بازگشت به بالای صفحه
FACEBOOK TWITTER RSS FEED JOIN US NEWSLETTER
print version increase font decrease font
تاریخ انتشار : سه شنبه 28 آذر 1391      12:58
گزارشی درباره تولید و چاپ اسکناس در بانک مرکزی ایران

منفوردوست داشتنی

ایران سالی چقدر اسکناس تولید می کند؟

محمد هیراد حاتمی: حتی حالا هم که « دنیای مدرن » تمام قد علیه شیوه های سنتی گام برداشته است و دیگر بسیاری از رفتار شهروندی به شیوه گذشته با برچسب « قدیمی » بودن همراه است باز هم بسیاری پول را با « اسکناس » می شناسند. اگر قصد شما پرداخت الکترونیک کالای خریداری شده باشد کمی محذب خواهید شد که مبادا دستگاه کارتخوان شما را در همان نقطه انتظار نگه دارد و تراکنش با موفقیت انجام نشود. رضا مردانی روانشناس در گفت و گو با زندگی مثبت می گوید:« این یک گزاره قراردادی است که جا به جایی پول به شکل اسکناس و خرید با آن لذت بخش تر است.» موضوع لذت بخشی که این روزها در ادامه تحریم های غرض ورزانه غرب با مشکل مواجه شده است. شنیده می شود که تحریم ها و قیمت ارز بر روند فراهم سازی کاغذ اسکناس و به دنبال آن ارزش پولی اثر گذار بوده است و به همین دلیل روزهای خوشی برای این چرک کف دست کاغذی پیش بینی نمی شود.

در حالی که در شهریور ماه سال گذشته دبیر کل بانک مرکزی تعداد اسکناس های موجود را هشت میلیارد قطعه اسکناس ذکر کرده بود، مدیر اداره بررسی ها و سیاست های اقتصادی بانک مرکزی تعداد اسکناس های موجود را هفت میلیارد قطعه اعلام کرده و از برنامه بانک مرکزی برای کاهش سه میلیاردی اسکناس خبر داد. موضوعی که به زعم بسیاری از کارشناسان اقتصادی چندان خوشایند نیست. بر اساس آنچه مدیر اداره بررسی ها و سیاست های اقتصادی بانک مرکزی اعلام کرد در حالی سرانه هر برگ اسکناس در ایران 95 برگ است که این میزان در سال 1356 سرانه 15 برگ بود. در مقابل این آمار رییس کل بانک مرکزی در ایسنا منتشر شد با ابراز گلایه از بالا بودن سرانه اسکناس در کشور اظهار کرده است که سرانه اسکناس در ایران 118 برگ است. هرچند رقم اعلام شده توسط وی 23 برگ با رقم اعلام شده مدیر اداره بررسی ها و سیاست های اقتصادی بانک مرکزی فاصله دارد اما موضوع مشترک در سخنان این دو مقام بانکی بالا بودن سرانه اسکناس در ایران است. اگر بخواهیم  آمار مدیر اداره بررسی و سیاست های بانک مرکزی را مد نظر قرار دهیم هم اکنون تعداد اسکناس های موجود هفت میلیارد برگ است که بانک مرکزی قصد کاهش دادن آن را دارد. از سوی دیگر طبق اعلام رییس کل بانک مرکزی برای یک برگ چک و اسکناس 48 تا 52 تومان هزینه می شود. قرار دادن این دو رقم کنار یکدیگر نشان می دهد که برای هفت میلیارد برگ اسکناس موجود در بازار ایران حداقل 336 میلیارد تومان هزینه شده است. این ارقام وقتی اهمیت بیشتری می گیرند که اخیراً شاهد آن هستیم که بانک ها تبلیغات خود را به سمت بانکداری الکترونیکی متمرکز کرده اند. علت آن را در کجا باید جستجو کرد؟ طبیعی است این ارقام با فشارهای اقتصادی غرب که با تحریم بانک مرکزی وارد فاز تازه ای شد نگرانی هایی برای کاغذ اسکناس رقم زد و بانک های ما را مجاب کرد با صدای بیشتری بر روی طبل « بانکداری الکترونیک » بکوبند. تحریم هایی که علیه شبکه بانکی کشور اعمال شده است واردات کاغذ مخصوص اسکناس به کشور با محدودیت هایی روبه رو کرده است. هر چندکه مسئولان بانک مرکزی بر خود کفا شدن تولید این نوع کاغذ و نخ مخصوص امنیتی اسکناس تأکید کرده اند، با این حال طی هفته های اخیر شاهد تزریق دوباره اسکناس های قدیمی تر به بازار هستیم. حتی یکی از هفته نامه ها اقتصادی در گفت و گو با مسئول انتشار اسکناس بانک مرکزی به صراحت نوشت که مشکلی درباره تامین کاغذ اسکناس وجود ندارد اما به نظر می رسد نمی توان نتیجه گیری کرد که روند انتشار اسکناس با مشکل روبرو نشده است. شاید به همین دلیل است که  بانک مرکزی و به دنبال آن  بانک های دیگر بیش از پیش به فکر ترویج بهره گیری از بانکداری الکترونیکی افتاده اند و طی هفته های اخیر تعداد و نوع تبلیغات بانک ها به سمت بانکداری الکترونیکی سوق پیدا کرده است. کافی است نگاهی به در و دیوار شهر بیاندازید و با چشمان خودتان مشاهده کنید که این روز ها  اکثر بانک ها به تشویق مردم به استفاده از اینترنت و تلفن همراه برای امور بانکی روی آورده اند.

