اثرات جام جهانی فوتبال بر اقتصاد برزیل

اقتصاد ایرانی: اثرات برگزاری رویدادهای بین المللی در هر کشوری می تواند از جنبه های مختلفی مورد بررسی قرار گیرد. از نظر سیاسی چنین رویدادهایی باعث افزایش اعتبار و شهرت آن کشور در سطح جهانی می شود. از نظر اقتصادی نیز این رویدادها علاوه بر اینکه باعث معرفی شدن پتانسیل ها و ظرفیت های اقتصاد کشور می شوند، از نظر جلب جهانگردان خارجی و شرکت کنندگان در این رویدادها، انجام سرمایه گذاری برای اجرای پروژه های مرتبط و ایجاد اشتغال اثرات مثبتی در پی دارد. از نظر اجتماعی نیز برگزاری موفق چنین رویدادهایی می تواند اثرات خاص خود را بر جامعه داشته باشد.

برزیل در سال های اخیر موفق شده است، میزبانی چندین رویداد مهم بین المللی باشد که علاوه بر اثرات اقتصادی آن، برای وجهه و اعتبار این کشور اهمیت بسیار داشته است. در این خصوص می توان به برگزاری اجلاس ریو + 20 در سال 2012 (20 سال پس از برگزاری اجلاس سران زمین که در سال 1992 در همین کشور برگزار شد) که بیش از 60 هزار نفر از کشورهای مختلف برای شرکت در این رویداد به برزیل سفر نمودند؛ سومین سمینار بین المللی کار کودک 2013 در سال ؛ جام کنفدراسیون های فوتبال در سال 2013؛ سمینار جهانی حکمرانی اینترنت در سال 2014 و اخیرا نیز جام جهانی فوتبال 2014 اشاره نمود. بازی های المپیک تابستانی 2016 نیز قرار است در شهر ریو دو ژانیروی برزیل برگزار گردد. با این وجود بدون شک از نظر میزان اهمیت و اثرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، برگزاری جام جهانی فوتبال به عنوان بزرگ ترین رویداد ورزشی جهان، بیش از همه شایان توجه است چرا که طبق برآوردها نیمی از مردم کره زمین جام جهانی 2010 را دیده بودند و در سال جاری نیز علاوه بر صدها میلیون بیننده مستقیم، پیش بینی شده است که 7/3 میلیون گردشگر داخلی و خارجی را به خود جلب نماید.

البته این رویدادها مستلزم تمهیدات و اقداماتی از سوی کشور میزبان برای فراهم نمودن زیرساخت ها و پیش زمینه های مورد نیاز از نظر محل برگزاری، امنیت، حمل و نقل، اقامت و غیره است. ضرورت انجام این تمهیدات و اقدامات است که در نظر گرفتن توازن هزینه- فایده برای چنین رویدادهایی را با اهمیت می نماید. به همین دلیل بود که در طی یک سال گذشته، مباحث بسیاری در داخل و خارج از برزیل در مورد فایده مند بودن و توازن سود و زیان جام جهانی برای این کشور مطرح شده است. هزینه ها و سرماهی گذاری های دولت برزیل برای برگزاری جام جهانی از جمله ساخت و یا بازسازی ورزشگاه های ورزشی از دلایل اصلی تظاهرات بی سابقه در چند دهه اخیر برزیل در طی یک سال گذشته بوده است. تظاهر کنندگان معتقدند دولت به جای انجام هزینه های گزاف برای برگزاری جام جهانی و ساخت ورزشگاه باید به ارتقای وضعیت بهداشت، آموزش و زیر ساخت ها اولویت دهد. در مقابل نیز دولت برزیل از بازگشت سرمایه گذاری انجام شده و مزایای بسیار جام جهانی فوتبال برای اقتصاد و جامعه برزیل دفاع نموده است.

سوالات

به همین دلیل سوالاتی که در همین رابطه مطرح می شوند و در این نوشتار تلاش خواهیم نمود به آنها پاسخ دهیم این است که میزان سرمایه گذاری های دولت برزیل برای برگزاری جام جهانی چقدر و در چه حوزه هایی بوده است؟ میزان اثرگذاری جام جهانی بر اقتصاد برزیل تا چه حد است؟ استدلال موافقان و مخالفان جام جهانی در مورد اثرات این رویداد بر برزیل چیست؟ توازن هزینه- فایده برگزاری چنین رویداد کلانی برای این کشور به چه نحو است و یا به عبارتی آیا این همه هزینه، ارزشش را دارد؟

آمار و ارقام اقتصادی مربوط به جام جهانی

• طبق آمار رسمی، دولت برزیل برای برگزاری جام جهانی فوتبال در این کشور مبلغ 6/25 میلیارد رئال[1] (حدود 6/11 میلیارد دلار[2]) برای آماده سازی زیرساخت های مورد نیاز (شامل حمل ونقل زمینی، هوایی، بنادر، مخابرات و گردشگری) و ساخت یا بازسازی 12 استادیوم شهرهای میزبان جام جهانی سرمایه گذاری نموده است.

