تحلیل عبده تبریزی از اوراق مشارکت 23درصدی

  روزنامه دنیای اقتصاد به قلم حسین عبده تبریزی نوشت:

ایجاد توازن بین نرخ تورم و اشتغال مهم ترین رسالت بانک مرکزی است. تمام هنر بانک مرکزی آن است که ضمن کنترل سطح عمومی قیمت ها، موجبات رشد اقتصادی و کاهش نرخ بیکاری را فراهم آورد. موازنه ظریفی بین این دو شاخص اقتصادی برقرار است و اقدام بانک مرکزی باید با رعایت ظرافت ها و تردستی های بسیار انجام شود. بانک مرکزی باید تصمیم بگیرد چه میزان اشتغال را می خواهد برای کاهش تورم قربانی کند، آمادگی دارد برای کنترل نرخ تورم چه تعداد فرصت شغلی را از متقاضیان کار مضایقه کند و در نهایت در تعیین سیاست های پولی خود چه وزنی به کاهش تورم و چه وزنی به افزایش اشتغال اختصاص دهد. تدبیر پولی بانک مرکزی باید تورم و اشتغال را به سطوحی هدایت کند که مطلوبیت کل آحاد مردم یا همان رفاه اقتصادی بیشینه شود.

بانک مرکزی با اخذ مجوز از شورای پول و اعتبار تصمیم گرفته است برای اجرای سیاست های پولی خود، اوراق مشارکت 6 ماهه با نرخ سود علی الحساب 23 درصد در بازار بفروشد. پذیره نویسی اوراق از امروز آغاز خواهد شد و مقرر است در مرحله اول سی هزار میلیارد ریال از این اوراق پذیره نویسی شود. سوالی که مقدمتا مطرح می شود این است که بانک مرکزی با فروش این اوراق چه هدفی را دنبال می کند؟  از اظهارات مقامات بانک مرکزی این گونه استنباط می شود که بانک های کشور در جهت کنترل حجم نقدینگی و کاهش انتظارات تورمی چنین اقدامی کرده اند. بانک های مرکزی دنیا عموما برای تنظیم بازار پول و نیل به اهداف پولی خود از ابزارهایی همچون عملیات بازار باز، تغییر سطح سپرده های قانونی و تغییر نرخ تنزیل استفاده می کنند. پس اقدام اخیر بانک مرکزی نیز در همین راستا است.

اطلاعات بانک مرکزی در مورد تورم البته به مراتب بیش از اطلاعات نویسنده این سطور است، اما گزارش های اخیر خود بانک مرکزی و مرکز آمار ایران بیانگر کاهش قابل توجه تورم در سه ماه است. در فضایی که انتظارات تورمی نسبتا تعدیل شده است و کمبود نقدینگی هم در سطح اشخاص و هم در سطح بنگاه ها احساس می شود، فروش اوراق به منظور جذب نقدینگی بیشتر، به راحتی توجیه پذیر نیست. اعمال سیاست های پولی انقباضی در شرایطی که اقتصاد در تنگنای نقدینگی قرار دارد، کدام هدف را نشانه می گیرد؟ قربانی عمده اجرای سیاست های ضدتورمی، کوچک شدن اقتصاد و کاهش نرخ اشتغال است. بانک مرکزی برای تامین فرصت های شغلی در فضای رکودی حاکم بر اقتصاد کشور چه تدبیری اندیشیده است؟ و چرا بانک مرکزی در موازنه تورم- بیکاری تا این حد طرف تورم را گرفته است؟

لازمه رعایت ظرافت های سیاست پولی توجه به شرایط عمومی اقتصاد است. آیا در وضعیت رکودی فعلی و با توجه به وضعیت شکننده جاری بازار سرمایه، می توان از اقدام بانک مرکزی در این برهه از زمان دفاع کرد؟ این سیاستی انقباضی است که کاهش سطح نقدینگی را هدف گرفته است. بانک های مرکزی دنیا عموما زمانی از این ابزار استفاده می کنند که بانک های تجاری ذخایر مازاد قابل توجهی دارند. در چنین شرایطی بانک های مرکزی با انتشار اوراق، ذخایر مازاد بانک ها را به اوراق بهادار تبدیل و از گردونه اقتصاد خارج می کنند. در شرایطی که حساب اغلب بانک ها نزد بانک مرکزی به اصطلاح قرمز است، استفاده از این ابزار و جمع آوری نقدینگی از اقتصاد فشار زیادی بر سپرده های بانک ها وارد می کند و با کمبود منابع مالی در دسترس بانک ها، اشتغال و رشد اقتصادی با مشکل جدی مواجه می شود.

موضوع دوم به نرخ انتشار برمی گردد. اینکه بانک مرکزی نرخ جاری بازار را 23 درصد می داند و ممکن است عده بسیاری نظری متفاوت داشته باشند، راه حلی آسان و جهانشمول است. همه جای دنیا بانک های مرکزی اوراق را از طریق بازار حراج و به نرخی که نهایتا بازار تعیین می کند، می فروشند. به گمان اینجانب، نرخ جاری می توانست کمتر از 23 درصد باشد، اما راه بسیار ساده برای رفع منازعه آن بود که بانک مرکزی به مثابه مقام ناظر در نظام قیمت ها مداخله نمی کرد و به راحتی از طریق بازار حراج، قیمت را کشف می کرد. در آن صورت برای اولین بار در تاریخ بعد از انقلاب ایران، نرخ سود بدون ریسک رسمی به دست می آمد؛ نرخی که کاربردهای گسترده ای در اقتصاد کشور دارد. امید است برای تصحیح این وضعیت، حداقل ظرف دو، سه روز آینده بانک مرکزی اجازه دهد این اوراق در بازار ثانویه به فروش برسد تا قیمت تعادلی بازار برای نرخ این اوراق به دست آید. و اما در مورد انتشار اوراق توسط بانک مرکزی. برای کنترل حجم پول، بانک مرکزی معمولا به خرید و فروش ابزار دولتی می پردازد، نه اینکه خود اوراق منتشر کند و ناشر باشد. انتشار اوراق از جانب خود بانک های مرکزی چندان رایج نیست. یکی از دلایل آن هم مداخله مستقیمی است که با استفاده از این ابزار ایجاد می شود. در شرایطی که با ثابت بودن نرخ سود علی الحساب، امکان رقابت با نرخ های جذاب تر بانک مرکزی برای بانک های تجاری فراهم نیست، این اقدام بانک مرکزی به معنی مداخله مستقیم در سازوکار بازار است. شاید بتوان این گونه توضیح داد که بانک مرکزی در غیاب سایر ابزارهای کنترل بازار چنین اقدامی کرده است.

شاید هم انتشار اوراق توسط خود بانک مرکزی از این نگرانی سرچشمه می گیرد که دولت بدهی خود را در قالب اوراق منتشره به بانک مرکزی پرداخت نکند. اگر همین قدر اشاره شود که با انتشار مبلغ 6 هزار میلیارد تومان، بانک مرکزی باید از محل پول پرقدرت ظرف 6 ماه آینده 1200 میلیارد تومان پول جدید خلق کند (اقدامی که ممکن است مخالف با برنامه های 6 ماه آتی آن بانک باشد) آن گاه روشن می شود که ضرورت جدی وجود دارد تا این موضوع عمیقا مورد بحث قرار گیرد که آیا بانک مرکزی باید اوراق را خود منتشر کند یا اوراق دولتی را خرید و فروش کند؟