اعلام رسمی ناکامی طرح بنگاه‌های زودبازده

طرح بنگاه های زودبازده که در ماه های نخست ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد در دولت تصویب و از سال 85 اجرایی شد، پیش از این و در زمان اجرا نیز انتقادات گسترده ای را برانگیخته بود؛ از جمله همین مرکز پژوهش های مجلس در سال 88 در گزارشی از عملکرد این بنگاه ها اعلام کرده بود که اشتغال محقق شده نسبت به اشتغال تعهد شده در طرح یادشده، 48.2درصد بوده است. با این حال، وزارت کار به عنوان متولی اصلی این طرح همواره از آن دفاع کرده و عملکردش را قابل قبول دانسته است. هرچند گزارش تطبیقی جدید مرکز پژوهش های مجلس اوضاع را نسبت به سال 88 نیز نامناسب تر ارزیابی کرده و اعلام می کند: «سیاست اشتغالزایی دولت در قالب گسترش طرح های زودبازده با موفقیت همراه نبود و میزان انحراف طرح مذکور از اهداف اشتغالزایی بیش از 60 درصد بوده است.» رشد نقدینگی، معوق شدن حجم زیادی از تسهیلات پرداختی به طرح های زودبازده و مقطعی بودن اشتغال ایجاد شده در این بنگاه ها از جمله آسیب های مهم طرح یادشده از نگاه گزارش تطبیقی مرکز پژوهش های مجلس است. بازوی مطالعاتی قوه مقننه در این گزارش، از اطلاعات دو منبع دولتی (معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور و بانک مرکزی) و یک منبع نظارتی قضایی (سازمان بازرسی کل کشور) استفاده کرده است.
زمان آغاز اجرای طرح
به نوشته مرکز پژوهش های مجلس، آیین نامه اجرایی گسترش بنگاه های کوچک اقتصادی زودبازده و کارآفرین در راستای سیاست های قانون برنامه چهارم توسعه و با اهداف توزیع عادلانه منابع در مناطق محروم، افزایش تولید و صادرات غیرنفتی، تقویت تحرک اقتصادی، افزایش کارآیی تسهیلات بانکی و به خصوص تقویت کارآفرینی، اشتغالزایی و افزایش فرصت های شغلی جدید در تاریخ 1384.8.19 به تصویب هیات وزیران رسید و در آذرماه 1385 به اجرا درآمد.
آمار تسهیلات و معوقات
بر اساس این گزارش و به استناد گزارش های بانک مرکزی در پایان سال 1389 مانده مبلغ طرح های معرفی شده به بانک ها حدود672.4 هزار میلیارد ریال و ارزش طرح های تایید شده در بانک ها 312.1 هزار میلیارد ریال بود که در مقایسه با اسفندماه 1388 به ترتیب6.4 و 5 درصد رشد داشت. مانده تسهیلات پرداختی بانک ها از این محل تا پایان اسفندماه 1389 با 9.7 درصد افزایش به مرز 250.8 هزار میلیارد ریال رسید. بر اساس ارزش قراردادهای منعقد شده به طور متوسط 141.1 میلیون ریال تسهیلات برای ایجاد هر فرصت شغلی پیش بینی شده مورد نیاز است. تا پایان اسفندماه 1389 به ترتیب 8.278/8 و 14.025/7 میلیارد ریال از اصل این تسهیلات، سررسید آنها گذشته و معوق شده است و مطالبات معوق بانک ها از این محل نسبت به سال گذشته 39.7 درصد افزایش یافت. بر اساس طرح های قرارداد منعقد جدید پیش بینی می شد 187.7 هزار شغل ایجاد شود.
روند کاهشی اشتغالزایی
این مرکز در ادامه می نویسد: بر مبنای آمار و اطلاعات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، عملکرد طرح های اجرا شده و اشتغال ایجاد شده از محل طرح گسترش بنگاه های زود بازده دارای روند کاهشی بوده به گونه ای که در سال 1389 به کمترین مقدار خود و به حدود 20 درصد تنزل یافته است. جدول (1)

مرکز پژوهش ها در ادامه در خصوص اثربخشی طرح اعطای تسهیلات به بنگاه های اقتصادی کوچک زودبازده و کارآفرین به گزارش سازمان بازرسی کل کشور، بانک مرکزی و گزارش عملکرد 6 ساله برنامه چهارم توسعه اشاره می کند.
گزارش سازمان بازرسی
به نوشته مرکز پژوهش ها، اهم نتایج به دست آمده در گزارش سازمان بازرسی کل کشور (اسفندماه 87) براساس تعداد 4.665 نمونه در 23 استان به شرح ذیل است:
1. پرداخت این تسهیلات در برخی موارد با اهداف تعیین شده در قانون برنامه چهارم توسعه مغایرت داشته و نتوانسته به رشد و توسعه این صنایع و به تبع آن رشد صادرات و اشتغال کمک کند و موجبات افزایش نقدینگی در اقتصاد و فعالیت های سفته بازی را فراهم کرده است.
2. به طور میانگین حدود 16 درصد طرح ها، صوری بوده (میانگین ساده 17.44 درصد و میانگین هندسی موزون 15.66 درصد) و متقاضیان تسهیلات بنگاه های زودبازده، اساسا اقدام به ایجاد طرح نکرده و تسهیلات را در محل دیگری هزینه کرده اند.
3. به طور میانگین حدود 40 درصد از اشتغال اسمی تعهد شده در طرح ها تحقق پیدا کرده است به عبارت دیگر حدود 60 درصد انحراف در اشتغالزایی وجود داشته است.
4. براساس میانگین حساب موزون21.95 درصد و میانگین هندسی موزون 16.92درصد انحراف در خصوص تسهیلات پرداختی وجود داشته است. به عبارت دیگر برخی از دریافت کنندگان تسهیلات، منابع را بعضا یا به طور کامل در محل دیگری هزینه کرده اند و این مورد با موضوع طرح های صوری (بند «2») متفاوت است؛ چون در این مورد اخیر، طرح وجود خارجی دارد، ولی تسهیلات دریافتی برای توسعه طرح یا سرمایه در گردش مصرف نشده است.

شکست برنامه دولت
در فصل جمع بندی و نتیجه گیری این گزارش آمده است: برآیند آمار و ارقام و اطلاعات احصا شده حکایت از این دارد که سیاست اشتغالزایی دولت در قالب گسترش طرح های زودبازده با موفقیت همراه نبود و میزان انحراف طرح مذکور از اهداف اشتغال زایی، بیش از 60 درصد است. همچنین با توجه به گزارش سازمان بازرسی کل کشور و بانک مرکزی در زمینه عملکرد منابع و تسهیلات پرداختی به این طرح تا پایان سال 1387 و به خصوص عملکرد تعداد طرح های به بهره برداری رسیده در سال های اخیر در سطح 70 درصد و افزایش معوقه های بانکی از این محل در سال های اخیر، می توان نتیجه گرفت که تا پایان سال 1390 تقریبا 30 درصد از منابع و تسهیلات پرداخت شده به طرح های زودبازده بدون عملکرد بوده یا منحرف شده است.