هزینه تولید اسکناس چه قدر است؟

محمود احمدی، دبیر کل بانک مرکزی می گوید بیش از هشت میلیارد قطعه اسکناس در کشور وجود دارد و سالانه 700 میلیون قطعه خارج می شود. شاید تا اینجای خبر با نکته غیر قابل تصوری روبرو نشده باشیم اما محمود احمدی، هزینه های مرتبط با چاپ و اسکناس جدید و امحاء 700 میلیون اسکناس را 100 میلیارد تومان در سال عنوان کرده و گفته بود: با حذف صفرها قطعا این هزینه ها کاهش می یابد. ایک سال بعد و در تابستان سال جاری مدیر اداره بررسی و سیاست های بانک مرکزی در گفت وگو با یک نشریه وابسته به ارگان بانک مرکزی این میزان را هفت میلیارد برگ اسکناس اعلام کرده که مقایسه این ارقام حاکی از کاهش یک میلیارد برگی اسکناس طی شهریور ماه سال گذشته تاکنون است. از آنجایی که طبق گفته دبیر کل بانک مرکزی برای امحاء 700 میلیون اسکناس نیاز به 100 میلیارد تومان هزینه است می توان برآورد کرد که برای امحاء یک میلیارد اسکناس حدود 142 میلیارد تومان هزینه نیاز بوده است.

میزان اسکناس و مسکوک مورد نیاز مردم چگونه تعیین می شود؟

مرسوم است که میزان اسکناس را بیشتر خواست مردم مشخص می کند چرا که شاخصی تحت عنوان نسبت اسکناس و مسکوک در دست مردم به نقدینگی وجود دارد که تحت تأثیر شرایط مختلف متغیر است. این شاخص نشان می دهد که مردم تمایل دارند چه مقدار از نقدینگی خود را به صورت اسکناس و مسکوک نگهداری کنند که البته میزان آن با توجه به شرایط مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و نظامی متفاوت است. این نسبت قبل از انقلاب و تا سال 56 حدود 15 درصد بود، اما در سال 57 به 31/13 درصد، در سال 58 به 26/14 و در سال 59 به 27/31 درصد رسید. سپس این نسبت با یک روند نزولی طی سال های 60 تا 65 به حدود 24 درصد رسید و در نهایت، در سال 82 به 7/34 درصد کاهش یافت. از سوی دیگر به طور معمول سه نوع نیاز برای سفارش چاپ اسکناس وجود دارد؛ اول انتشار جدید، دوم جایگزینی اسکناس های فرسوده و سوم، نگهداری ذخایر احتیاطی. برآورد نیاز جامعه درخصوص اسکناس با توجه به این سه مقوله صورت می گیرد. در کنار آن از مدل های اقتصادسنجی استفاده می شود کنیم. یک برآورد نیاز نیز از شبکه پولی و ناظران بانکی به عمل آورده می شود. با توجه به تمامی این جوانب، نیاز جامعه را برآورد کرده و آن باید به شورای پول و اعتبار ارایه شود. بعد از اخذ مجوز از این شورا، مجوز سفارش چاپ گرفته می شود که البته الزاماً به معنای انتشار اسکناس نیست.

 

چند نکته

سرانه اسکناس در کشوری مثل ترکیه زیر 15 برگ و در حوزه یورو این رقم 40 برگ است و این در شرایطی است که بخش عمده ای از اسکناس های یورو خارج از حوزه جغرافیایی این واحد پولی است.

برطبق قانون پولی و بانکی، بانک مرکزی موظف است معادل 100 درصد ارزش اسمی اسکناس هایی را که منتشر می کند، پشتوانه تأمین کرده و در اختیار هیأت نظارت بر اندوخته اسکناس که نمایندگان قوای سه گانه هستند، قرار دهد.

تنها کارخانه تولید کاغذ اسکناس ایران در تکاب واقع شده است.

