشور رخ داده، بیشترین بی اعتمادی را می تواند در میان مردم موجب شود و در چنین شرایطی حرف از صرفه جویی از سوی مردم بیشتر شبیه یک شوخی بی پایه می ماند.

علی ربیعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی معتقد است: فرق دولت کارآمد و فهیم با دولت غیرکارآمد در این است که دولت فهیم از چیزهایی که نمی داند آگاهی داشته باشد و بداند که چه کارهایی را نمی تواند انجام دهد. در واقع این طرز تفکر راهی را به سوی توانمند شدن باز می کند.

امروز کشور با مشکلات عدیده ای که بر اثر بی برنامگی حاصل شده مواجه است و مصرف بالای انرژی و موارد دیگر بر اقتصاد کشور فشار مضاعفی را وارد می کند. فرهنگ سازی عمری طولانی می خواهد و کار زیادی را می طلبد.

شکی نیست، برای فرهنگ سازی در وهله نخست اجرای قوانین سختگیرانه ضروری است. همانگونه که نشستن دو نفر بر صندلی جلوی خودرو در مرحله نخست با جریمه های نقدی همراه بود اما امروز بدون چنین جریمه هایی دیگر در خودرویی مشاهده نمی کنیم که دو نفر بر صندلی جلو بنشینند.

قوانین سختگیرانه بعد از یک دوره زمانی می تواند به فرهنگ تبدیل شود.

یکی از کارشناسان علم اجتماع معتقد است: فرهنگ سازی سخت تر از تغییرات اقتصادی است.

تغییر فرهنگ مصرف در کنار آموزش از دوران کودکی نیاز به قوانین بازدارنده، اعتمادسازی و شفاف سازی راهکارهای اقتصادی دارد زیرا بدون اتخاذ چنین سیاست هایی تغییر رویه دشوار است.