• حدود 84% از مبلغ فوق از محل منابع دولتی به صورت ارائه وام دراز مدت با بهره کم از بانک دولتی BNDS صورت گرفته است و 60% این سرمایه گذاری ها در حوزه زیرساخت های حمل و نقل بوده است: 6/33% معادل حدود 9/3 میلیارد دلار سرمایه گذاری در حمل ونقل زمینی، 5/25%  معادل 3 میلیارد دلار در حمل و نقل هوایی، 6/2% بنادر و 4/1% مخابرات. دومین بخشی که بیشترین حجم این سرمایه گذاری را جذب کرده است، ساخت و یا بازسازی استادیوم های 12 شهر میزبان این رقابت ها است که برابر با 7/27% (حدود 2/3 میلیارد دلار) است. طبق این آمار، 3/7% از سرمایه گذاری فوق نیز برای ارتقای امنیت عمومی و 8/0% برای گردشگری هزینه شده است.[3]

• مطالعه صورت گرفته در سال 2010 توسط موسسه تحقیقاتی Ernst & Young (به سفارش نهادهای دولتی برزیل) برآورد کرده است که سرمایه گذاری ها و فعالیت های اقتصادی مربوط به جام جهانی در برزیل در دوره 2014-2010 با احتساب هزینه های مستقیم مربوط به جام جهانی مثل سرمایه گذاری و هزینه های اپراتوری و مخارج گردشگران و درآمد حاصله؛ تولید ملی کالا و خدمات؛ مالیات و اشتغال زایی مجموعا باعث 142 میلیارد رئال (حدود 65 میلیارد دلار) تحرک اقتصادی و جابه جایی مالی و ایجاد 6/3 میلیون شغل خواهد شد.[4] طبق این تحقیق، بخش هایی که بیشترین بهره از جام جهانی را می برند، صنایع ساخت وساز، غذا و نوشیدنی، خدمات تجاری، انرژی، خدمات اطلاعاتی و گردشگری و اقامت خواهند برد.[5]

• همچنین طبق تحقیق صورت گرفته توسط آژانس گردشگری برزیل، امبراتور، در دوره یک ماهه برگزاری جام جهانی حدود 7/3 میلیون گردشگر (داخلی و خارجی) از شهرهای میزبان رقابت ها بازدید خواهند کرد و مبلغی 5/25 میلیارد رئال (حدود 6/11 میلیارد دلار) را هزینه خواهند کرد که از این بین 5/18 میلیارد رئال (حدود 4/8 میلیارد دلار) از محل هزینه های گردشگران داخلی و 85/6 میلیارد رئال (حدود 1/3 میلیارد دلار ) سهم 600 هزار گردشگر خارجی است که پیش بینی شده است به برزیل سفر کنند. این تعداد گردشگر اضافی که به دلیل جام جهانی به برزیل سفر می کنند، رقمی در حدود 2/0% از کسری حساب جاری[6] دولت را که در سال 2014 معادل 8/3 % تولید ناخالص داخلی این کشور بوده است، جبران خواهند کرد. البته این برآورد در صورتی است که میزان ورود گردشگر و هزینه های آنها طبق تحقیق انجام شده صورت گیرد.

• طبق بررسی انجام شده توسط موسسه Moody’s [7] جام جهانی در دوره 10 ساله 2019-2010 باعث 4/0% افزایش در تولید ناخالص داخلی برزیل خواهد شد و تمامی هزینه هایی که دولت برای زیرساخت ها انجام داده است معادل 7/0% از برنامه های سرمایه گذاری های دولت در دوره 2014-2010 است.

• جام کنفدراسیون های فوتبال در سال 2013 مبلغ 7/20 میلیارد رئال (حدود 4/9 میلیارد دلار) اثرات اقتصادی در طی یک سال برای برزیل در پی داشته است و لذا بر همین مبنا برآورده شده است که جام جهانی نیز در سال 2014 به عنوان سال برگزاری این رویداد، حدود 65 میلیارد رئال (5/29 میلیارد دلار) جابه جایی و تحرک اقتصادی در پی داشته باشد.