الیاف اسکناس

شاید برای شما هم سوال باشد که جنس کاغذ چگونه است. کاغذ اسکناس به صورتی است که الیاف کاغذ آن در راستای عرض اسکناس است. وقتی از ناحیه ای مرطوب شود یک خمیدگی و قوس به صورت عرض در آن ایجاد می شود. به زبانی ساده تر و روان تر می توان مثالی اینگونه مطرح کرد که وقتی آب روی کاغذ معمولی ریخته شود از آنجاییکه الیافش در جهت خاصی ریسیده نشده از همه جهت خم می شود و نتیجه ی این خمیدگی همه سویه می شود یک برجستگی در محل ریزش آب که نسبت به هر سویی چروک ایجاد می کند. در مورد کاغذ اسکناس اینطور نیست. یک قطره آب روی اسکناس بریزد. پس از مدتی یک برجستگی روی کاغذ پیدا می شود که یک چروک معنی دار ایجاد می کند. فقط در جهت طول کاغذ برآمدگی ایجاد می شود. این نشان میدهد که الیاف اسکناس در راستای عرض آن هست و وقتی خیس با مرطوب می شود بین الیاف مذکور آب می نشیند و قوس طولی ایجاد می کند. این ازدیاد مساحت در جهت طولی باعث خمیدگی اسکناس فقط در راستای طولی می شود. چون هندسه کاغذ از حالت مسطح بودن به خمیده عوض شده است.

راه های تشخیص اسکناس تقلبی:

واترمارک: طرح تصویر حضرت امام خمینی (ره) در سمت چپ و در خمیره کاغذ (واترمارک) که در مقابل نور از دو طرف قابل رویت است و همانند طرح تصویر واترمارک اسکناس های سری قبل است.

    - نخ امنیتی: نخ امنیتی از نوع پلی استر با نوشته بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در درون کاغذ قرار گرفته است که در مقابل تابش اشعه ماورای بنفش به رنگ های سبز، آبی و قرمز نمایان می شود. - نشانه برجسته برای تشخیص نابینایان: سمت چپ و پایین دو نقطه به صورت برجسته برای سهولت شناسایی این اسکناس توسط عزیزان روشندل در نظر گرفته شده است.

    - سیترو: سمت چپ و پایین (سمت راست مشخصه موضوع بند 4) بخشی از مبلغ اسمی اسکناس به صورت لاتین (2000) چاپ شده که با چاپ قسمت مکمل آن در پشت اسکناس در مقابل نور قابل رویت است. (طرح SeeThrough)

    - تصویر مخفی: طرح تصویر مخفی در قسمت وسط و پایینی روی کتیبه قهوه ای رنگ مبلغ اسمی اسکناس به صورت لاتین (2000) به طور مخفی چاپ شده است که با قرار دادن اسکناس در حالت افقی و در مقابل نور قابل رویت است.

    - ریزچاپ (میکروپرینت): عبارت «جمهوری اسلامی ایران» در مستطیل های کوچک بنفش رنگ در قسمت بالای اسکناس به صورت ریزچاپ (میکروپرینت) درج گردیده است که با ذره بین قابل رویت است.

    - شماره سریال زیر نور ماورای بنفش: شماره سریال اسکناس ها به رنگ قرمز در قسمت پایین سمت راست و بالای سمت چپ با استفاده از مرکب فلورسنت چاپ شده است که زیر نور ماورای بنفش به رنگ طلایی قابل رویت می باشد.

    - چاپ برجسته: بخش هایی از این اسکناس دارای چاپ برجسته می باشد که برجستگی این سطوح در مقایسه با چاپ های دیگر به سادگی به وسیله انگشتان دست قابل لمس است.

    - فیبرهای نامرئی فلورسنت: استفاده از فیبرهای نامرئی فلورسنت در خمیره کاغذ به رنگ های سبز، آبی، قرمز و زرد در رو و پشت اسکناس که مقابل تابش اشعه ماورای بنفش قابل رویت است.

    - مرکب فلورسنت: استفاده از مرکب فلورسنت در بخش اعظم سطح اسکناس و بخشی از پشت اسکناس که در زیر نور ماورای بنفش به رنگ سبز روشن دیده می شود.

    - نخ امنیتی: نخ امنیتی این اسکناس از نوع پنجره ای با روکش فلزی است و آرم بانک مرکزی نیز در زمینه آن به چشم می خورد، این نخ درون خمیره کاغذ می باشد و فقط بخش هایی از آن در سطح کاغذ نمایان است.

    - ریزچاپ برجسته: ریزچاپ برجسته با نوشته «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» که با استفاده از وسایل بزرگنمایی (ذره بین) به سادگی قابل رویت می باشد.

    - ریزحروف برجسته منفی، مثبت: ریزحروف برجسته جمله «جمهوری اسلامی ایران» به صورت مثبت و منفی در طرح گنجانده شده که با استفاده از ذره بین به سادگی قابل رویت است.


آدرس ایمیل فرستنده : آدرس ایمیل گیرنده  :

نظرات کاربران
ارسال نظر
نام کاربر
ایمیل کاربر
شرح نظر
Copyright 2014, all right reserved | Developed by aca.ir