خداحافظی با چک کاغذی در ایران؟

«چکاوک» نامی است که هر چه را به ذهن متبادر می کند اما کمتر ممکن است بحث چک و بانک و پول را به آن پیوند زد. اما «شاپرک» نیز اصطلاحی بود که کمتر به انتقال و مبادلات پولی در شبکه الکترونیک ایران می آمد اما نهایتا توانست در بازار و سیستم بانکی ایران جای خود را باز کند. اکنون، بازاریان و فعالان اقتصادی باید با اصطلاح «چکاوک» آشنا شوند؛ این نامی است که به چک الکترونیکی داده شده است. بانک مرکزی اعلام کرده است که فاز اول الکترونیکی شدن فرآیند تسویه چک ها «چکاوک»تا پایان خرداد ماه امسال تکمیل می شود.

فاز اول طرح چکاوک (چک الکترونیکی) با 100 شعبه از 10 بانک آغاز شده است و تا پایان خرداد ماه، دست کم در یک بانک به طور کامل عملیاتی می شود. چکاوک الگوی جدیدی در سیستم نظام های پرداخت عنوان شده است و با اجرای این طرح چک های صادر شده، در همه شعب بانک ها قابلیت نقد شوندگی خواهد داشت و به همین دلیل طی فرایندی باید اقداماتی در جهت راه اندازی سیستم های نرم افزاری و سخت افزاری انجام شود. از دیگر سو، هماهنگی بین بانک ها برای وصول چک ها از لحاظ نرم افزاری و سخت افزاری برای این چک باید صورت گیرد که بانک مرکزی اعلام کرده استقرار کامل این طرح نیازمند همراهی بانک ها و مردم است.

مسئولان بانک مرکزی از جمله سیف، رییس کل این بانک، گفته اند که چکاوک به کم شدن میزان چکهای برگشتی کمک می کند. سال گذشته ۸۹۳ هزار برگ چک کمتر از سال ۹۱ برگشت خورده و ۵.۱ میلیون برگ چک آخرین آمار رسمی از تعداد کل چک مبادله شده است. ارزش ریالی چک های برگشتی هم 517.3 هزار میلیارد ریال برآورد شده است. پردازش دستی و کندی عملیات تسویه و همچنین بروز خطاهای نیروی انسانی، ریسک ناشی از حمل و نقل چک ها، هزینه نقل و انتقال، عدم امکان نظارت موثر بانک مرکزی بر فرایند تسویه بین بانکی و استاندارد نبودن مشخصات فیزیکی و محتوای چک از جمله مشکلات اصلی روش فعلی تسویه چک ها است. از مزایای اجرای طرح چکاوک افزایش سرعت پردازش و نقدشوندگی چک هاست . با این سامانه چک ها در دورترین نقاط کشور حداکثر ظرف مدت 24 ساعت وصول می شود. ویژگی دیگر این سامانه انسجام و یکپارچگی آن با سایر سامانه های ملی پرداخت، مانند ساتنا و پایا اعلام شده است. این انسجام علاوه بر تسریع و سهولت فرایند تسویه بین بانکی و واریز وجوه به حساب مشتریان، امکان نظارت و کنترل بر فرایند نقدشوندگی چک و دسترسی به آمار و اطلاعات مربوط به چک های برگشتی را به صورت برخط در اختیار بانک مرکزی قرار می دهد.