نظرات موافقان و مخالفان در مورد اثرات جام جهانی بر برزیل

به رغم آمار و ارقام فوق که اغلب نیز توسط دولت و یا منابع وابسته به دولت ارائه شده اند، برگزاری جام جهانی در برزیل بویژه در داخل این کشور، موافقان و مخالفان بسیاری داشته است و پاسخ به سوالات مطرح شده در مورد اثرات جام جهانی بر اقتصاد برزیل، بسیار متفاوت و متکثر بوده است.[8]

موافقان برگزاری جام جهانی در برزیل معتقدند که اولا جام جهانی فوتبال در زمان بسیار مناسبی به برزیل آمده است که اقتصاد این کشور در طی یک دهه گذشته رشد بسیار خوبی را تجربه نموده و جایگاه برزیل را تا سطح هفتمین اقتصاد بزرگ جهانی بالا برده است و در حال حاضر شدیدا نیازمند سرمایه گذاری در زیرساخت هایی مثل فرودگاه، بنادر، حمل ونقل و غیره است و هرچه برزیل به دلیل جام جهانی در این زیرساخت ها سرمایه گذاری کند، برای این کشور باقی می ماند و اگر فرصت و فشار برگزاری جام جهانی نبود شاید اقدامات دولت به صورت همزمان و با این سرعت انجام نمی شد.

همچنین از نظر موافقان، جام جهانی باعث مرتبط شدن شرکت های برزیلی با همتایان خارجی خود که برای اجرای پروژه ها به این کشور می آیند، شده و انتقال فناوری و دانش را به همراه خواهد داشت. علاوه بر این برگزاری این رویداد باعث تلاش افراد و شرکت ها بویژه در بخش خدمات برای ارتقای سطح دانش و بهره وری کارکنان خود همچون زبان آموزی، مدیریت و برنامه ریزی و غیره و ارتباط با شرکت های خارجی همتا خواهد شد که اثرات دراز مدتی دارد و می تواند باعث ارتقای جایگاه این کشور شود.

از نظر این افراد، جذب مستقیم صدها هزار گردشگر خارجی که برای تماشای بازی های جام جهانی به برزیل می آیند نیز اشتغال زایی، ورود ارز و تحرک در بخشهای مختلف خدماتی را در پی دارد که برای اقتصاد برزیل بسیار مثبت است.

از سوی دیگر، مخالفان برگزاری جام جهانی فوتبال در برزیل معتقدند اولا تمامی مزایایی که از برگزاری جام جهانی انتظار می رود و از آن صحبت می شود همچون ورود گردشگر، اشتغال زایی، افزایش تولید، حمل و نقل عمومی بهتر و غیره صرفا محدود به 12 شهر میزبان جام جهانی خواهد بود و دیگر مناطق کشور از آن بی بهره خواهند بود. بسیاری از مزایایی برآورد شده همچون اشتغال زایی مستقیم و غیر مستقیم صرفا ارزیابی و گمانه زنی است و ممکن است در عمل محقق نشوند.

دوم اینکه بخش اعظم هزینه های صورت گرفته برای زیرساخت های جام جهانی توسط دولت فدرال یا دولت های محلی با پرداخت وام های دراز مدت با نرخ بهره پایین صورت گرفته است، و بهتر بود این هزینه ها در ساخت بیماستان صورت گیرد تا استادیوم های ورزشی.

از نظر منتقدان، اغلب در مورد مزایای دراز مدت جام جهانی اغراق شده است. از نظر آنها آمار دولتی برای توجیه هزینه های گزاف است. شغلها موقتی است و اثرات اقتصادی کوتاه مدت است. اگر هزینه های انجام شده در استادیوم ها را در هر کجای دیگر انجام می شد هم شاید همین نتایج را در پی داشت. برزیل باید امیدوار باشد که حداقل بتواند به اندازه هزینه هایش از این بابت درآمد کسب کند.[9] از نظر این افراد، هزینه های مربوط به جام جهانی عامل بخشی از تورم مخفی در سال های اخیر بوده است.

مخالفان معتقدند که برگزاری جام جهانی فوتبال برای فیفا (با پیش بینی سود حدودا 4 میلیارد دلاری[10])، شرکت های بزرگ اسپانسر، شرکت های درگیر در جام جهانی و استادیوم ها و همچنین برخی شهرهای دور افتاده میزبان مثل کویابا (به دلیل حضور توریست ها و سرمایه گذاری دولت)، برخی خرده فروشی ها مثل تلویزیون و صنایع نوشیدنی، شرکت های ساخت و ساز سودمند است ولی برای مردم برخی از شهرهای میزبان سود چندانی نخواهد داشت و بعد از جام جهانی، نگه داری ورزشگاهها صرفا هزینه بر خواهد بود، همچنان که برای برخی از دیگر کشورهای میزبان جام جهانی اینچنین بوده است.[11]علاوه بر این، برخی کارخانه ها و شرکت ها به دلیل تعطیلی های ناشی از جام جهانی و کاهش ساعات کار، زیان خواهند دید[12].  

