فصلی نو در معاملات بازار سرمایه

رفع موانع شرعی وفقهی استفاده از ابزارهای آتی را باید گام مهمی دربالا بردن کیفیت بازارسرمایه وعمق بخشیدن به آن به حساب آورد. عمربورس اوراق بهادار از 50 سال گذشته است ، مناسب و پسندیده نیست که معامله‌گران سهام و اوراق بهادار در کشوری همچون ایران که مردمانش سابقه‌ای طولانی درانواع معاملات آتی و استفاده از انواع ابزارهای مالی دربازارهای سنتی دارند، در بازار مدرنی همچون بورس اوراق بهادار، امکان خرید و فروش با ابزارهای آتی نداشته باشند. ایرانی‌ها از صدها سال پیش، کره‌های درون شکم مادیان را به شرط تحویل بعد از تولد، دادوستد می‌کردند. این شیوه امروز در بورس‌های دنیا، حجم عمده‌ای از دادوستدها را به خود اختصاص داده است.می گویند؛ نیاز، همواره جلوتر از قانون حرکت می‌کند. در ایران قانون خاصی برای دادوستد «ابزارهای مالی مشتقه» وجود ندارد، اما در حالی که شرع مقدس، «سلف خری» را در حد و حدودی خاص مجاز دانسته، هنوز حجم عمده‌ای از دادوستدهای بازار میوه و تره بار کشور، به این شیوه انجام می‌شود.

صبح دیروز، آقای علی صالح‌آبادی رییس سازمان بورس ازتصویب نهایی امکان استفاده از اوراق آتی درشورای بورس خبرداد و آقای خزلی خرازی، دبیر کانون کارگزاران هم در همین زمینه به برگزاری نشست با کارگزارن بورس اشاره کرد. یعنی اینکه امکان قانونی و شرعی استفاده از ابزارهای مدرن مالی پس از سال‌ها در بورس تهران فراهم شده و اگرچه رییس سازمان عنوان کرده است که از دو ماه دیگر سازوکار اجرایی آن فراهم خواهد شد اما با توجه به تصویب شورای بورس،باید آن را نهایی و قطعی بدانیم. در قراردادهای «تحویل آتی» که اکنون ۸۰‌درصد حجم معاملات بازارهای سهام را در اختیار گرفته است، طرفین تعهد می‌کنند در یک تاریخ مشخص و با یک قیمت مشخص، یک کالا با کیفیت مشخص را مطابق ضوابط بازار رسمی بورس مبادله کنند. اینکه امکان استفاده از ابزار‌های مدرن مالی چه زمانی به صورت کامل فراهم خواهد شد، موضوع این بحث نیست اما آنچه از نگاه نگارنده، اهمیت ویژه دارد، تغییر نگاهی است که به واسطه تلاش و پیگیری‌های چند ساله گروهی از روحانیون اقتصاد خوانده فراهم آمده و شرایط ایجاد تغییرات بنیادی را در بازار سرمایه به وجود آورده است. سال‌هاست که گروهی از پژوهشگران اقتصاد اسلامی که معتقدند میان روایت‌های اسلامی از اقتصاد و سازوکار اقتصاد آزاد، قرابت‌های زیادی وجود دارد، به مطالعه و پژوهش در زمینه تطابق ابزارهای اسلامی با ابزارهای مدرن مالی دست زده‌اند و اکنون که امکان استفاده از ابزارهای معاملات آتی در بورس تهران فراهم شده، باید گفت زحمات آنها به بارنشسته و تلاش آنها جواب داده است. چند سال پیش خیلی از کارشناسان اقتصادی، تلاش این گروه را برنمی‌تابیدند و بدون توجه به حساسیت‌های فقهی، تلاش می‌کردند تا ابزارهای مدرن مالی را وارد اقتصاد کشور کنند.نسخه آنها پیاده کردن ابزارها بدون توجه به مسایل فقهی ومذهبی بود ودراغلب موارد،تلاش آنها به شکست انجامید. اینکه استدلال آنها صحیح بود یا کارآنها که خط قرمز روی ابزارهای مدرن مالی می‌کشیدند،دراین نوشته نمی‌گنجد اما به‌طور مسلم به تعویق افتادن استفاده از این ظرفیت‌ها به زیان بازارسرمایه تمام شده است. اما پرسش این است که چه ویژگی‌هایی در قراردادهای آتی وجود دارد که استفاده ازآن را الزامی کرده است؟ ونکته آخر اینکه 10سال پیش امکان اینکه مجوز شرعی وفقهی استفاده از اوراق آتی وابزارهای مالی مشتقه از علما و فقها گرفته شود، وجود نداشت اما امروز، خرید دین و فروش استقراضی و چند ابزار معاملاتی اسلامی دیگر هم در دستورکار کمیته‌های فقهی بورس و بانک مرکزی قرار دارد و این می‌تواند خبرخوبی برای بازار مالی ایران باشد