جمع بندی

اکنون با توجه به آمار و ارقام ارائه شده فوق در خصوص هزینه های جام جهانی برای برزیل و منافع پیش بینی شده از این محل، در جمع بندی نهایی اثرات جام جهانی برای برزیل نکات سه گانه زیر قابل ذکر است:

1. این احتمال وجود دارد که آمار ارائه شده توسط دولت و گزارشات تهیه شده با سفارش نهادهای دولتی برای اقناع عمومی و توجیه هزینه های کلان صورت گرفته، در برآورد اثرات مثبت مستقیم جام جهانی برای برزیل دست بالاتر را گرفته و اندکی اغراق شده باشد. ضمن اینکه هزینه تمام شده برای اجرای برخی پروژه های مرتبط با جام جهانی به دلیل انحرافاتی در هزینه ها و سوء استفاده ممکن است بیشتر از حد معمول شده باشد و لذا هزینه های نهایی جام جهانی را برای این کشور به نسبت افزایش داده است.[13] از سوی دیگر حداقل در حال حاضر مشخص نمی شود که برآوردهای صورت گرفته در مورد بازگشت سرمایه گذاری ها و اثرات مستقیم آن بر اقتصاد برزیل محقق شده اند یا خیر. احتمالا در طی سال آتی که آمار واقعی رشد تولید ناخالص داخلی در سطح ملی، منطقه ای و شهری مشخص می شود، میزان واقعی این اثرات روشن خواهد شد.

2. حتی بدون به چالش کشیدن آمار و ارقام ارائه شده و با فرض تحقق کامل آنها نیز اثرات مستقیم جام جهانی بر اقتصاد برزیل ناچیز است. به عنوان مثال حتی در صورت تحقق پیش بینی رسمی برای حضور 600 هزار توریست خارجی برای تماشای مسابقات جام جهانی و درآمد حدود 2/3 میلیارد دلاری کشور از این محل، این رقم برای اقتصادی 4/2 تریلیون دلاری برزیل رقم قابل توجهی نیست. تمامی سرمایه گذاری های انجام شده توسط دولت برای استادیوم ها و زیرساخت های جام جهانی در دوره چهار ساله 2014-2010  نیز فقط 7/0% (هفت دهم درصد) از کل سرمایه گذاری های برنامه ریزی شده دولت برای همین دوره است. لذا نباید در مورد اثرات مستقیم جام جهانی بر اقتصاد برزیل اغراق نمود.

3. برگزاری جام جهانی به رغم اثرات مستقیم کوتاه مدت و نه چندان قابل توجه برای اقتصاد این کشور ولی اثرات مثبت دراز مدت و پایداری خواهد داشت. بسیاری از مزیای حاصله نه مستقیما در زمان برگزاری جام جهانی بلکه در سال های آتی و به صورت غیر مستقیم ایجاد خواهند شد.

جام جهانی قبلی در افریقای جنوبی تقریبا توسط نیمی از کل جمعیت جهان دیده شد و هر مسابقه به طور متوسط 188 میلیون بیننده داشته است. پیش بینی این است که این رقم در سال جاری بسیار بیشتر نیز باشد. لذا برگزاری جام جهانی و جلب توجهات جهانی از طریق پخش برنامه های گسترده تبلیغاتی و معرفی برزیل در سطح جهان، فرصت بی نظیری است تا ظرفیت ها و پتانسیل های گردشگری، اقتصادی و سرمایه گذاری این کشور در تمامی جهان معرفی شود. این امر ضمن اینکه افزایش پایدار ورود گردشگران خارجی به برزیل را در سال جاری و سال های آتی در پی خواهد داشت، باعث جذب سرمایه گذاری بیشتر نیز می شود. تجربه جام جهانی های قبل نیز این موضوع را تایید می کند.

میزبان شدن هر کشوری برای چنین رویداد مهمی باعث افزایش اعتبار آن کشور در سطح جهانی است. ضمن اینکه برگزاری موفق رویدادی کلان در این سطح در یک کشور در حال توسعه که طبیعتا مشکلات و محذورات خاص خود را از نظر برنامه ریزی و اجرای پروژه ها دارد، تجربه ذیقمیتی از نظر مدیریت جنبه های مختلف مربوط به مسائل امنیتی، لجستیک، اجرایی و غیره است که می تواند باعث اعتماد به نفس دولت و جامعه شود.

سخن پایان اینکه منافع جام جهانی برای برزیل نه صرفا مستقیم و هم اکنون بلکه بیشتر از نظر شهرت و اعتبار جهانی با ارائه تصویری خوب و مثبت و به اصطلاح "برند شدن" کشور در سطح جهان است که اثراتی بسیار ماندگارتر و طولانی تر خواهد داشت.